MEKKE VE KÂBE
Yeryuzunde Allah'a ibÂdet icin yapılan ilk binÂ, butun namazlarda kıblegÂh olarak yonelmekte olduğumuz KÂbe'dir.(5) Allah'ın emriyle Hz. İbrÂhim ve oğlu Hz. İsmÂil tarafından(6) Milattan 2000 yıl kadar once Mekke'de yapılmıştır.(7) TavÂfa başlama yerinin işÃ‚reti olmak uzere, KÂbe'nin guney-doğu koşesi (Rukn-i Hacer-i Esved) nde bulunan "Hacer-i Esved" denilen siyah taşı Hz. İbrÂhim, Ebu Kubeys dağından getirerek hÂlen bulunduğu koşeye koymuştur. İnşaatın tamamlanmasından sonra Hz. İbrÂhim ilk tavÂfı oğlu Hz. İsmÂil'le beraber yapmış, butun insanları hacca, KÂbe'yi ziyÂrete dÂvet etmiştir.(8)
Mekke şehri, Hz. Peygamber (s.a.s.)'in buyuk dedelerinden Kusayy tarafından, KÂbe'nin inşÃ‚sından cok sonra kurulmuştur. Allah'a ibadet icin yapılmış olan KÂbe, zamanla "Tevhid İnancı"nın unutulmasıyla, putlarla doldurulmuş; Mekke puperestliğin merkezi hÂline gelmiştir.
a) Mekke ve KÂbe ile İlgili Ozel Vazifeler
Mekke şehrini kuran Kusayy, şehrin idÂresi, KÂbe'nin bakımı ve KÂbe'yi ziyÂrete gelenlere hizmetle ilgili bazı gorevler ihdÂs etti. Bu hizmetler Hz. İsmÂil'in neslinden olan kimseler tarafından yerine getiriliyordu. Bu hizmet ve gorevlerden bir kısmı şunlardır:
1- HicÂbe: KÂbe'nin perdedarlığı ve anahtarlarını taşıma gorevidir.
2- SikÂye: KÂbeyi ziyÂrete gelenlerin suyunu temin etme ve Zemzem kuyusuna bakma gorevidir.
3- RifÂde: KÂbeyi ziyÂret icin Mekke'ye gelenleri ağırlama, barındırma ve muhtaclara yardımcı olma hizmetidir.
4- Nedve: Kusayy tarafından yapılan "DÂru'n-Nedve" adlı istişÃ‚re meclisi binÂsında yapılan toplantılara başkanlık etme gorevidir. Savaş, sulh ve memleketin diğer butun onemli işlerinin kararı, burada yapılan toplantılarda verilirdi. Kırk yaşından kucuk olanlar, bu meclise alınmazlardı.
5- LivÂ: Savaş zamanında ve askerin toplanmasında sancağı taşıma gorevidir.
6- KıyÂde: Savaşta askere komuta etme gorevidir.
7- SefÂre: Aynı toplum icindeki fertler veya kabîleler arasında meydana gelen cekişmelerde hakem olarak arabulma hizmetidir.
8- Hazine-i emvÂl: Savaş icin hazırlanan silÂh, mal ve Âletleri muhÂfaza etme gorevidir.
9- EzlÂm: Oklar ile fal bakma işidir.
KÂbe'nin uzerine konulmuş olan Hubel adlı putun yanında uc fal oku vardı. Birinde: "emeranî rabbî" (Rabbım bana emretti); diğerinde "nehÂnî rabbî" (Rabbım bana yasak kıldı), yazılıydı. Ucuncusu ise boştu.
Yapacağı iş konusunda karar veremeyen kişi, ezlÂm işiyle gorevli kimse aracılığı ile bu oklardan birini cekerdi. Birinci ok cıkarsa, tasarladığı işi yapar, ikincisi cıkarsa o işten vazgecerdi. Ucuncusu cıkarsa, o işi bir yıl erteler, ertesi sene falı yenilerdi.
10- NezÂre: Bir yerden başka bir yere nakledilecek eşyayı kontrol ve muÂyene ettikten sonra "taşıma ruhsatı" verme gorevidir.
Araplar arasında her biri buyuk bir şeref sayılan bu hizmet ve gorevlerin hepsi Kusayy'ın elinde toplanmışken daha sonra Kureyş arasında dağılmıştır.
b) Zemzem Suyu
Hz. İbrÂhim, MilÂttan yaklaşık 2000 yıl kadar once, Irak'ta Sumer şehirlerinden "Ur" sitesinde dunyaya geldi. Peygamber olduktan sonra, halkı tek Allah'a imÂna dÂvet ettiği icin, BÂbil HukumdÂrı Nemrut tarafından ateşe atıldı. Fakat Allah'ın emri ile ateş onu yakmadı.(9) Kendisine imÂn eden İbrÂni'lerle Filistin'e goctu. Birara Mısır'a gitti, orada da kendisine imÂn eden kimse bulamadığı icin, tekrar Filistin'e dondu.
Hz. İbrÂhim, karısı HÂcer ile henuz annesini emmekte olan oğlu Hz. İsmÂil'i Allah'ın emri ile Filistin'den alıp, Mekke'ye, KÂbe'nin bulunduğu yere goturdu. Onlara bir dağarcık hurma ve bir kırba su bırakarak yanlarından ayrılıp Filistin'e dondu. O esnÂda, henuz KÂbe yapılmamış, Mekke şehri kurulmamıştı. EtrÂfta ne insan, ne su, ne de hayat işÃ‚reti vardı.
Hz. İbrÂhim, eşi ve cocuğundan ayrılıp onları goremeyecek kadar uzaklaştıktan sonra, KÂbe'nin bulunduğu yere yonelerek:
"Rabbımız, zurriyetimden bir kısmını senin kutsal evinin yanında, ekin bitmez (corak), bir vÂdi icinde yerleştirdim. Rabbımız, (beyt'inde) namaz kılmaları icin, insanlardan bir kısmının gonullerini onlara meylettir, şukretmeleri icin onları meyvelerle rızıklandır..."(10) diye du etti ve uzaklaşıp gitti.
Yanlarındaki hurma ve su bittikten sonra, HÂcer cocuğunu olduğu yerde bırakıp, bir can yoldaşı gorebilmek ve birkac yudum su bulabilmek umidiyle Saf ile Merve tepeleri arasında gidip geldiği esnÂda bir melek, okcesiyle Zemzem suyunu ortaya cıkarmıştı. HÂcer bu sudan kana kana icti, cocuğunu emzirdi ve Allah'a hamdetti.
c) Mekke Şehrinin Kurulması
Hz. İsmÂil, daha sonra bu bolgeye yerleşen "Curhumîler" den bir kızla evlendi. Kendisi İbrÂnî, Curhumîler Yemenli Âribe (halis) Arablarındandı. Bu sebeple İsmÂiloğullarına "musta'rabe (arablaşmış) arabları" denilir.
Yemen'de "Seylu'l-arim"(11) denilen sel felÂketinden sonra bu bolgeye gelen HuzÂa Kabîlesi, İsmÂiloğullarının da yardımı ile, Curhumîleri Mekke'den surup cıkardılar. Curhumîler, KÂbe'ye hediye edilmiş olan altın geyik heykelleri ile diğer kıymetli eşyayı Zemzem kuyusuna atıp, uzerini toprakla doldurduktan sonra, kuyuyu belirsiz hÂle getirerek Mekke'den kactılar. Bu yuzden Zemzem kuyusu uzun muddet kapalı kaldı.
Mekke bolgesinin hÂkimiyeti ve KÂbe muhafızlığı uc asır kadar HuzÂalılarda kaldıktan sonra KilÂb (HÂkim)' in oğlu Kusayy, milÂdî 5 inci asırda KÂbe muhafızlığını ele gecirdi. Kureyş'in başına gecerek, HuzÂalıları bu bolgeden cıkardı. KÂbe'nin etrÂfında bugunku Mekke şehrini kurdu. Olumunden sonra kabîle başkanlığı ve KÂbe muhÂfızlığı oğlu AbdimenÂfa, ondan da oğlu HÂşim'e kaldı. Haşim ticÂret icin gittiği Şam seferinde Gazze'de olunce, rifÂde (ziyÂretcileri ağırlama ve barındırma) ve sikaye (ziyÂretcilere su temin etme) vazifelerini kucuk kardeşi Muttalib uzerine aldı.
d) Şeybe'nin adı Abdulmuttalib kaldı
HÂşim, Medine'de Hazrec kabîlesinin NeccÂr oğulları kolundan Amr kızı Selm ile evlenmiş, "Şeybe" adında bir oğlu olmuştu. Selm Medine'den ayrılmadığından, Şeybe de Medine'de dayılarının yanında buyumuştu. HÂşim'in vefÂtından sonra, amcası Muttalib O'nu Mekke'ye getirdi. Mekkeliler Muttalibin yanında tanımadıkları bir cocuk gorunce, Şeybeyi Muttalib'in kolesi sanarak, Ona "Abdulmuttalib" dediler. Bu yuzden Şeybe, Abdulmuttalib adıyla anıldı.
e) İki Kurbanlığın Oğlu
Abdulmuttalib, 10 oğlu olduğu takdirde, bunlardan birini Allah icin kurban etmeyi adamıştı.(12) Bu eski Âdet, bize Hz. İbrÂhim'in gorduğu bir ruy uzerine oğlu Hz.İsmÂil'i kurban etmek istemesini(13) hatırlatmaktadır.
Abdulmuttalib, ceşitli zevcelerinden 10 oğlu olunca aralarında kur'a cekerek adağını yerine getirmek istedi. Kur'a sonucuna gore, ileride Rasûlullah (s.a.s.)'in babası olacak olan Abdullah'ın kurban edilmesi gerekiyordu. Bir arrafe (kadın kÂhin)nin tavsiyesine uyularak, belirli sayıda deve ile Abdullah arasında kur'a cekildi. Kur'a Abdullah'a duştukce, develerin sayısı onar onar arttırılarak, yeniden cekildi. 10 deve ile başlayan kur'a cekimi, develerin sayısı 100 olunca nihÂyet develere isÂbet etti.(14) Boylece Abdullah'ın yerine 100 deve kurban edildi. Bu olaya ve neslinden geldiği Hz. İsmail'in kurban edilmesi teşebbusune işÃ‚retle Rasûlulllah (s.a.s.) Efendimizin:
"Ben iki kurbanlığın oğluyum" (15) buyurduğu nakledilmiştir. O zamana kadar 10 deve olan diyet (oldurulen bir kimsenin kan bedeli) de, bu olaydan sonra, 100 deveye yukselmiştir.(16) İslÂm Hukuku'nda kan bedelinin 100 deve olması, zamanla orf hÂline gelen bu olaya dayanmaktadır.
f) Zemzem Kuyusunun Temizlenmesi
Muttalib'in olumunden sonra, kabîle başkanlığı ile RifÂde ve SikÂye hizmetleri Abdulmuttalib'e verilmişti. Abdulmuttalib, Zemzem'in yerini bulup yeniden kazdırdı. Curhumîlerin Mekke'den kacarken kuyuya attıkları altın geyik heykelleri, kılıc ve zırhlar cıkarılarak kuyu temizlendi. Zemzem kuyusunun idÂresi, Abdulmuttaliboğullarında kaldı.
(5) Bkz.Âl–i İmrÂn Sûresi, 96
(6) Bkz. el-Bakara Sûresi, 127
(7) KÂbe, Hicretten, yaklaşık 2793 yıl once yapılmıştır. (Mahmut Esad, Tarih-i Din-i İslÂm,2/7)
(8) Bkz. el-Hacc Sûresi, 27-29
(9) Bkz. el-Enbiy Sûresi, 69-70
(10) Bkz. İbrÂhim Sûresi, 37
(11) Bkz. es-Sebe' Sûresi,16
(12) İbn HişÃ‚m, 1/160; İbnu'l-Esîr, el-KÂmil, 2/5; İbn Sa'd, et-Tabakat, 1/88
(13) Bkz. SaffÂt Sûresi, 102-110
(14) İbn HişÃ‚m, 1/160-164; İbnu'l-Esîr, a.g.e., 2 /6-7
(15) el-Aclûnî, Keşfu'l-Hafa, 1/199 (Hadis No.606), Beyrut 1351
(16) İbn HişÃ‚m, 1/163
__________________