Ozerk-ilişkisel benlik kavramı, Kağıtcıbaşı (1996) tarafından ortaya atılmıştır. Kağıtcıbaşı'na gore insanlar arası ilişkilerde birbirinden farklı iki boyut soz konusudur; bunlardan birisi kişiler arası mesafe temelinde oluşan ayrışmışlık - ilişkililik boyutu (separateness-relatedness), diğeri etkinlik temelinde oluşan ozerklik-dışa bağımlılık boyutudur.

Bu boyutların kesişmesinden, ozerk-ilişkisel benlik, ilişkisel benlik (ilişkililik-dışa bağlılık), ayrışmış benlik (ozerklik-ayrışmışlık) ve marjinal benlik (aynşmışhk-dışa bağlılık) gibi benlik tipleri doğmaktadır.

Literaturde ilişkililik ve ozerklik genellikle, birbirine zıt duşen kavramlar olarak tanımlanmıştır, yani ozerkliğe, başkalarından ayrışmışlık, uzaklaşma anlamı yuklenmiştir. Bu durumda, doğaldır ki, bir kişinin hem Ozerk, hem de diğerleriyle cok ilişkili olması mumkun gorulmemiştir.

Oysa Kağıtcıbaşı, bu iki ozelliğin, birbirinden bağımsız farklı boyutlara (kişiler arası mesafe boyutu ile etkinlik boyutu) ait olduğunu, dolayısıyla bu boyutların birer ozelliği olan ozerklik ile ilişkililiğin bir arada var olmalarının mumkun olduğunu one surmuştur.

Orneğin aile yapısıyla ozerklik ilişkisine bakıldığında modernleşme teorisine gore modernleşme arttıkca ilişkililiğin azaldığı yonunde genel bir kabul vardır. Bu noktada benliğin ozerk-ilişkisel modelini oneren Kağıtcıbaşı, modernleşme teorisine alternatif bir yaklaşım ortaya koymuştur.

Ona gore, eğer bu iki boyut ayrı ve bağımsız ise ikisinin zıt kutuplarının bir arada gorulmesi mumkundur. Ozerk - ilişkisel benliğin gelişimi, en iyi bağlamsal-işlevsel bir bakış acısından anlaşılabilir. Butunleştirici bu tur bir sentez, karşılıklı bağımlılık veya bağımsızlık aile modellerinden cok duygusal bağıntılılık aile modelinde ortaya cıkar. Bunun nedeni, bu modelde hem ozerkliğin hem de yakınlık ve bağlılığın işlevsel olmasıdır.

Bu durum, geleneksel toplumdan cok, bağlılık kulturu iceren toplulukcu toplumların gelişmiş (kentlileşmiş, eğitimli) kesimlerinde tipik olarak gorulur. Kağıtcıbaşı'na gore, ozerk-ilişkisel benlik bir ideal olabilir, ama utopik olmaktan cok ulaşılabilir bir hedeftir. Psikoloji bu ideali gercekleştirmede onemli bir rol oynayabilir.
__________________