İrade-i Milliye Gazetesi

Huseyin YILDIRIM

Anadolu?da başlayan kurtuluş hareketinin yayın organı olan ?İrade-i Milliye? Mustafa Kemal?in calışmaları sonucunda Sivas?ta cıkmıştı. Sivas Valisi Elhac Ahmet İzzet Paşa tarafından 1878 yılında tesis edilen vilayet matbaası1 milli mucadele doneminin ilk gazetesi olan İrade-i Milliye?nin basım yeri oluyordu. Basının onemini cok iyi bilen Mustafa Kemal, henuz Sivas Kongresi?nin toplandığı ilk gunku oturumda bu konuyu ele almıştı. İsmail Hami Bey ?? efendim, bendeniz hem yakında neşredilecek gazetemizde (İrade-i Milliye) meşgul olacağım??2 diyordu. Bu konu, diğer gunler araya onemli konuların girmesi uzerine boylece kapanmıştı. Nihayet 11 Eylul?de Rauf Bey, ?propaganda icin bir gazete cıkarılacaktı. Arkadaşlarımızdan bir heyet bazı evrakımızın neşri ve yazılar yazılmasıyla meşgul olmalıdır, kongre dağıldıktan sonra herkes hususi işleriyle meşgul olur, bunu şimdiden halletmelidir?3 diyordu.Mustafa Kemal?de 11 Eylul?de Sivas Kongresi sona ererken bu onemli silahtan mahrum olunduğunu goruyordu. Kongre azalarından Sivas?ın emektar muallimi Rasim Bey?e başvurarak:?? Bir gazete cıkaracağım. Mesul mudurluğunu uzerine alacak itimada şayan biri lÂzım.?4Rasim Bey de, derhal araştırmaya başlayarak, oğrencilerinden yirmi iki yaşındaki Selahattin Bey?i bulmuş, guvendiği bu gence teklifini yapmıştı. Selahattin Bey o gunleri şoyle anlatmaktadır: ?Ataturk, kendisiyle teması olan zevata Sivas?ta bir gazete cıkarmak kararında olduklarını ve bunun icinde bir munasib kimsenin kendisine tanıtılmasını emretmişler? Hemşehrilerim bu zata beni munasib gorerek arzettiler ve Sivas Kongresi?nin naşiri efkarı olmak uzere bir gazetenin cıkarılması ve imtiyazının adıma alınmasını Buyuk Ata bana emrettiler? Derhal mahalli hukumete muracaat ettim. İhtidamızı tahkikat bahanesiyle geciktiriyorlardı? Nihayet Anadolu ve Rumeli Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti?nin beyannamesinin muamelesi ikmal edilirken bir yandan da bizim imtiyazımızı verdiler.Gazetenin ebadı 30X50 santimetre genişliğinde dort sayfadan ibaretti. Başlığı da, elde mevcut harflerin en buyuğu ile dizilmişti??5Bir klişe yaptırmak mumkun olmadığından 36 punto nesih harflerle ?İrade-i Milliye? adı dizilmişti. Gazetenin şekil ve sutunlarının durumu sermurettip Mahmut Efendi tarafından yapılıyordu.6 Sivas Vilayet matbaasında bulunan baskı makinası meşrutiyet doneminde getirilmişti. Anadolu?daki pek cok kohne makina gibi bu da kolla cevriliyordu. Matbaada bu kohne makina yanında iki kasa harf ve iki murettib vardı. Vilayet matbaa muduru Abdulkadir yanında, baş murettip Mahmut ve ikinci murettip Nadir Efendi?lerden oluşan uc kişinin calışması sonucu kol donmuş ilk nusha cıkmıştı. ?? Mustafa Kemal?in yaveri Ruhi Bey, daha murekkebi yaş gazeteyi alarak, koridorun hemen otesindeki bir odaya girmişti. Vilayet matbaasının bulunduğu binanın sağı murettiphane, makine dairesi, solu da, idarehane idi. Başka yer bulunamamış; Sivas Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti?nin merkezi bu idarehanenin bir odasına yerleşmişti? Mustafa Kemal de, sık sık buraya gelirdi. İrade-i Milliye?nin ilk nushasına şoyle bir goz gezdirdiğinde canı da sıkılmamış değildi. Bir prensip kararı vardı: Gazetede imzalı yazı yok. Buna rağmen verdiği direktifle yazılmış yazının altında koca bir imza duruyordu: İsmail Hami.?7?HarekÂt-ı Milliye?nin Esbabı? adlı yazıyı Mustafa Kemal?den aldığı direktif uzerine yazan, İstanbul delegesi olarak kongreye katılan ve aynı zamanda bir gazeteci olan İsmail Hami idi. 14 Eylul 1919 da dort sayfa halinde cıkan İrade-i Milliye gazetesinin bu ilk sayıda bu yazıdan başka, kongre haberleri, Mustafa Kemal Paşa?nın kongreyi acış nutku, kongrenin Padişah?a cektiği tel, millete hitab eden beyanname, Mustafa Kemal?in Mayıs ayında Havza?dan Padişah?a yolladığı telgraf ve pek cok onemli yazı yer alıyordu.Gazete, ilk zamanlarda baskı bakımından pek cok sıkıntıya uğramıştı. Bunlar malzeme olduğu kadar, ozellikle iki calışanı olan Mahmut ve Nadir Efendi?lerin korkutulmasıydı. ?? bu iki calışkan murettibi bazı fesatcılar ve bozguncular korkutmuşlar? demişler ki :? Padişah?a isyan mahiyetinde yazılar ile dolu olan İrade-i Milliye gazetesini cıkaranlarla beraber murettipleri de ipe cekecekler??Bunun uzerine elleri işten soğuyan bu murettipleri, mudur Abdulkadir ve Selahattin, aydınlatarak durumun boyle olmadığını ve ?? tuttuğumuz ve takip ettiğimiz bu yoldan başka vatanın kurtuluş yolu yoktur. Eğer vatan kurtulmazsa ne matbaa kalır, ne murettip? Sizler millet yolunda birer kahraman işcilersiniz. Kahramanlar ne menfaat ve ne de korku bilmezler??8 diyerek calışmalarını temin etmişlerdi. Eğer bu iki murettip işten cekilseydiler, İrade-i Milliye gazetesinin neşriyatı uzun sure aksayacaktı.İlk devrede bin kadar nusha cıkarılan İrade-i Milliye gazetesine yurdun her tarafından telgraf ve mektuplarla abone talebleri ve tebrikler geldi. Bunun uzerine baskı sayısı gittikce arttırıldı. Birinci ve ikinci nushalarda surum tahmin edilemiyeceği icin ve bir de bir vilayet matbaasında hayli fazla basılması mubalağalı gorunduğu icin az basılmıştı. Yapılan muracaatlar bunun yetmediğini gosterdiği gibi, gunu gecmiş nushaları yirmi değil, ikiyuz kuruşa dahi arayanlar vardı. Ozellikle İstanbul?dan cok isteniyordu. 9Cıkan nushaların onemli bir kısmı propaganda icin her tarafa, Mudafaa-i Hukuk Cemiyet?lerine, belediyelere, diğer cemiyet ve halk birliklerine gonderiliyordu. İşgal altındaki yerlerde uygulanan sansur, gazetenin buralara gitmesini engellediği icin nafia başmuhendisliği, maarif ve ziraat ve evkaf mudurlukleri gibi resmi damgalı zarflar icine koyarak yollama yolu benimsendi. Cunku, İstanbul telgrafhanesi almış olduğu emir uzerine Sivas Kongresi?nin şehir postahanesinden yollamaya calıştığı telgrafları dahi kabul etmiyordu. Onun icin şuphe cekmeyecek bir yol duşunulmuş ve bu yol bulunarak vilayetin Nafia, Ziraat ve Baytar dairelerinin muhurlu zarfları icinde Anadolu ihtilalinin lideri Mustafa Kemal Paşa?nın gazetesi istenilen yere gonderilebilmişti.O gunlerde Sivas Ziraat Ciftlik Mektebi Muduru olan Suleyman Fahri: ?bir gun Heyet-i Temsiliye, bir tamimle İstanbul?la resmi muhaberesi olan dairelerden ellişer adet başlıklı resmî zarf istedi. Ben de, ?Sivas Ziraat Ciftlik Mektebi? başlıklı zarflardan elli tane verdim. Bunların ne olacağını bilmiyordum. Fakat gunun birinde İstanbul?daki ?Halkalı Ziraat Mektebi Âlisi? muduru Nazım Bey?den bir mektup aldım. Kendisine gonderdiğim İrade-i Milliye gazetesine teşekkur ediyordu. O zaman bu zarflar ile İstanbul?a İrade-i Milliye gazetesinin gonderildiğini anladım.?10Bu gazetenin bir nushasını ele geciren İngiliz?ler BÂb-ı Âli?ye gelerek protesto vermişlerdi. Ustelik kendilerinin Merzifon ve Samsun?u boşaltmalarından sonra Sivas halkının ?Kahrolsun İşgal.? diye bağırdığını ve bunu İrade-i Milliye gazetesinin dahi yazdığını belirtmişlerdi. Dahiliye Nazın Damat Şefik Paşada, Sivas Valisi?ne gonderdiği telgrafta ?Kahrolsun işgal.? diye bağırıldığını, bu gazetenin yazmasından şikayet ediyor, bu gibi neşriyatın onlenmesini istiyordu.Osmanlı devletinin malı ve onun kontrolu altında bulunan, bulunması gereken Sivas Vilayet matbaası bunları dinlemeyerek calışmalarına devam ediyor, altmışlık murettip Nadir Efendi kendisine verilen yazılan diziyordu. Yine boyle bir gun tezgah uzerinde duran kağıda iyice eğilmiş, okumuş, bir daha okumuştu:?? Allah, Allah. Bakalım. Yanlış mı, nedir?? Hemen matbaa muduru Abdulkadir Bey?i bularak,?? Baksana şuraya.. ?Hain Ferit? mi diyor? Bu, bizim sadrazam Damat Ferit Paşa olmaya???? Evet. Sadrazam Damat Ferit icin soyluyor.?Osmanlı devletinin bir vilayetinde, hem de Vilayet matbaasında Sadrazam icin ?haindir? diyen bir yazı nasıl dizilirdi? Bunu dizenin başına neler gelmezdi? İhtiyar murettibin aklı bir turlu bunu almıyordu. Matbaanın genc muduru onu iknaya calışmıştı:?? Bunu Mustafa Kemal Paşa yazdırmış, sen korkma, dizmeye bak.? Nadir Efendi yine de elleri titreyerek yazıyı dizip tamamlayabilmişti.12İrade-i Milliye, Heyet-i Temsiliye?nin Sivas?ta bulunduğu muddet zarfında 19 sayı kadar cıktı. Bunlarda Ulusal Bağımsızlık Savaşı ile ilgili bilgiler, Mustafa Kemal Paşa?nın bildirileri, Heyet-i Temsiliye?nin kararları ve ceşitli yazılar yer alıyordu. İrade-i Milliye?nin ne olduğu, nicin bağımsızlık savaşına girişildiği, neler yapıldığı, memleketin neden bu duruma duştuğu, şu andaki durum, kamuoyuna bu gazete vasıtası ile duyurulmaktaydı.Mustafa Kemal, Heyet-i Temsiliye ile birlikte İrade-i Milliye?yi de Ankara?ya goturmek istemişti. Fakat Sivas ileri gelenleri ?İrade-i Milliye Sivas?ta intişara başlamakla bu memlekete tarihî bir şeref vermiştir, biz bu yuksek şerefi memleketde ebedileştirmek istiyoruz. Gazetenizi bize bağışlayınız. Aynı maksad uğrunda bu ışığı burada devam ettirelim?13 dediler. Mustafa Kemal de, bu isteğe uyarak gazeteyi Sivas?ta bıraktı.Onceleri haftada bir defa cıkan gazete sonraları haftada iki ve daha sonra da gunluk olarak cıkmaya başladı. Fakat, Mustafa Kemal?in Ankara?ya hareketinden sonra gazete Mustafa Kemal?in kontrolunden de uzak kaldığı icin bazı istek ve yakınmalara neden oldu. İrade-i Milliye hakkındaki yakınmalar kısa surede Mustafa Kemal?e iletilmişti. Nitekim Niğde?deki II. Fırka Komutanı Mumtaz Bey, 30 Ocak 1920?de Mustafa Kemal Paşa?ya cektiği şifre telde, Sivas?ta yayınlamakta olan İrade-i Milliye gazetesi adına abone olan kişilerin, abone bedeli olan ikibinaltmış kuruşu 8 Aralık 1919 da Sivas?taki İrade-i Milliye Gazetesi Mudurluğune gonderildiğini, ama bu gazetenin kendilerine yollanmadığını, artık bu gazete yonetimine itimadı olmadığını, bu yuzden de abone kaydının başarılı olamıyacağını belirtmekteydi. Mustafa Kemal Paşa, Sivas Heyet-i Merkeziyesine 15 Ocak 1920 de yazdığı bir yazıda İrade-i Milliye Gazetesinin abonelere surekli gonderilmesi gerektiğini hatırlatmıştı. Mustafa Kemal Ankara?da olmasına rağmen, bu yakınmalarla yakından ilgilenmiş Ulusal Bağımsızlık Savaşı?nın onemli yayın organlarından biri olan İrade-i Milliye?nin her yere ulaşmasını sağlamak amacıyla gerekli girişimlerde bulunmuştu.14İrade-i Milliye Gazetesi 1922 yılı sonuna kadar uc yıl Sivas?ta cıkmaya devam etti. Yalnız boluculuğe kayan ve aynı zamanda şahsi cekişmelere giden guruplardan birinin aleti oldu. Ankara?da ?Hakimiyet-i Milliye? cıkmaya başlayınca da her gecen gun daha da sondu. İstiklal mahkemesince mahkum edilen Halis Turgut?un, mudur-u mesul olduğu donemde iki defa kapatıldı. 1921 yılının Şubat başındaki kapanışı iki bucuk ay devam etti. ?? nihayet vilayet matbaasında gazetenin basılması imkanı olmadı ve yeni bir matbaa acmağa da malî kudretim musait olmayınca gazeteyi kapadım. Sonraları memuriyetle taşrada iken matbaanın icindeki mevcut nushalarla birlikte yandığını esefle oğrendim.?15İrade-i Milliye?nin kapanması ile diğer bir gurubun sozculuğunu yapmak uzere Gaye-i Milliye gazetesi, 2 Mart 1921 de cıkmaya başladı. Milli Mucadele?nin en buhranlı gunlerinde Sivas halkı ikiye ayrılmış ve bu gazetelerde bu ikiliği korukleyici neşriyat yapıyorlardı. Halis Turgut?un idaresi altında olan İrade-i Milliye ozellikle Buyuk Taarruz?dan altı ay once bolucu faaliyetlerini şiddetlendirmiş, 1922 ilkbaharındaki belediye secimlerinde şahsi kavgalara daha da bağlanmıştı. Son nushasının ne zaman cıktığı ve kapandığı bilinmemektedir. 1922?nin Mart ayında son nushasının cıktığı tahmin olunuyor.16 Bugun Ankara?da Turk İnkılap Tarihi Enstitusu?nde 1-42 sayılar, ayrıca Başbakanlık Basın Yayın Genel Mudurluğu kitaplığında da 1-42 sayılar bulunmaktadır.17 Sivas İl Kultur Mudurluğu de, bu gazetelerin gunumuz Turkcesine cevrilmesi ve bilim dunyasına kazandırılması konusunda uğraş vermektedir.

1 ?1973 Sivas İl Yıllığı?, Onder Matbaa, Ankara, 173, ss. 197-198,2 Uluğ İğdemir, ?Sivas Kongresi Tutanakları? Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1969, s. 1.3 İğdemir, a.g.e., s. 2.4 Omer Sami Coşar, ?Milli Mucadele Basını?, Gazeteciler Cemiyeti Yayını, No 5 (tarihsiz), s. 113.5 Selahattin Ulusalerk, ?Ulus, 14.9.1941?, s. 5.6 Abdulkadir Sansozen, ?Ulus, 14.9.1941?, s. 5.7 Coşar, a.g.e., s. 114.8 Ulusalerk, a.g.e., s. 5.9 Sansozen, a.g.e., s. 510 Mahmut Goloğlu, ?Sivas Kongresi?, Başnur Matbaası, Ankara, 1969, s. 254.11 Coşar, a.g.e., s. 115-118.12 Coşar, a.g.e., s. 112-113.13 Sansozen, a.g.e., s. 5.14 Yucel Ozkaya, ?Milli Mucadele Başlangıcında Basın ve Mustafa Kemal Paşa?nın Basınla İlişkileri?, Ataturk Araştırma Merkezi Dergisi, cilt 1, sayı 1, Turk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984, ss. 903-904; Yucel Ozkaya, ?Milli Mucadele?de Ataturk ve Basın?, (1919-1921) Turk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989, ss. 60-61.15 Ulusalerk, a.g.e., s. 5.16 Coşar, a.g.e., s. 118 ? Enver Behnan Şapolyo, ?Turk Gazetecilik Tarihi ve Her Yonu ile Basın?, Guven Matbaası, Ankara, 1969, s. 192. Halis Turgut daha sonra İzmir Suikasti nedeniyle idam edilmiştir.17 İzzet Oztoprak, ?Kurtuluş Savaşında Turk Basını?, Turkiye İş Bankası Kultur Yayınları No 230, Ankara, 1981, s. 385.









İrade-i Milliye Gazetesinin tıpkı basımı ve cevirisi







604 MB