BAYBURTGENEL BİLGİLER
Yuzolcumu: 3.652 km²
Nufus: 107.330 (1990)
İl Trafik No: 69
Bayburt Doğu Anadolu'yu Karadeniz'e bağlayan Erzurum-Trabzon tarihi İpek Yolu uzerindedir. Marco Polo ve Turk seyyah Evliya Celebi bu yoldan gecmişlerdir. Coruh nehrinin kıyısında bulunan şehrin tarihi M.O. 3000'lere kadar uzanır.
İLCELER
Bayburt ilinin ilceleri Aydıntepe ve Demirozu 'dur.
Aydıntepe: Bayburt il merkezinin 24 km. kuzey batısında kendi adı ile anılan ovanın kuzeyindedir. Turk İslam doneminden kalma en onemli eserler, Gumuşdamla koyunde bulunan tarihi kemer kopru ve ilce merkezinde bulunan medrese kalıntıları ve merkez camidir.
Demirozu: Tarihi savaşın yapıldığı Otlukbeli tepesi bu ilcededir. Demirozu merkezinde klasik donemden kaldığı sanılan yapı kalıntıları, ilceye bağlı Bayrampaşa koyu civarındaki (Evcikler) Tepesi Hoyuğu ve Gokcedere kasabasında (Pulur) Hoyuğu ilk tunc cağına ait canak comlek bulunması ile onem kazanmaktadır.
Muzeler ve Orenyerleri
Aydıntepe Yeraltı Şehri
Bayburt’un kuzeybatısında dağlık yoredeki bucak merkezi Aydıntepe’de yer alan kent, tuf icerisinde, yuzeyden 2-2.5 m derinde başka yapı malzemesi kullanmadan ana kayaya oyulmuş galeriler, tonozlu odalar ve bu odaların acıldığı daha geniş mekanlardan oluşmaktadır. Yaklaşık 2 ile 2.5 m yuksekliğinde tonoz ortulu galeriler yer yer her iki yana genişlemektedir. Kareye yakın planlı odalar bu mekana acılmaktadır, ayrıca gozetleme mekanlarının oluşturduğu havalandırma amaclı konik bicimdeki deliklerin, galeri odalarını aydınlatmak icin de kullanıldığı gozlenmektedir. Gunumuzde kazı calışmaları devam edilen kent hakkında şu an ileri surulen iki goruş mevcuttur.
Bunlardan birincisi kentin bolgede daha once sozu edilen Halde Şehrine ait olduğu ve eski ismi Hart (Aydıntepe) olan ilcenin isminin de “Halt”tan geldiği goruşudur. Diğer goruş ise; Hart’ta bu yeraltı kentinden başka Gec Roma-Erken Bizans devirleri arasında yer alan bir mezarın ortaya cıkarılması dolayısıyla, Hıristiyanlığın henuz yerleşmediği bir devirde bu bolgenin bir sığınak teşkil ettiği, Romalılar tarafından kovulan ilk Hıristiyanların bu bolgeye geldikleri ve sığındıkları, yeraltı kentinin de bu Erken Hıristiyanlık donemine ait olabileceğini iddia etmektedir.



Ciftetaş-II Tepesi
Ciftetaş koyunde bulunan tepe doğal varlık olarak tespit edilmiş 1993-1995 yıllarında kazı calışmaları yapılmış buluntular Erzurum Arkeoloji Muzesi Bayburt bolumunde
Kaleler
Bayburt Kalesi
Kent merkezinin kuzeyinde yer alan kalenin yapımıyla ilgili bilgiler kesin değildir. Yerel prens ve krallıkların savaşımlarında onemli bir rol oynayan kalenin M.S. 58’de yapıldığı tahmin edilmektedir. Roma, Bizans, Arap ve Komnenos egemenliklerinde kalan yapı, pek cok kez onarılmıştır. Bizans tarihcisi Prokopius, Bayburt ve Aeron kalelerinin Bizans İmparatoru Iustinianus doneminde yaptırıldığını bildirmektedir. Kalede Saltuklular doneminde başlatılan ve Erzurum Meliki Tuğrul Şah tarafından tamamlanan (1200-1230) onarım calışmaları ile ilgili yazıtlar bulunmaktadır.
Sağlam kalan Selcuklu ve Osmanlı yazıtlarıyla, donemini aydınlatan onemli yapılardan biri olan Bayburt Kalesi ve cevresinin bir duzenleme projesi yapılmış ve uygulama aşamasına gelinmiştir. Restorasyon calışmaları ise halen devam etmektedir.



Saruhan Kalesi
İl merkezine yaklaşık 40 km. mesafedeki Saruhan koyunde bulunan kalenin, Gumuşhane ve Bayburt bolgesine savunma ve gozetleme amaclı yapılan 70 kaleden biri olduğu sanılmaktadır. Kale bir tepeye inşa edilmiş olup, duvarları gunumuze kadar fazla hasar gormeden ulaşabilmiş, ancak zaman icinde ozgun niteliğini yitirmiştir.
Cami ve Turbeler
Ulu Cami
Bayburt kent merkezinde bulunan cami Selcuklu yapısıdır. İc mekanda bulunan beş yazıtta, yapımı ile ilgili bilgi verilmektedir. Dikdortgen bicimindeki ana mekan, mihrap yonune dikey sekiz kalın payeyi bağlayan geniş kemerlerle uc nefe bolunmuştur. Bu plan tipi, Selcuklulardan sonra Beylikler doneminde de uygulanmıştır. Orta nef kubbeli bir mekanla son bulmaktadır. Dıştan duz toprak damlı olan cami pek cok onarım gormuşse de ana planını koruyabilmiştir.



Pulur (Ferahşad Bey) Camii ve Medresesi
Demirozu ilcesi sınırları icinde yer alan Gokcedere beldesi merkezindedir. 16. yuzyılda inşa edilmiş Ferahşad Bey yapılar topluluğunun cami, medrese, han, hamam, imaret ve konuk evinden oluştuğu bilinmektedir. Bunlardan han, imaret ve konuk evinden hicbir iz kalmamıştır.
Medresede 18. yuzyıl sonlarında Akkoyunlu Suleyman Bey tarafından yenilenme calışmalarının yaptırıldığı sanılmaktadır. “L” bicimindeki yapı, beş bolumludur. Tum bolumlerin kapıları avluya acılmaktadır. Avluya acılan kapı ve pencere kemerleri Farsca yazılıdır. Odalarda nişlerle suslenmiş ocaklar ilginc bir gorunum sergilemektedir.



Kutluğ Bey Camii
Merkez ilceye bağlı, Bayburt-Kose yolu uzerinde ve il merkezine yaklaşık 30 km. mesafede bulunan Cayıryolu koyundedir. 14. yuzyılın ikinci yarısında Fahreddin Kutluğ Bey tarafından yaptırılmıştır. Kapı uzerindeki yazıttan 1550’de onarım gorduğu anlaşılmaktadır. Yapı acık bir avludan gecilen toprak damlı, son cemaat yeri ve dort kalın ağac direkle mihrap yonune koşut uc nefe ayrılan ana mekandan oluşmaktadır. Yalın bir gorunuşe karşılık, icte ahşap gerecin değişik bicimlerde değerlendirildiği gozlemlenmektedir.



Y. Hınzevrek Camii
Demirozu ilce merkezinin hemen kuzeyinde bulunan Catalceşme koyundedir. Yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte Akkoyunlular doneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Son cemaat yeri eğimli bir catıyla ortulu olan caminin minare kaidesi kesme taştan, silindirik govdesi ise tuğladan yapılmıştır. Kare planlı ana mekanı orten kubbe yıkılmış,u yerine dort ahşap ayağa oturan, ortası kırlangıc kubbeli bir ahşap ortu yapılmıştır. Nişleri mukarnas suslemeli olan mihrabın kemeri bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiştir.



Zahid Efendi Camii
İl merkezinde bulunan cami, Osmanlı doneminde (1514-1515) Zahid Efendi tarafından yaptırılmıştır. Klasik Osmanlı mimarisi tarzında inşa edilen yapı birkac kez onarım gormuş, ancak aslına uygun olarak yapılmayan bu onarımlar sonrasında ozgunluğunu yitirmiştir. Catısı sac kaplama malzemesiyle kaplanmış olan cami gunumuzde ibadete acıktır.



Şehit Osman Turbeleri
Bu turbelerin, Saltukoğulları komutanlarından Mengucuk Gazi’nin erkek kardeşi Osman Gazi ve kız kardeşine ait olduğu bilinmektedir. Bayburt merkezinin batı yanını kapayan 1682 m. rakımlı tepe uzerinde yapılmışlardır. Turbelerin yanında bulunan mezar taşlarının 600-700 senelik oldukları sanılmaktadır.



Kutluğ Bey (Sunur) Turbesi
Merkez ilceye bağlı, Bayburt-Kose yolu uzerinde ve il merkezine yaklaşık 30 km. mesafede yer alan Cayıryolu koyunde bulunan turbe Kutluğ Bey Camii’nin 30 m. doğusunda, mezarlığın icinde bulunmaktadır. Yazıtında, Tur Ali Bey oğlu Kutluğ Bey’in adı okunmaktadır. Kutluğ Bey’in 1389’da olduğu duşunulerek turbenin 14. yuzyılın sonlarında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kesme taştan, sekiz koşeli olarak inşa edilen yapının kubbesi yıkılmıştır. Duvarlarda, icten kemerli nişlerle devinim sağlanmıştır. Yarım daire bicimli mihrap, yuvarlak kemerlidir. Kubbenin cinilerle suslu olduğu camiyle turbe arasında revaklı medrese odalarının bulunduğu bilinmekle birlikte, bunlardan gunumuze bir iz kalmamıştır. Turbenin buyuk kısmı yıkılmış, sadece duvarları ayakta kalabilmiştir. Halk arasında Tur Ali Bey Turbesi olarak da bilinmektedir.



Abdulvahab Gazi Turbesi
Merkez ilceye bağlı ve Bayburt-Gumuşhane yolunun yaklaşık 35. kmsinde yeralan Erenli koyunun hemen altındadır. 7. yuzyılda yaşayan ve kahraman olarak tarih kitaplarına gecen, halk arasında saygın kişiliği olan Abdulvahab Gazi’ye aittir. Gunumuzde ayakta olup, ziyarete acıktır.
Hanlar ve Hamamlar
Bent Hamamı
Coruh Nehri kıyısında, Bayburt Kalesi’nin guneydoğu eteğinde bulunan hamam, 16. yuzyılda Akkoyunlu Hacı Ferahşad Bey tarafından yaptırılmıştır. Dış kısmı ceşitli kereler onarım goren yapının ic kısmı halen ozgunluğunu korumaktadır. Klasik dort eyvanlı hamam planı ile yapılmış olan hamamın soyunmalık bolumu dort sutuna oturan ortası aydınlık fenerli kubbeyle ortuludur. Ilıklık bolumu ise uzun bir beşik tonozdan oluşmaktadır. Halvet bolumundeyse, ortada bir kubbe, dort yonde sivri beşik tonozlu eyvanlar, koşelerde kubbeli halvet odaları yer almaktadır. Merkezi kubbeye pandantiflerle, koşe kubbelerine Turk ucgenleriyle geciş sağlanmıştır. Yapı gunumuzde de hamam olarak kullanılmaktadır.
Paşaoğulları (Kondolotlar) Hamamı
Bayburt kent merkezinde bulunan ve birkac kez onarılan hamamın yapım tarihi ile ilgili bilgiler kesin değildir. Sıcaklık bolumu, klasik hac bicimli dort eyvanlı hamamlar planındadır. Kubbeye geciş pandantiflerle sağlanmıştır. Koşe odaları kubbeli tonozla, ılıklık beşik tonozla ortuludur.
Meydan (Carşı) Hamamı
Bayburt kent merkezinde bulunmaktadır. Kadı Mahmud Celebi Vakfı olarak bilinmektedir. Merkez planlı, yıldız bicimli 6 eyvanlı sıcaklık bolumu dışında ozgunluğunu yitirmiştir. Hamam gunumuzde de kullanılmaktadır.
NE YENİR
Bayburt yoresel yemeklerinde gorulen genel ozellik, un ve una bağlı yemeklerle, etli yemeklerin sebze ve zeytinyağlı yemeklerden ceşit olarak daha fazla oluşudur. Yorenin yemeklerinin bazıları; tel helvası, tatlı corba, galacoş, ekşi lahana, lor dolması, yalancı dolmadır
NE ALINIR
Bayburt'ta bakır işlemeciliği, kilim ve ehram dokumacılığı onemlidir. Ozellikle uretilen kilim motifleri Bayburt'a ait ve orijinaldir. Ayrıca, ehram dokumaclığı da yoreye ozgu bir dokumadır. Ehramdan yapılan yelek, masa ortusu, yatak ortusu, seccade, perde ve kravat gibi eşyalar ilgi cekicidir
YAPMADAN DONME
20 Mayıs-5 Haziran tarihlerinde Bayburt'u ziyaret etmiş iseniz Kırkpınar Koyunde doktor yılanları gormeden,
Temmuz ayının ucuncu haftasında ile gelmiş iseniz "Dede Korkut Kultur-Sanat Şoleni'ne" katılmadan,
Vilayet Ormanını gezmeden,
Kefenli Kebap, Gındırlama Koftesi yemeden,
....Donmeyin.
__________________