Genel Olarak Turku

a) Karadeniz Turkusu
b) Teke zortlatması
c) Konya turkusu
d) Yozgat turkusu
e) Rumeli turkusu
f) Azeri turkusu

Mustezat
Zeybek
Maya
Bozlak
Gurbet
Barak
Hoyrat
Divan
Guvende takımı
Barana takımı
Muzikli oyku

Şimdi bu turleri biraz acıklayalım.

a) Karadeniz turkusu:Tumuyle halk muziğinin ozelliklerini gosteren bu bu turun en belirgin ozelliği, oyuna eşlik amacıyla uretilmiş olmalarıdır Turu belirleyen en belirgin en onemli oğe , 7/16, 7/8 ve 5/8'lik duzumlerin kullanılmış olmasıdır. Bunun yanın da karadeniz kemencesi ve tulum zurna bu turu belirleyen calgısal ogelerdir. Seslendirme sırasın'da kullanılan ağız ve ozellikle bağlama turu calgılar la oluşturulan Karadeniz tezenesi 'de denilen tavır turu oluşturulan diğer Ogelerdir.
b) Teke zortlatması: Bu Tur adını teke yoresi olarakda bilinen bolgeden almaktadır.Bolgenin adı, Teke beyliğinden gelmektedir. 1277 yılında karaman oğlu mehmet bey'in izniyle, teke paşa bir beylik kurmuş ve bu beyliğe kendi adını vermiştir. Gunumuzde teke yoresini kapsayan yerler şunlardır; Burdurun tamamı, Fetiye, ortaca(Muğla), Acıpayam, Kızılhisar, Honaz(Denizli), Dinar, Başmakcı (Afyon), Yalvac, Şark-i Karaağac (Isparta), Cevizli, Akseki, Manavgat, Alanya (Antalya). Ture adına veren Teke zortlatması deyimi ise şuradan gelmektedir: Yorede cok yaygın olarak beslenen kecinin erkeğine teke denmektedir. Bu hayvanların ozellikle eşleşme zamanın da yaptığı sıcramalar ve haraketler bu turun oyunlarına yansımıştır. Ancak bazı araştırmacılar bu adın, yorenin adından da geldiğini soylemektedir. Turun en belirgin ogeleri usul, Bağlamadaki calış tavrı ve oyunlara eşlik olarak okunmasıdır. 9/8'lik usulun sanat muziğindeki aksak ve raks aksağı olarak bilinen şeklinin 9/16 'lık turevi teke zortlatmasının en belirgin unsurudur. Muzaffer sarısozen Teke yoresinde ozellikle ısparta cevresinde kullanılan 9/16'lık usule Gakgili havası dendini belirmiştir. Hamit cine de Koy kadınlarının, tepsi, tencere kapağı, leğen calarak teke oyunlarını oynamasına Dımıdım dendini soylemektedir.
c) Konya turkusu: Bu turu oluşturan oğeler, seslendirme sırasında sıkca yapılan tril ve konya tezenesi denilen tavır'dır
d) Yozgat turkusu: Bu turu belirleyen en onemli oge, bağlamadaki, yozgat tavrı olarak veya surmeli olarak bilinen bir tavırla turkulerin calınışıdır. Ayrıca seslendirmede yapılan tril ler ve gırtlak hareketleri ağız olarak da bu ture bir başka ozellik kazandırır. Bağlamada ağır (andante) bir calış tarzı icinde, tezene ile uzun sureli seslerde ve senkoplarda triller yapılırken, klavye uzerindeki elin yeptığı carpmalar da tavrı tanımlar. Yozgat tavrını radyolara getiren, tanıtan ve yaygınlaşmasını saglayan nida tufekci'dir. Turk halk muziği repertuvarı icinde, bazı turkulerin belirli yerlerinde yozgat tavrı kullanılmaktadır.Ancak bunlar kısa pasajlar yer yer olmaktadır. Yaptığımız araştırmalara gore gercek yozgat tavrını gosteren yozgat turkuleri mevcut repertuvar icinde sekiz tanedir.

1) Asker yolu beklerim
2) Ali'min camda buldum izini
3) Camlığın başında tuter bir tutun
4) Dersini almışda ediyor ezber
5) Eğdim kavak dalını
6) Hastane onunde incir ağacı
7) Sabahınan eser seher yelimi
8) Yaz gelirse
e) Rumeli turkusu: Bu turkulerde, usul, agız ve bağlamadaki tavır turu belirleyen en onemli ogedir. Bu turkulerin bir kısmı oyunlara eşlik olarak okunur. Genelde 5/8'lik 7/8'lik 7/16'lık usuller kullanılmıştır. Seslendirmede , yoresel agız sive , baglama ile icrada tırakya tavrı gorulur kentmerkezlerinde bağlamanın yanı sıra , keman, kanun, ud gibi sanat muziği calgılarıda kullanılmaktadır.
f) Azeri turku: Turu belirleyen en onemli oge 6/8 ve 12/8'lik duzumlerin kullanılmış olmasıdır. bunun yanında yoğun olarak kullanılmış olan segah ve nihavend makamları, turu belirleyen makamsal ogelerdir. onyedili perde dizgesi'nin yanında tampere dizge'nin de kullanıldığı bu turu belirleyen diğer ogeler ise, tar ve akordiyon ve garmon turu calgıların kullanılması yanın da , agız dır. Ayrıca seslendirme sırasında, uzun sureli seslerde tremola ve tril yapılması turu belirleyen bir başka ogedir.

Mustezad: Divan edebiyatında mustezat adı verilen şiir anlayışı , bu turu belirleyen sozel ogedir. Bunun yanın da, halk muziği icinde genel bir anlatımla mustezad olarak nitelendirilmiş rast,mahur ve acemaşıran makamlarından birinin mutlak suretle kullanılması turu belirleyen makamsal ogelerdir. Usullu yada usulsuz olabilir.

Zeybek: Oyunu, icradaki ozel tavrı ve ağzı, usulu ile başlı başına bir tur olan zeybekler'in tursel ozelliklerine gecmeden once Zeybek kelimesinin kokeni hakkında bilgi verilecektir. gerek zeybek kelimesi, gerekse zeybek oyunlarının kokenleriyle zeybeklerin yaşadıları yerler hakkında yıllardır cok ceşitli ve farklı goruşler ileri surulmuştur ve surulmektedir. Orta asyadan, Balkanlara, Yunanistan'dan Ege denizi adalarına kadar bircok yerde zeybek kelime ve oyunlarına sahip cıkmaya clışılmıştır. Bu konuda son yıllarda cok geniş araştırma yapan Onur Akdoğu turk kultur dergisinde yazdığı geniş acıklamaların sonun da kelimenin tamamen Turkce kokenli olduğu ceşitli kaynaklar gostererek acıklamış tır En onemli ogeleri ; usul, tavır ve oyun eşlikli olmalarıdır. Dokuz zaman lı usulun değişik mertebeleri kullanılırken bu dokuz zaman lı9 usulun Evfer ve raks Aksağı dışın da kalanların olması şarttır. Daha basit bir ifade ile uc'lunun başta veya sonda olması gerekmektedir. Zeybeklerin (2+2+2+3) veya (3+2+2+2) şekilde olması şarttır Bazı istisna hallerde (3+3+3) tarzıda gorulmektedir.orneğin Ah bir ataş ver cigaramı yakayım . Dort zaman lı olan zeybek tavrı ile calınıp oynana bilen parcalar ise zeybek ceşnisi olarak kabul edilirler. Zeybekler hız tempo olarak; cok ağır, ağır ve kıvrak olmak uzere ceşitli şekillerde, yani adagio, andante yada moderato veyaallegretto olabilirler. Kıvrak zeybeklerin coğunluğu kadınların oynadığı zeybeklerdir. Ağır zeybeklere ornek : Kocaarap, Harmandalı, Kerimoğlu. Kıvrak zeybeklere ornek: Serenler, Damardı, Cemilem. Genellikle bir oktav icinde seyir etmelerinin yanın da oktavı aşan oniki, onuc ses icinde seyreden zeybeklerde coktur. makamsal olarak; huseyni, karcıgar, nikriz, hicaz, evic en cok kullanılanlardır. Bağlamadaki icrasın da ozel tavır ozel bir tezene kullanımı vardır.

Maya: Usulsuz bir sozel tur olup, turu belirleyen temel oge mutlaka Huseyni makamında ezgilendirilmiş olmasıdır. genlik bir oktavı aşmaz . Cok zaman, seslendirme sırasın da asıl sozlere yavri yavri , of , ah gibi katma sozler eklenir. Genellikle sozel bolmeden once, usullu ve calgısal bir bolme gerek girişte, gerek sozlerin arasın da seslendirilir. Soz konusu bu calgısal bolmede hemen hemen yalnızca curcuna usulu kullanılmıştır. Kume ve motif sekilemesinin sıkca yapıldığı mayalarda, resitatif seslendirmeler yogun olarak yapılmıştır.

Bozlak: Usulsuz bir sozel tur olup, turu belirleyen ogelerden ilki kurdi dizisi icerisinde seslendirme yapılmış olmasıdır.Bunun yanın da muhayyer dizisinde bozlaklar gorulmesine karşın, bu diziyle yapılan seslendirmelerde durak ve tiz durakta kalınacağı zaman, ust yeden olacak şekilde Si sesleri ters glisando'yla pestleştirilir. Dolayısıyle yine kurdi makamlarının etkisi oluşur. Ses genliginde en geniş olan bir turdur. Kume ve motif sekilemeleri sıkca yapılmıştır. Seslendirme, genel olarak durak sesinin bir kucuk uclu uzerindeki sesten , veya bu sesin bir oktav tizinden, yani tiz duraktan başlar. Sozel bolmeye başlamadan once, tek calgı tarafın dan yol gosterme adı verilen bir usulsuz acış yapılır . Sozel bolumun seslendirilmesi sırasın da ise calgılardan biri dem tutabilir.

Gurbet: Sozel olarak keder , huzun, sıla hasreti, ayrılık hatta olum gibi konuları iceren sozlerin, usulsuz olarak ezgilendirilmesi, turu belirleyen temel ogedir. Bunun yanın da, Gerdaniye ve gulizar makamlarının icice kullanılması, turu belirleyen makamsal ogelerdir. Seslendirme sırasın da cok sık kullanılan ters glisando, ayrıca (sol-mi) kucuk uclu aralığı, turun seslendirme ogeleri olarak karşımıza cıkmaktadır.Turu belirleyen calgısal ogeler sipsi, uctelli ve kabak kemane'dir.

Barak: Ses genligi bir oktavı gecmeyen, cok sık resitatif lerin, tril lerin ve zaman zaman ters glisando ların yapıldığı usulsuz bir sozel turdur. Motif ve kume sekilemesi turu belirleyen diger bir ozelliktir.

Hoyrat: Cinaslı uyaklardan oluşmuş halk edebiyatına ait şiirlerin usulsuz olarak ezgilendirilmesi, turu oluşturan başlıca ogedir. Usullu ve calgısal bir girişten sonra sozel bolmeye gecilir. Genel olarak, her dizeden sonraya aynı , yada , yeni bir calgısal bolme seslendirilir. Calgısal bolmelerin sonun da yapılan puandork'luses, sozel bolmenin başlıyacagı sestir. Sozel bolmeler birer dizeden oluşur.

Guvende Takımı: Bursa ve balıkesir'de aynı adla anılan geleneksel guvende oyunlarına eşlik etmek amacıyla uretilmiş bir turdur.Guvendenin kelime anlamı , iddia edildiği gibi, kişinin guvendiği bir kişiyi oyuna kaldırarak birlikte dans etmenin verdigi guven'den kaynaklanmıştır. Guvende turu sanat muziğin'de kullanılan kocekce takımından esinlenerek oluşturulmuş bir eğlence muziği turudur. Guvende takımlarında turu belirleyen en onemli ogeler 2/4, 4/4, 9/8 lik usullerin karışık olarak kullanılması, temponun agırdan hızlıya dogru akışı, birbirine yakın ve benzer makamların kullanıldığı turkulerin calgısal bolumlere geckiler yapmasıdır.Aslında oyuna yonelik bir tur eğlence muziği olup bir bakıma suit tir

Barana Takımı: Barana kelime anlamı olarak degişik yorelerimizde cok ceşitli olarak kullanılmaktadır. Derleme sozlugunde verilen acıklamaya gore; Fasulye sırığı veuzum cubuklarını dayamaya yarayan catal ağac , Deve hamudunun on ve arka kısmı , demir tırmık , Baklava bicimi mayın , İnce doşeme, Lop yumurtanın uzerine sarımsaklı yogurt dokulerek yapılan yemek , Ispanak ve semiz otu gibi sebzelerin pirincle pişirilip yapılan yemek gibi ceşitli anlamları verilmiştir. Ancak halk muziğinde barana kelimesi Ozellikle balıkesir ve manisa illerimizin, Dursunbey, Soma, Tarhala yorelerinde ozelbir tur olarak karşımıza cıkmaktadır. Sanat muziğindeki Fasıl anlayışına benzeyen bu turde, ceşitli turdeki halk muziği urunleri, solo koro icralarının yanı sıra zeybek karşılama gibi oyunlarla ard arda bağlanarak oluşturulur. Bu ezgiler, fasılda olduğu gibi aynı makamda değildirler. Ancak birbirine yakın ve gecki yapabilen makamlardan oluşur.

Muzikli Oyku: Gunumuzde cok az kullanılan bu turun en guzel orneklerini Ferruh Arsunar'ın Gaziantep folkloru adlı kitabında gormek mumkundur. Bunda esas, nazım veya nesir şeklinde değişebilen metinlerin ezgilendirilmesidir. Bu seslendirmeler, uygun sahne duzeni icinde, bir kişi tarafından ceşitli jest ve mimiklerle yapılır. Ezgiler ceşitli makam ve usullerde olabilir

Not: Bu bilgiler Onur Akdoğunun turler ve bicimler isimli kitabından alınmıştır

Telli Calgılar
Nefesli Calgılar
Ritm Calgılar

Olarak 3 gurupta taplamak mumkundur.bunlar kendi icinde;

Telli Calgılar
a) Tezeneli - Mızraplı calgılar
1. Tahta kapaklı (Bağlama Ailesi)
2. Deri kapaklı (Tar)


b) Yaylı calgılar
1. Tahta kapaklı calgılar (Karadeniz Kemencesi, tırnak kemane(heğit)
2. Deri kapaklı calgılar (kabak kemane)

Nefesli (Uflemeli) Calgılar
a) Direkt Uflemeli
1. Dilli (Kaval, cifte, cimon)
2. Kamışlı (Zurna, mey, sipsi, cığırtma, Cifte kaval)
b) Hava Depolu (Tulum)

Rtim Calgıları
a) Vurmalı calgılar
1. Bagetli (davul, debildek, koz)
2. Bagetsiz ( def, darbuka, koltuk davulu)
b) Carpmalı calgılar
1. Tahta carpmalı ( kaşık, calpara)
2. Metal carpmalı (zil, zilli maşa)
__________________