Motivasyon teorilerinden olan Amac Kuramı, bireye verilen amacların, onun davranışları , dolayısıyla da performansı (iş başarımı) uzerinde onemli bir etkisi olduğu varsayımına dayanmaktadır. Bir ilkokulda, yaşları altı olan 20 anasınıfı oğrencisi uzerinde yapılan araştırmada , amac ozelliklerinden olan , amac belirginliği ve geri bildirimin, deneklerin resim cizme performansı uzerindeki etkisi araştırılmıştır. Araştırma sonunda, ilk aşamada verilen normal amaclara gore, ikinci aşamada verilen belirgin amaclarda performansın % 97 , ve ucuncu aşamada, geri bildirim verilmesiyle de, performansın % 120 arttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Amac Kuramı, Performans, İş Başarımı

TEORİK ANALİZ

Amac kuramı, bilişsel bir kuram olup, bireyin elde etmek istediği amacı belirgin olarak bilme, anlama ihtiyacına dayanır. Bu kuram, insan davranışlarının bir amaca, hedefe dayandığında, bu amacların, bireyin enerjisini belirli bir işe yoneltmesini sağlayacağı varsayımına dayanır (YEARTA, MAITLIS, 1995).

Amac kuramı, amacın net olarak belirlenmesi (amac belirginliği), organizasyonlarda yaygın olarak kullanılan bir motivasyon tekniğidir. Bireyin cabasını yaptığı işe yonlendiren bir metot olarak, organizasyondaki odul sistemi ile zaman yonetimi, stres yonetimi gibi, eğitim ve gelişim programlarında da kullanılır (YEARTA, MAITLIS, 1995).
Amac Kuramının başlıca iki onermesi vardır. Birincisi, bir insanın kendisi icin koyduğu amaclar buyuk olcude onun davranışını yonlendirir. Birey hem ansal, hem fizik enerjisini kendi saptadığı amaca yoneltir. İkincisi ise, dışarıdan, orgut tarafından verilen ozendiriciler, iş gorenlerin amaclarıyla niyetlerini etkileyerek performans ustunde etkili olur (ONARAN, 1981).

Amaclar, başlıca iki ozellik veya unsur icerir; icerik (content) ve yoğunluk (intensity). Amac iceriği amacın ozelliklerini (amacın zorluğu ve ozelliği), amac yoğunluğu ise amaca erişmede veya onu başarmadaki sureci icerir (YEARTA, MAITLIS, 1995).

Alan ve laboratuar ortamında yapılan araştırma ve deneylerde, amac belirlemenin aşağıdaki ozelliklerden oluştuğu tespit edilmiştir.
Amac belirginliği; ozel amaclar genellere gore performansı daha cok arttıracaktır.
Amac zorluğu; erişilebilir oldukları değerlendirildiklerinde, zor amacların kolay olanlara gore performansı daha cok arttıracaktır (BUSBY, WILLIAMS, 1997). Hem guc hem de belirgin bir amaca ulaşmak icin calışan deneklerin daha iyi iş cıkardıkları gorulmuştur (ONARAN, 1981).
Amac kabulu; Amaclara karşı olumlu tutum besleme, amacları benimseme anlamında duşunulebilecek amac kabulu , iş başarımını arttıracaktır (ONARAN, 1981).
Geri bildirim; geri bildirim alan bireylerin performansı artacaktır (BUSBY, WILLIAMS, 1997).
Amacların saptanmasına katılma; kurama gore, iş gorenler amacların saptanmasına katıldıklarında iş başarımı daha yuksek olacaktır (ONARAN, 1981).

Amac belirginliği; Bir orgutte her gorevlinin işiyle ilgili amacları her zaman acık secik belli değildir. Bazen amacların ne olduğu el yordamıyla cıkarılır, bazen de nitelikleri iyice acıklanmış, belirgin amaclar konabilir. Yapılan bir cok deneyde , amacların ne kadar belirgin olursa performansın (iş başarımının) da o oranda artacağı sonucuna varılmıştır. Butun bu deneylerde belirgin, guc amacların ''elinizden geleni yapın'' amacına gore hem iş başarımını artırdığı, hem de can sıkıntısını azalttığı, başka bir deyişle bu amacların daha ilginc bulunduğu gorulmuştur (ONARAN, 1981).

Calışma ortamı ve koşulları değiştikce, insanlarda buna paralel olarak duşuncelerini değiştirmek zorunda kalmaktadır. Mutlaka hicbir calışan bu duşuncelerini oluştururken bağımsız değildir, fakat kendisini bu surecte daha değerli kılabilir. İşinizi yaparken her gun bir cok tercih yaparsınız, bu tercihlerinizi daha guvenli, doğru ve kapsamlı yapmak da, basit ama etkili bir konsepti dikkate alırsanız, tahmin ettiğinizden daha cok elinizdedir. Bu konsept ise, iş sahibi sizmiş gibi davranmaktır. 5 kişi ile de 5000 kişiyle de beraber calışsanız, katkınızın anlaşıldığı, sayılabildiğinizi bilmek onemli bir motivasyon unsurudur. Bu da sahiplenme dediğimiz ozellikle yakından ilgilidir. Sahiplenmenin en onemli faktoru ise amac belirginliğidir. Size gore onemli olan amacları secmeniz iş başarımını onemli olcude arttıracaktır. Boyle bir surecte, organizasyonda amac belirlenmesinin, birey performansı uzerindeki etkisi daha iyi anlaşılabilir. Calışanlar kendilerine belirgin bir amac verildiğinde, bu belirginliğe paralel olarak bir sahiplenme duygusu hissedeceklerdir. Amacların anlaşılması, hissedilmesi anlamına gelir ki, bu his belirginliği, farkındalık ve sahip olma duygusunu ve dolayısıyla da performansı arttıracaktır (WHITTEN, 1995).

Amac belirlenmesi, sadece bireyin değil, grubun (takımın) da performansını olumlu yonde etkileyecektir. Muhendislik dizaynı gibi bazı işlerde, amac belirginliğindeki zorluk ortaya konsa da, bu tip işlerde de amacların belirginleştirilmeye calışılması performans uzerinde olumlu etkiler yaratacaktır (BUSBY, WILLIAMS, 1997). Ayrıca, sadece uzun vadede değil, kısa vadeli, gunluk belirlenen amacların belirgin olması da performansı arttırıcı rol oynar (WILK, REDMON, 1998).

Amac uzerine yapılan araştırmaların bircoğu amac zorluğu ve performans arasındaki ilişkiyi olcmeye yoğunlaşmıştır. Bu araştırmalarda, zor amacların kolay olanlara gore performansı daha cok arttırdığı ortaya konmuştur (YEARTA, MAITLIS, 1995). Amac zorluğunun iş başarımı uzerine etkilerine ornek olarak, Sothern Universitesinde lisans duzeyindeki 188 erkek denek uzerinde yapılan bir araştırmada, deneklere uc seviyede zorlukta amac verilmiş ve amac zorluk seviyesinin iş başarımı uzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonunda kolay amaclarda % 10, orta seviyedeki amaclarda % 20 ve zor amaclarda ise % 50 oranında performansın arttığı olculmuştur (BERGEN, BARLOW, 1996).

Amacın bir ozelliği olarak kabul edilen geri bildirim, pozitif ve negatif geri bildirim olarak iki şekilde kullanılabilir. Negatif geri bildirimde, o amaca spesifik olarak ulaşma, alt ve ustunde bir değer alındığında tekrar tam istenen seviyeye getirmek istenir. Pozitif geri bildiride ise, ulaşılan seviye devamlı yukseltilmeye calışılır. Kimi araştırmacılar, geri bildirimin bu iki turu yerine , onu bir butun olarak, dış bir zorlama, pekiştirici veya odul olarak kullanmıştır (WING, 1990). Negatif geri bildirim alan bireylerin, pozitif geri bildirim alanlara gore performansının daha cok arttığı bulunmuştur (MESCH, FARH, 1994).

2. ARAŞTIRMA

a. Araştırmanın Aşamaları

Araştırmada performans (iş başarımı) olcum kriteri olarak, Goodenough-Harris adam cizme testi kriterlerindeki, 67 puan kriteri kullanılmıştır. Bu testin uygulanabilir yaş grubu 5-12 yaştır (UCMAN,1971). Araştırmada denek olarak yaşları 6 olan 20 ana sınıfı oğrencisi kullanılmış olup, Goodenough-Harris Adam Cizme Testinin kriterleri kullanımının uygun olduğu değerlendirilmiştir.

Secilen denekler yaşları itibariyle, cocuk resminin gelişim aşamasında, ‘şema oncesi doneme’ denk gelmektedir. Şema oncesi evresinde cocuk, canlandırmak istediği obje ya da kavramla ilişki kurma kaygısını yaşamaya başlar. Bu ona buyuk bir doyum sağlar. Bu donemde dairesel ve uzunlamasına cizilen cizgilerin bicimlenmeye başladığı gorulur. 5-6 yaşlarında cocuk kendi duygu ve duşuncelerini ortaya koyacak girişimlerde bulunur. En sevdiği konu, insan figurudur (YAVUZER, 1992, s.41-42).

Araştırmada, Amac Kuramında belirtilen amac ozelliklerinden, amac belirginliği ve geri bildirimin performans (iş başarımı) uzerine etkisi olculmuştur. Fakat, deneklerin yaşları ve buna bağlı olarak algılamaları dikkate alındığında, amac belirginliğinin, amac zorluğu gibi değerlendirilebileceğini belirtmekte yarar goruyorum.

Araştırma uc aşamadan oluşmaktadır. Uc denemede de, deneklerden bir adam (sadece ucuncu aşamada, hem adam hem de kadın cizdirilmiştir) cizmeleri istenmiştir. Her uc aşamada da verilen sure aynı olup, bu sure deneklerin istedikleri sureyi kullanmaları şeklinde uygulanmıştır.

İlk aşamada, deneklerden bir adam cizmeleri istenmiştir. Bu aşamada soylenen amac, sadece bir adam cizmeleri şeklindedir. Amac belirginliğini veya amacı zorlaştırıcı herhangi başka bir acıklama yapılmamıştır. Bu aşamada (her aşamada olduğu gibi) deneklere kağıdın buyukluğunu dikkate alarak resim yapmaları istenmiştir.

İkinci aşamada (bu deneme ilk aşamadan bir gun sonradır) deneklerden gene bir adam resmi yapmaları istenmiştir. Burada verilen amacın belirginliğini (dolayısıyla da zorluğunu) arttırmak maksadıyla, yani amacı daha belirgin verebilmek icin, adamın gercek bir adama benzemesi ve tam olarak, eksik bir parcası kalmadan cizilmesi istenmiştir.

Ucuncu ve son aşamada ise (bu deneme ikinciden altı gun sonradır), deneklerden bir adam ve kadın cizmeleri istenmiştir. Bu aşamada, amac kuramında belirtilen amac ozelliklerinden geri bildirim kullanılmıştır. Geri bildirim olarak, ozellikle deneklerin yaptıkları resimle ilgili soruları cevaplandırılmıştır.

Oğrencilerin birbirine bakması ve birbirlerinin ciziminden yararlanması mumkun olduğunca engellenmeye calışılmıştır, cunku, birbirlerine bakarak, taklit etme yoluyla performansları artabilecek, bu da calışma sonuclarının guvenirliliğini duşurecektir. Cunku, deneklerin birbirlerine bakması, kıyaslama anlamına gelecektir ve bu konuda yapılan araştırmalar, kıyaslamanın performansı yukselttiğini gostermiştir (MANN, SAMSON, 1998).

b. Bulgular

Araştırmanın ilk aşamasında, yani normal olarak verilen amacta, denekler performans olcutu olarak toplam 327 puan almışlardır (Bakınız Tablo-1). Her aşamadaki sonucların birbirleriyle karşılaştırılabilmesi maksadıyla, bu aşamadaki 327’lik puan taban kabul edilerek, buna gore yuzde cinsinden bir kıyaslama yapılacaktır.

İkinci aşamada, amacı belirgin verilmesinden sonraki performans puanı 646 olmuştur (Bakınız Tablo-2). Bu sonuca gore, belirgin amac verilmesinin performansı % 97 arttırdığı tespit edilmiştir.

Son aşama olarak, amacın bir ozelliği olarak kullanılan geri bildirim uygulaması neticesinde ise, toplam performans puanı 722 (Bakınız Tablo-3) olmuş ve performansın ilk aşamaya gore % 120 arttığı tespit edilmiştir.

3. SONUC

Bir cok araştırmacı amac belirginliği ile performans arasındaki doğru orantılı ilişkiyi kabul ederken, bazılarında bu ilişkinin coğunlukla amacın net belirlenirken (veya zor olarak belirlenirken), deneklerin surece katılmalarıyla acıklamaktadır (YEARTA, MAITLIS, 1995). Ornek calışmamızda, boyle bir etkinin olsa dahi calışmayı olumsuz yonde etkileyeceği değerlendirilmemektedir. Cunku, denek olarak kullanılan cocuklar hep kadın-adam cizmeyi sıkıcı bulmuşlar, ozellikle iki ve uc safhalardaki uygulamalarda, boyle bir amac belirlemesine (adam-kadın cizimi) katılmamışlardır. Boyle bir yaklaşımın, araştırma sonucunu nasıl etkilediği olculmedi ise de, motivasyonu duşurduğu icin, iş başarımını olumsuz yonde etkilediği ve buna rağmen bu aşamalarda performansın gene de artması ise, araştırma sonuclarının guvenirliliğini arttırıcak bir etki yarattığı değerlendirilmiştir.

Ozellikle geri-bildirim alan bireylerin kendine guven ve saygıları artmıştır. Kendine saygı ile amac seviyesi(zorluğu) ve performans arasında doğru orantılı bir ilişki vardır (BERGEN, BARLOW, 1996). Cocuklarda geri-bildirim onların yaptıkları resimde onemli bir değişken olan kendine saygı ve guvenlerini arttırmış ve resim yapmadaki performansları dolayısıyla da iş başarımları artmıştır.

Zor amacların verilmesi, motor performansını arttırıcı bir rol oynar (JONES, 1997). Yapılan calışmada deneklerin performansında motor yetenekleri onemli bir etken olup, zor amaclar verildiğinde bu yeteneklerin arttığı gorulmuştur.

Araştırma sonucunda, en buyuk performansın ucuncu aşamada yani geri bildirim uygulamasında olduğu gorulmektedir. Bu sonuc uzerinde, deneklerin yaşlarından kaynaklanan yuksek bir super ego duzeyinin etkili olduğu değerlendirilmektedir.



KAYNAKLAR

BUSBY J.S., WILLIAMS G.M., The Use Of Frontier Analysis for Goal Setting,Journal of Engineering Design, 1997, Vol. 8

UCMAN Perin, Goodenough-Harris Resim Testi ile Bir Turk Orneklemi Uzerinde Bir Araştırma, Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi, Hacettepe Universitesi Psikoloji Bolumu, Ankara, 1971

JONES Graham, Goal Difficulty, Anxiety and Performance,Ergonomics, 1997, Vol. 40

MANN Leon, SAMSON Danny, A Field Experiment on The Effects of Benchmarking And Goal Setting on Company Sales Performance,Journal of Management, 1998, Vol. 24

MESCH Debra J., FARH Jiing-Lih, Effects of Feedback Sign on Group Goal Setting, Strategies, and Performance,Group and Organization Management, 1994 , Vol.19

MICHAEL Bar-Eli, NOA Levy-Kolker, Effect of Goal Difficulty on Performance of Aerobic, Anaerobic and Power Tasks ,Journal of Sport Behavior, 1993, Vol. 16

ONARAN Oğuz, Calışma Yaşamında Gudulenme Kuramları, Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi Yayınları, Ankara, 1981

PRAY Thomas F., GOLD Steven, Goal Setting and Performance Evaluation With Different Starting Positions: The Modeling Dilemma ,Simulation and Gaming, 1991

VON BERGEN C.W., SOPER Barlow, The moderating effects of self-esteem and goal difficulty level on performance, College Student Journal, 1996, Vol. 30

WHITTEN Neal, Boosting Your Own Performance ,Training and Development, 1995, Vol. 49

WILK Leslie A., REDMON William K., The Effects of Feedback and Goal Setting on The Productivity and Satisfaction,Journal of Organizational Behavior Management, 1998, Vol. 18

YAVUZER Haluk, Resimleriyle Cocuk: Resimleriyle Cocuk Tanıma, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992

YEARTA Shawn K., MAITLIS Sally, An exploratory study of goal setting in theory and practice: A motivational technique that works?Journal of Occupational and Organizational Psychology, 1995, Vol. 68



SUMMARY

The Goal Theory -one of the motivational theories- assumes that the goals which are given the individuals have an important effect on the performance of those individuals. In this study, Goal Theory was investigated by an emprical research. For this reason twenty 6-year old kindergarten pupil were selected and the effect of goal setting and feedback were investigated by the ability of painting performance. ıt was found that the performance increased %97 when difficult goals are given and feedback, which was given for performance level, increased the performance %120.


__________________