Tarihin Sırlarını Gizleyen Kent Tarihi - Gordion Muzesi

başkenti, unlu Gordion şehrinin kalıntıları; Ankara-Eskişehir karayolunun yakınında, Sakarya (Sangarios) ve Porsuk nehirlerinin birbirlerine yaklaştıkları yerde, Polatlı'nın 18 km. kuzeybatısındadır. (Ankara'dan 90km.) Gordion Muzesinde sergilenen tarihi eserler, Yassıhoyuk'te ( Gordion) 1950 yılında arkeolojik calışmaları başlatan Rodney S. Young yonetiminde bir ekip tarafından ve Pensilvanya Universitesi, Arkeoloji ve Antropoloji Muzesinin sponsorluğu altında cıkarılmıştır. Gordion'da ( Yassıhoyuk) arkeolojik yerleşim tabakaları aşağıdan yukarıya doğru Tunc Cağı (M.O 3000-1100) , Demir Cağı ve Frig Donemi ( M.O 1100 -300), Buyuk İskenderin zaferleri sonrası yaşanmış olan Helenistik Cağ (300 - 100) ve Roma İmparatorluğu Donemi ( M.S 1.yuzyıl - 4.yuzyıl ) olarak tespit edilmiştir.Daha sonra bolgeye Selcuklu'lar Doneminde ( M.S 11.yy - 13.yy ) yerleşilmiş ve boylece Gordion'un 3000 yılı aşkın bir arkeolojik gecmişe sahip olduğu gorulmuştur.

1963
yılında Ankara'nın Polatlı ilcesine bağlı Yassıhoyuk olarak tanınan 500 nufusa sahip kucuk bir koyun yanında kuruldu. Bugun Gordion Muzesi'nde kronolojik bir sergileme sunulmakta, her donem karakteristik orneklerle temsil edilmektedir. Uc vitrinde Eski Tunc Devri eserleri, bunu takiben Kral Midas ile son bulan Erken Frig Donemine ait eserler yer almaktadır. Bu eserler icinde Erken Demir Cağına ait el yapımı canak-comlekler, Erken Frig Cağına ait Demir aletler, tekstil uretim aletleri sergilenmektedir. Yeni sergi solonunda Panoramik vitrin icinde M.O. 700 yıllarına tarihlenen tahrip katına ait tipik bir yapı sergilenmektedir. Yeni salonun geri kalan kısmında M.O. 6 - M.S. 4. yuzyıla ait ithal edilmiş Yunan seramiği, Hellenistik Cağ ve Roma Donemine ait malzemeler sergilenmektedir. Son bolumde ise ziyaretciler Gordion'da ele gecen muhur ve sikke orneklerini izleme imkÂnı bulmaktadırlar.


MUZE YERLEŞİM PLANI

Teşhir Salonu
Yeni Teşhir Salonu
Frig Mozaiği
İdare Burosu
Tuvalet
Depo
Laboratuvar
Roma Mozaiği
Galat Mezarı
Konut (İkametgah)
Konut (İkametgah)

Son yıllarda Gordion Muzesi'nin ziyaretci sayısındaki buyuk artış, burada yeni duzenlemeler yapılmasını gundeme getirmiştir. Bu calışmalar icinde 180 m2'lik yeni depo binası, 150m2'lik ek teşhir salonu, 30 m2'lik laboratuvar ve 35 m2'lik goruntu ile bilgilendirme salonu, 5000 m2'lik yeni acık hava teşhir alanı yapıların belli başlıları arasında sayılabilir.
Yeni kazılan alan Friglerin mobilya yapımında kullandıkları sedir, kokulu ardıc, şimşir, sarıcam, ceviz ve porsuk fidanları ile ağaclandırılmıştır. Bu yeni alana nakledilen Roma mozaiği ve Galat Mezarı yapılan işlerin bir bolumu olarak sayılabilir.

MUZE TEŞHİR SALONLARI

ESKİ TUNC CAĞI
[IMG]http://img714.**************/img714/73/maden.jpg[/IMG]

Y
aklaşık olarak M.O. 3000'li yıllara (3000-2000) rastlayan Eski Tunc Cağı, Gordion'da yerleşimin bilinen ilk safhasıdır. Anadolu ve Yakın Doğu'da, aletler ve diğer arac gereclerin yapımında kullanılan tuncun (bronz) uretiminde, en son teknolojik adımların atılması bu doneme rastlar. Daha eski bir donem olan Neolitik (Yeni Taş Cağı) Donemde ana malzeme taş kullanılmış ancak Gordion ve cevresinde bu doneme ait buluntulara rastlanılmamıştır. Gordion'a yakın bir başka hoyuk olan Polatlı hoyuğu'nde de Gordion'dakilere benzer buluntular ele gecmiş, boylece Tunc Cağı'nın Gordion cevresindeki diğer mevkiilerde de kendini gosterdiği anlaşılmıştır. Sergide bulunan elyapımı seramik kaplar, ozellikle gaga ağızlı testiler, Orta Anadolu Eski Tunc Cağı'nın tipik ornekleridir.

aklaşık olarak M.O. 3000'li yıllara (3000-2000) rastlayan Eski Tunc Cağı, Gordion'da yerleşimin bilinen ilk safhasıdır. Anadolu ve Yakın Doğu'da, aletler ve diğer arac gereclerin yapımında kullanılan tuncun (bronz) uretiminde, en son teknolojik adımların atılması bu doneme rastlar. Daha eski bir donem olan Neolitik (Yeni Taş Cağı) Donemde ana malzeme taş kullanılmış ancak Gordion ve cevresinde bu doneme ait buluntulara rastlanılmamıştır. Gordion'a yakın bir başka hoyuk olan Polatlı hoyuğu'nde de Gordion'dakilere benzer buluntular ele gecmiş, boylece Tunc Cağı'nın Gordion cevresindeki diğer mevkiilerde de kendini gosterdiği anlaşılmıştır. Sergide bulunan elyapımı seramik kaplar, ozellikle gaga ağızlı testiler, Orta Anadolu Eski Tunc Cağı'nın tipik ornekleridir.

POLATLI HOYUK KAZILARI

Gordion-Yassihoyuk merkez bolgesindeki Polatlı Hoyuk kazısı Seton Lloyd ve Nuri Gokce tarafından 1949 yılında bir kazı sezonunda tamamlanmıştır. 21. Boya bezekli kap, P.T. Tespit edilen toplam 31 yerleşim katı M.O. 3000-1200'e tarihlendirilmektedir. (Erken, Orta ve Gec Tunc Donemleri). Polatlı Hoyuk'ten cıkan ve Eski Tunc Cağma ait olan (M.O. 3. binyil) kapların buyuk coğunluğu Gordion eserleriyle mukemmel bir benzerlik gosterir. Bu orneklerden en ilgi cekici olanı arkeologlar tarafından DEPAS olarak adlandırılan uzun govdeli, cift kulplu kadehler biciminde olup, Kuzey-Batı Anadolu'daki Troya'dan Kuzey Suriye'ye kadar geniş bir alanda gorulmektedir.


Kuzey Suriye'deki Kargamış ve Zincirli kazı bolgelerinden de en iyi şekilde bilinen, kabartma desenlerle oyulmuş bir dizi dik taş ortostatlar, buyuk olasılıkla Frig Kalesi'nin bu ilk aşamalarına aittir. Bir veya daha cok anıtsal binalar icin temel teşkil eden bu ortostatlar, mimari kullanımları ve yontma tarzlarıyla kuzey Suriye, Neo-Hitit dunyası ve Orta Anadolu'nun doğu kısmı (Tabal) ile yakın ilişkileri gostermektedir. Muhtemelen bir giriş kapısında duran arslan belki de şeytani ruhları savuşturmak icin tasarlanmıştır.

KRAL MİDAS'IN ERKEN FRİG KALESİ

[IMG]http://img641.**************/img641/1442/frigkc4b1rkgc3b6zkalesi.jpg[/IMG]

M.O. 8.yy'a ait Assur metinlerinde adından soz edilmesi itibariyle Frig kralı Midas'ın, aynı zamanda tarihe mal olmuş onemli bir kişilik olduğu anlaşılmaktadır. Bu tarihlerde, Gordion Kalesi ustte yer alan planda gosterilen yere kadar genişlemiştir. Bir duvar ile ayrılan iki buyuk avlu "Saray bolgesini" oluşturmaktadır. Avlular, bugun megaron olarak adlandırılan geniş merkezi bir hol veya bir antre ya da bir taracadan oluşan bir yapı ceşidi ile cevrelenmiştir. Megaron l kerpic ve ahşap kullanılarak inşaa edilmiştir. Megaron 2 taştan inşaa edilmiş olsa de benzer bir ahşap iskelete sahiptir. Binanın, coğunlukla geometrik desenli, cakıltaşı mozaik bir zemini vardır; bu zemin, kendi ceşitleri arasında bilinen en eski cakıltaşı mozaik orneğidir. Asıl mozaik kalıntıları muze dışında sergilenmektedir. Megaron 2'nin taş duvarları, figurlu ve soyut pek cok oyma desenler taşımaktadır. Desenlerin arasında, cift meyilli tavanları ve boynuz şekilli tavan başlarım (akroterleri) gosteren bina cepheleri vardır. Megaron 2'nin yakınında bulunan, gosterimdeki orijinal akroter, binanın tacı olarak kullanılmış olmalıdır.



Bu akroter, Ankara'daki ve Afyon-Eskişehir arası Dağlık Frigya arazisindeki bina cephelerinin resmedilişiyle ve kimi zaman Kybele olarak da bilinen Frig tanrıcası Matar (Ana) ile ilgili anıtlar vasıtasıyla bilinen bir ceşittir. Megaronların en buyuğu, Megaron 3, balkonları ve catıyı desteklemesi icin zemininde karışık bir ahşap kiriş sistemine sahiptir. Bina, fildişi suslemeli ahşap mobilyalar dahil olmak uzere, oldukca guzel ve luks eşyalar icermektedir. Muhtemelen de, saray bolgesinin merkez binası olarak hizmet vermiştir. Saray bolgesinin guney-batısında yer alan CC ve cok odalı Teras binaları temel olarak yiyeceklerin hazırlanışı, dokuma imalatı ve merkezi saray ekonomisiyle bağlantılı olması muhtemel faaliyetler icin kullanılmıştır. Bu binaların temel ozellikleri bilinmektedir cunku M.O. 700'lerde yaşanan buyuk bir yangın Frig kalesini yıkmış ancak binaların icinde bulunan malzemelere zarar vermemiştir. Yıkım, muhtemelen Frigya'nın Kimmerler tarafından istilası ile bağlantılıdır; Kral Midas da, bu olayla bağlantılı olarak olmuş olabilir. Bu olay her ne kadar Frigler icin bir felaket olsa da, bu yıkım katmanı arkeologlar icin ana buluntulardan biridir. Cunku bizlere bir anda, tarihte yaşanmış olan Frig hayatinin ve Frig materyal kulturunun zengin bir fotoğrafını verir.

ERKEN FRİG COMLEKCİLİĞİ

[IMG]http://img403.**************/img403/8683/lydion.jpg[/IMG]



Yeme, icme, saklama ve diğer amaclı seramik kaplar cok miktarlarda ve oldukca geniş ceşitlilikte kullanılmıştır; bircoğu, renklendirilmekten eritmeye kadar ateşin izlerini taşır. Govdeye yapışık emziği suzgecli kaplar ozellikle karakteristik nitelikler taşıyan ceşitlerdir; bunlar buyuk olasılıkla bira veya diğer iceceklerle bağlantılı olarak kullanılmışlardır. Her ne kadar, erken kaledeki canak comlekler tek renk (monocrom) olsa da, ele gecen boyalı-bezekli kaplar coğunlukla cok ceşitli geometrik desenlerle, incelikle ve ozenle suslenmiştir.

[IMG]http://img690.**************/img690/9356/00015429.jpg[/IMG]

Erken Frig Demir Uygulamaları
ORTA TUNC CAĞI

[IMG]http://img123.**************/img123/8635/yyyybd0.jpg[/IMG]


Anadolu'da Orta Tunc Cağı, Eski Assur Ticaret Kolonileri ve Eski Hitit Krallığı (M.O. 2000'li yılların ilk yansı) zamanı olup bu iki donem sırasıyla Kayseri yakınlarındaki Kultepe-Kaneş ve Boğazkoy-Hattuşa (Corum ili) kazılan ile en iyi şekilde bilinmektedir. Gordion Muzesinde teşhir edilen bu doneme ait eserlerin coğu, muzenin guneydoğusunda uzanan bir mezarlıkta bulunmuştur. Gomuler iri kuplerin icine konulmuştur. Ana yerleşim hoyuğunden cıkarılan hiyeroglif yazılı kil bir muhur baskısı (bulla), burada yaşayan insanların Eski Hitit hakimiyet bolgesiyle ilişki icinde olduklarım gostermektedir.

"Demir Cağı" ifadesi aletlerin ve diğer uygulamaların yapımında demirin bronz yerine tercih edilen madde haline gelmesini belirtmektedir. Frig kalesinin yanmış binalarının, bronz aletlerin azlığına karşın nitelik ve nicelik bakımdan bol miktarda demir malzemeye sahip olması, Gordion'un tamamı ile Demir Cağı'na tarihlenmesinin kanıtıdır.

Daha sonraki zamanlarda, Frigler dokuma uretimlerinden dolayı Yunanlılar ve Romalılar tarafından iyi biliniyorlardı. İşte bu yuzden, Teras ve CC binalarında geniş kapsamlı dokuma imalatım gormek ozellikle ilginctir. Kil milin donuşleri ipliğin yunden yapılışının acık kanıtıdır. Sıra halinde duşmuş olarak bulunan pişmemiş kilden dokuma tezgahı ağırlıkları, dokuma tezgahlarının binanın icerisinde nerede durduklarım gosterir. Ayrıca, tezgahları işletmek icin kemik mekikler ve dikiş icin demir iğneler mevcuttur.



Diğer Erken Frig Buluntuları

[IMG]http://img163.**************/img163/8792/eserler.jpg[/IMG]

anmış kalede, diğer maddelerden yapılmış buluntular, bazen istisnai parcalar olsa da, sayıca azdır. Orneğin, kucuk bronz hayvan figurleri, bronz kazanlar, Megaron 3'te bulunan fildişi bir sandalye kolu ve işlemeli mobilyalar icin diğer fildişi parcalar, bu buluntular arasında sayılabilir. Ayrıca burada uygulanmış olan cam boncuk kuyumculuğu da, Gordion'a buyuk olasılıkla Suriye-Levanten bolgesi (bugunku Suriye, Lubnan, israil bolgesi) veya Mezopotamya'dan ithal olarak gelmiştir.

Erken Frig Doneminin sonlarında, Frigler belli bir okuryazarlık duzeyine gelmişlerdir. Kazı bolgesinde bulunmuş olan Frigce yazıtlar, M. o. 4. yy'a devam etmektedir. Frig alfabesi Eskicağ Yunan alfabesinden uyarlanmış gorunmektedir; bu yuzden her ne kadar dilin kendisi cok az anlaşılsa da coğu karakterler Yunan ses değerlerini koruduğundan Frig yazısı okunabilmektedir. Frigce Hint-Avrupa dil grubuna dahil olduğundan, Yunanca ve İngilizce gibi daha iyi bilinen dillerle benzerlikler taşımaktadır. Orneğin; bir cift ayak izini gosteren taş yazıtın uzerindeki -podas- kelimesi Yunanca'da da -podas- (ayak) anlamına gelmektedir. Gordion'da bulunmuş olan cok sayıda Frig yazıtının buyuk bolumu kısa olup fırınlanmış seramik kaplara kazınmıştır.

Gec Tunc Cağı (M.o. 1500-1100), başkenti Boğazkoy-Hattuşa olan Hitit İmparatorluğu'nun Donemidir. Bu donemde, Gordion'un nasıl bir oneme sahip olduğu belirsizdir. Sergilenen canak comlekler carkta yapılmış ve toplu uretilmiş olup diğer Hitit merkezlerindekiler gibidir ve bu nedenle, yerel ekonominin, Hitit hakimiyet bolgesi ile bağlantılı olduğunu ortaya koyar. Bu tur bağlantıların one surulmesinin bir nedeni de, Gordion buluntuları arasındaki uzerinde Hitit hiyeroglif yazıtlı muhur baskısı bulunan comlek kulbudur.




Frig Donemi(Demir Cağı)

Gordion'da Frig Donemi M.O.1000 yıllarında başlar ve muhtemelen M. o. 4. yy sonlarına kadar surer. Hititceden oldukca farklı bir Hint-Avrupa dili kullanmış olan Frigler'in Anadolu'ya, Guneydoğu Avrupa'dan goc ettikleri sanılmaktadır.Bunu destekleyen bir unsur da, dillerinin Yunanca ve belki de Trakyalılar'ın kullandığı dil ile benzerlikler gostermesidir.

[IMG]http://img683.**************/img683/5051/afyoniscehisarmermer.jpg[/IMG]

Gordion'da Tunc Cağı sonrası ilk katmanlarda ele gecmiş ve bazıları cilalı olan, bir ceşit elyapımı comleklerin, Avrupa'dan gelen bu yeni yerleşimcilerin en erken kanıtları olması kuvvetle muhtemeldir. Canak comlekler, Guneydoğu Avrupa'nınkilerle genel benzerlikler taşımaktadır. Ana yerleşim hoyugundeki kazılar, M.O. 8.yy sonlarına doğru, Erken Frig Donemine ait geniş bir mimari devreler zincirin! acığa cıkarmıştır. 9. yy yaşanırken Gordion, anıtsal binalarla dolu, etrafı surlarla cevrili bir kale haline gelmiştir ki bu olay, belki de Frig Devleti veya Krallığı'nın başlangıcım gostermektedir.Frig Kralı Gordios muhtemelen adını bolgeye "Gordion" olarak vermiştir. Gordion, "Gordios'un tahtı" anlamına gelen "Gordieion'un kısaltılmış hali olabilir.


Kabartmalı Ortostatlar



Frig Yazıtları

[IMG]http://img59.**************/img59/6002/42104581612e5374551bo.jpg[/IMG]


YENİ FRİG KALESİ

Midas'ın Frig kalesinin yıkılışından bir sure sonra, kuşkusuz en gec M.O. 6.yy başlarında, oldukca yuksek yeni bir kale inşaa edilmiştir. Eski kale ile kıyaslandığında ve plandan anlaşıldığına gore inşaacılar, onceki hukumdarlık merkezinin planım tekrarlamaya calışmışlardır. Megaron ise en cok tercih edilen bina ceşidi olmaya devam etmiştir. Yeni Frig kalesi ceşitli değişikliklerle, Orta ve Gec Frig Donemlerine dek uzanarak M. o. 4. yy sonlarına kadar varlığım surdurmuştur. Eğer daha once değilse, yeni kalenin omru boyunca Gordion Genişleyerek bir aşağı mahalleyi ve bir dış mahalleyi de icine almış ve genişlemiş Gordion'un en azından bir kısmı dış surlarla korunmuştur. Yine, 6. yy'in başlarında Batı Anadolu'daki Lidya Krallığı bu bolgeye hakim olmuştur. Daha sonra Gordion, M. O. 6. yy'in ortalarında, Pers İmparatorluğu'nun bir parcası haline gelmiş ve M.O. 334'te Buyuk İskender'in gelişine kadar Persler'in kontrolu altında kalmıştır.

[IMG]http://img28.**************/img28/1516/00053214.jpg[/IMG]

TERAS BİNASININ TİPİK BİR UNİTESİ

Teras binasının tipik bir unitesinde M.O. 700'lerde gercekleşen yangın, orada yaşanmış tum faaliyetlerin gercek bir zaman kapsulunu bırakmıştır. İşciler yunu ipliğe donuşturmuşler ve buyuk dokuma tezgahlarında dokuma yapmışlardır. Bir başka grup, buğday ve arpadan un oğutmek icin alcak platformlarda diz cokmuş veya comelmiş. bazen tahılı bileği taşının uzerine yonca ağızlı buyuk testiler kullanarak boşaltmıştır. Diğer bir grup ise ekmeği ve diğer yiyecekleri antrelerde pişirmiştir. Bu alanların etrafında bu işlere dair seramik comlek ve demir buluntular ele gecmiştir.

Frig Mimari Terakotalan

Yeni Frig kalesinin mimarisindeki tipik bir ozellik de, pişmiş topraktan (terakota) yapılma catı kiremit; oluk ve suslu duvar levhalarının kullanımıdır. Mimari terakotaların ilk kez nerede kullanılmaya başlandığı konuşu tartışmalıdır. M.O. 8.yy. sonlarında Corum - Pazarlı'da kullanıldığı tespit edilmiştir

Orta / Gec Frig Canak Comlekciliği

Onceki kaledeki comlekcilikle kıyaslandığında goruleceği gibi yeni Frig kalesinin devamı boyunca pek cok canak comlek ceşidinin kullanımı da surmuştur. Geometrik boyalı suslemeler yine varlığım surdurmuş ancak Frig ressamları, figurlu desenlerle eskiye nazaran daha cok ilgilenmiştir. Beyaz astar uzerine boyanarak suslenmiş kapların yanında zarif, siyah perdahlı kaplar, daha fazla rağbet gormuştur. Burada gorulen kapların bir kısmı metal işciliğinin comlek uzerinde uygulanmasının iyi ornekleri olurken diğerleri de, Pers (Akhamenit) gumuş kaplarının taklitleri durumundadır. Yeni Frig kalesi onceki kalenin basma gelen ani ve buyuk yıkımla karşı karşıya kalmadığı icin, butun halde kalmış kap ornekleri daha nadir bulunmaktadır.