Kohlberg'in moral gelişim teorisi, insanın sosyal gelişimi alanında ortaya konmuş son derece kapsamlı bir calışmanın urunudur. Bu teoriden hareket ederek gercekleştirilmiş 5000 civarında araştırma sayılmaktadır (Clouse). Teorinin son hali (1987), her biri uc dilemma iceren uc paralel mulakat formu cercevesinde kişilerle birebir yapılan goruşmelerin karmaşık bir kodlama sistemine değerlendirilmesini ongormektedir. Soz konusu ikilemler, hipotetik niteliklidir:

Orneğin, ozetle 'Heinz'ın karısı hastadır; tedavi icin gerekli ilacı almaya yeterli parası da yoktur ve ilacı fahiş fiyatla satan eczacı da indirim yapmamaktadır. Heinz, karısının hayatını kurtarmak icin eczacının laboratuvarına girer ve karısına gerekli ilacı calar'. Goruşulen kişilere Heinz'ın haklı olup olmadığını, nedenleriyle birlikte acıklamaları istenir.

Veya 14 yaşında bir genc olan Joe, bir kampa katılmayı istemektedir; babası ona bizzat kendisi para biriktirdiği takdirde izin vereceğine dair soz vermiş ve Joe da gazete dağıtımında calışarak gerekli parayı biriktirmiştir. Fakat kamp oncesi babası fikrini değiştirmiş ve arkadaşlarının duzenlediği bir balık avı partisine katılmaya karar vermiştir; ancak para sıkıntısı vardır ve oğlundan kamp parasını ister. Kamptan vazgecmek istemeyen Joe babasının isteğini reddetmeyi duşunmektedir'.

Kişilere Joe'nun babasına parayı vermesinin gerekli olup olmadığı, babanın vaadini yerine getirmesinin zorunlu olup olmadığı gibi sorular sorulur. Cevaplar 6 aşamalı karmaşık bir moral gelişim sistemine gore değerlendirilir.

Ozetle birinci aşamada, davranışları sonuclarına (odul ve ceza) ve otoriteye itaata gore yargılama anlayışı (heteronom ahlak anlayışı); ikinci aşamada kişinin ihtiyaclarını, cıkarını esas alan, diğeriyle ilişkileri sadece alışveriş mantığıyla yuruten ve karşılıklı takasla sınırlandıran ('Ben sana, sen bana') (bireysele! ve aracsal ahlak anlayışı); ucuncu aşamada aile ve benzeri aidiyet grupları cercevesindeki kişiler arası ilişkilere odaklasan, diğerlerini memnun etmeyi hedefleyen ve yaygın normlara uymayı yucelten (kişilerarası normatif ahlak anlayışı); dorduncu aşamada toplumun genel işleyişini dikkate alan, yerleşik kuralları ve mevcut duzeni koruyucu ve destekleyici, gorev odaklı (sosyal sistem odaklı ahlak anlayışı); beşinci aşamada sosyal cevreyi, toplum menfaati, insan haysiyeti ve saygınlığı gibi genel ilkelere gore yargılayan (insan haklan ve kamu cıkarına odaklı ahlak anlayışı) ve cok az sayıda kişinin ulaştığı altıncı aşamada, sosyal duzenin kurallarından az cok bağımsız olan, vicdanın sesi olarak ifade edilen, genel soyut etik ilkelere dayanan ve evrensellik iceren bir ahlak anlayışı soz konusudur.

Kohlberg'in felsefi temelinde Rawls'ın prosedural adalet anlayışının bulunduğu soylenebilir. Zira ahlak anlayışını, sosyal norm ve kurallara pasif bir şekilde itaat etmeyi ve geleneklere eleştirisiz saygı gostermeyi, vazeden toresel/uzlaşımsal bir moral anlayışdan farklı olarak, her yerde aynı olan bir rasyonellik ustune kurmaktadır. Ona gore moral, evrenseldir, toplumlardaki uzlaşmaları (konvansiyon) aşar, kişinin ciğnenemez haklarına gonderir.

Gercekten doğru olan bir moral yargı, kişilerin birbiriyle cıkar ilişkileri dışında veya birbirini bilmeksizin vardıkları bir yargıdır, daha somut bir deyişle birbirlerinin yaşını, cinsiyetini, sosyal veya ekonomik statusunu dikkate almadan oluşturdukları yargıdır. Bu perspektif, Aydınlanma felsefesine uzanan bireyselci bir moral anlayışın perspektifidir. Cunku bireysel hakların, sosyal gereklere, normlara veya uzlaşmalara kıyasla oncelikli olduğu goruşunu taşımakta ve sosyal aidiyetlerinden sıyrılmış ozerk bir birey kurgusuna dayanmaktadır.

Tostain (1999), Kohlberg Teorisi ve benzeri ahlak teorilerinde, insanların icinde hareket ettikleri somut durumları dikkate alarak nicin bu durumlarda şu ya da bu davranışın ortaya cıktığım acıklayacak; ahlak gelişiminde evrenselcilik-gorecelikcilik (ya da kulturalizm) karşıtlığını aşmayı sağlayacak; insanların ahlaki gereklere uyma veya uymamasında eğitim pratikleri, iktidar bicimleri ve sosyal normların ortaklaşa etkilerini gosterecek psiko-sosyal bir bakış acısının eksik olduğunu one surmuştur (Vandenplas- Holper, 1999).
__________________