Enformasyon, genel olarak insanın dış dunyayla ilişkisinde, belirsizlik duzeyini azaltan her tur uyaran şeklinde tanımlanabilir. Daha ozel olarak ise formatlanmış ve yapılandırılmış veriler butunu olarak tanımlanabilir.

Yaygın anlamda enformasyon terimi, "haber" (Ing. News, Alnı. Nachrichf) veya mesaj terimiyle eşanlamlıdır. Shannon, mesajın ilettiği "enformasyon miktarı" kavramını matematik olarak tanımlarken enformasyon terimine de teknik bir anlam yuklemiştir.

Bu anlamıyla enformasyon mesaj vasıtasıyla belirsizliğin azaltılmasının olcusudur. Bu doğrultuda enformasyon, mesajın alıcıya gore yeni, orijinal olan yanına veya oğelerine gondermektedir. Enformasyon teorisi, bu noktadan hareketle, mesajları, kapsadıkları enformasyon miktarına, orijinallik ve olağanlık derecesine, artıklık (redundancy) oranına, anlaşılabilirlik duzeyine gore ceşitli kategorilere ayırmaktadır (Moles'in tarafımdan 1983'de Turkce'ye cevrilen Kulturun Toplumsal Dinamiği adlı eseri bu teorinin sosyal olgulara uygulanışının cok ceşitli ornekleriyle doludur).

Enformasyon istatistiksel olarak ikili sorularla (bits olarak), yani evet veya hayır şeklinde cevap verilen soruların sayısıyla olculmektedir. Belirsizliği azaltma bakımından, her iki cevap eşdeğerli sayılmaktadır.

Moles (1971) bunu şu tur bir ornekle acıklar: A, B, C, D, E, F, G, H şeklinde 8 işaretlik bir dizi icinden bir harf secelim; bu harf D olsun. Muhatabımıza, evet-hayır cevabı alacağı sorular vasıtasıyla, aklımızda hangi harfi tuttuğumuzu kesinlikle bulmasını soyleyelim. Bu oyun, alıcının bizden bir takım enformasyonlar istemesine dayanan bir oyundur.

Muhatabımız doğru harfi bulmak icin kac enformasyon isteyecektir? Her bir harfin "doğru" (secilen) olma ihtimali 1/8'dİr. En mantıklı yol bu oranı her seferinde yan yarıya buyutmektir (yani olasılığı artırmaktır). İlk soru şudur: Secilen harf, dizinin ilk yarısında mıdır?

Evet veya hayır cevabına gore A, B, C, D ve E, F, G, H yarıları kalacak ve olasılık 1/4'e duşecektir. Cevap "evet"tir. İkinci soru yine aynı olacaktır: Secilen harf bu dortlunun ilk yarısında mıdır? Cevap "hayır" olacağına gore C, D ikilisi kalacaktır ve bu iki harften birisinin doğru olma olasılığı 1/2'ye duşecektir.

Ucuncu soru yine aynıdır ve cevap "hayır" olacaktır. Boylece muhatabımız uc soruda (uc bits'lik enformasyonla) hangi harfi tuttuğumuzu kesinlikle bulacaktır. 32 harflik bir alfabede, herhangi bir harfi bulmak icin ise 5 bits'lik enformasyon yeterli olmaktadır.

Aynı oyun bir kitap icinden secilen bir sozcuğu bulmak şeklinde de oynanabilir. Bu durumda da sorular; Bu sozcuk, kitabın ilk yansında mı ? şeklinde başlayıp tek bir sayfaya gelindiğinde Bu sozcuk, sayfanın ilk yarısında mı? İle devam edecek ve nihayet Bu sozcuk satırın ilk yarısında mı? vb. şeklini alacaktır. Sonucta kitabın sayfa sayısına ve sayfanın buyukluğune bağlı olarak az ya da cok sayıda (ve tumuyle kodlanabilir) enformasyonla hedefe ulaşılacaktır.

Enformasyon bilgiden farklıdır. Bilgi, bir oğrenme kapasitesi ve bilişsel kapasite gerektirmektedir, birbirinden farklı gerceklikleri kapsar; orneğin eğitim kurumlarında verilen bilgiler, bir araştırma laboratuarında elde edilen bilgiler veya bir uretim (bir iş yaparken) etkinliği sırasında kendiliğinden ortaya cıkan bilgiler.

Tum enformasyonlar "a priori" olarak kodlanabilir ve dolayısıyla buyuk olcekte kopyalanıp yayılabilir; oysa bilgi, ortuk, satır arası niteliğinde olabilir ve bu nedenle kodlanması zordur, Orneğin bir mesleğin yıllarca icrasıyla kazanılan ustalık boyledir.
__________________