KOK HUCRE TEDAVİSİ
Gunumuze kadar, genetik şifredeki bozukluklara bağlı hastalıkların tedavisinde ceşitli ilaclar kullanılmasına rağmen, bozuk şifre yapısı değiştirilmediği icin, bu hastalıklara kalıcı cozum bulunamamıştır. Dolayısı ile gunumuzde bozuk genin tamiri veya normal genle değiştirilme cabalarına başlanmıştır. Ayrıca son yıllarda genetik şifrenin aydınlatılması ve hucre davranışlarının daha iyi anlaşılması ile insanın kok hucreleri kullanılarak beyin, deri, kemik, kalp kası gibi ceşitli dokular uretilmeye başlanmıştır. Bu hucreler aldıkları sinyale gore farklı hucre tipine donuşebilme potansiyeline ve kendisini yenileyebilme gucune sahiptirler. Bu kontrolu genler belirlemektedirler. Vucut da meydana gelen değişikliklere, olum ve hasar durumuna gore bu hucreler hangi hucre turune ihtiyac var ise o hucreye donuşmektedirler. Laboratuvar şartlarında bu işin başarabilmesi icin etkili genlerin ve kontrol mekanizmalarının iyi bilinmesi gereklidir.
1998 yılında insan embriyosundan kok hucre elde edilmesi ve kulturde coğaltılması ile bu konudaki calışmalar hız kazanmıştır.
Dollenme, yani sperm ile yumurtanın birleşmesi sonrası oluşan zigot, ilk dort gunde bolunme sonucu 16 hucreye ulaşmaktadır. Bu hucrelerin tumu tek başlarına tum organizmayı oluşturabilecek genetik bilgi ve guc ile donatılmışlardır. Bunlara totipotent hucre denmektedir. Yani bu hucreler birbirinden ayrılarak farklı anne rahimlerine konursa, bir biriyle aynı genetik yapıda 16 ayrı tek yumurta ikizi oluşabilmektedir. Hucre bolunmesi devam ederken beşinci gunden itibaren hucreler, insan oluşturabilme yeteneklerini kaybediyorlar ancak gerekli ortam sağlandığında bugun bilinen 200 farklı hucre turune donuşebilme ozelliğine sahiptirler. Bu hucrelere pluripotent hucre demekteyiz. Daha sonraki gelişim donemlerinde ise hucreler daha ozel gorevlere sahip oluyorlar. Orneğin, kan kok hucresi kanla ilgili hucrelere, deri kok hucresi deri ile ilgili hucrelere donuşuyorlar. Biraz daha ozelleşmiş bu hucrelere ise multipotent hucreler diyoruz. Bunlar cocuklarda ve erişkinlerde bulunabiliyorlar, gerekli ortam ve sinyaller sağlandığında farklı hucre turune de donuşebiliyorlar. Kok hucreler embriyo, fetus ve erişkinlerden elde edilebiliyor. Ancak erişkin kok hucrelerinden halen tum hucreler elde edilemiyor, kulturde yetiştirilmesi, buyume ve coğalmaları daha uzun zaman gerektiriyor. Ayrıca bu hucreler dokulardan kolayca elde edilemiyorlar, erişkin kok hucrelerin embriyonal hucrelerden bolunme sureleri daha uzun, yaşam sureleri ise daha kısadırlar.
Gunumuzde karaciğer, kalp, bobrek, akciğer, pankreas gibi organların yetersizlik durumlarında ve kanser vakalarında kok hucre tedavisi onemli gelişmelere aday gorulmektedir. Hucrelerin normal gorevlerini yerine getiremediği, olen hucrelerin yerine yenilerinin gelmediği durumlarda organlar calışmıyor ve ceşitli hastalıklar meydana geliyor. Bu gibi durumlarda kok hucreler hastalıklı hucrelerin yenilenmesi icin onemli bir kaynak oluşturmaktadır. Hasta insandan alınan tek bir hucredeki genetik bilgi, embriyodan alınan kok hucresine verildiğinde aynı genetik yapıda ve kok hucre ozelliği taşıyan hucre elde ediliyor. Boylece tek bir hucreden istenilen bir organ oluşturulabilecektir. Organların tamamını değiştirmeden kok hucreler ile o organdaki hastalıklı ve olu hucreleri sağlıklı hucrelerle değiştirmek de mumkun olacaktır. Kok hucrelerden sağlıklı hucreler elde etmek mumkundur. Parkinson, Alzheimer gibi beyni belirli yaştan sonra etkileyen hastalık durumlarında kok hucreler verilerek hastalıklı hucrelerin gorevlerini yapması mumkun olacaktır. Ayrıca kalıtsal hastalıklarda kişiden alınan kok hucrenin genetik muhendislik yoluyla, ilgili gendeki bozukluk duzeltildikten sonra tekrar programlanarak kişiye geri verilmesi ile sağlam hucreler uretme calışmaları hızlı bir şekilde surmektedir. Genetik şifre ve kok hucre uzerindeki bilgilerimiz arttıkca olay daha acık hale gelecek, bugun icin tedavisi imkÂnsız olan hastalıklara care bulunacaktır.


YENİ GELİŞMELER


kok hucre deneylerinde insan embriyonları kullanılmadan yeni hucreler uretme konusunda ilerleme sağlandı.Kok hucreler herhangi bir tur doku hucresine donuşme ozelliğine sahip, ancak embriyonlardan elde edilmeleri ahlaki tatışmaları da beraberinde getiriyor. Yeni yontem başarıya ulaşırsa hastaya ve hastalıklara ozel yeni organ dokuları uretilebilecek. Bu gelişkin hucrelerdeki genlerin yeniden gencleştirmeye programlanması anlamına geliyor.

Orneğin deri hucreleri kullanılarak kalp hastalıkları ya da hucrelerdeki hasar nedeniyle ortaya cıkan Parkinson gibi hastalıklar embriyonlar ya da insan yumurtaları kullanılmadan tedavi edilebilecek.

Ancak uzmanlar yaşanan gelişmelere rağmen elde edilen bulgularda hala cozulememiş sorunlar yaşandığını belirterek, bu son gelişmenin eski yontemlerin kullanımından vazgecilmesi anlamına gelmemesi gerektiğini ifade ediyor. Hızlı buyuyen ve kendisini surekli yenileyen bir doku olan sac, tedavi amaclı yeterli miktarda kok hucreye ulaşmak icin elverişli bir secenek.
Herhangi bir doku ya da organa donuşebilme yetisine sahip olan kok hucreler, yeni tedavi imkanlarını gundeme getirdikleri icin yoğun araştırmaların odağında.
Bugune değin kok hucrelerin embriyolardan temin edilmesi gundemdeydi. Fakat bu yontem, kurtaj karşıtı grupların başı cektiği ahlaki temellere dayalı bir muhalefetle karşı karşıya.
Sac, bu ahlaki tartışmayı bertaraf ettiği gibi, yeterli sayıda kok hucreye ulaşma sorununa da cozum olanağı sunuyor.
ABD'de yapılan araştırmalarda, sac diplerinden temin edilen kok hucrelerin, sinir hucrelerine donuşturulebileceği goruldu.
Sac kıllları, başın hemen uzerindeki bezciklerden doğuyor. Bu bezcikleri oluşturan ise, başın derisinde yer alan kok hucre demetcikleri....
Pensilvanya Universitesi araştırmacıları bu kok hucrelerin kelliğe son vermek icin kullanılabileceğini acıklamışlardı.
Şimdi Kaliforniya Universitesi San Diego kampusu araştırmacıları ise aynı kok hucrelerin sinir hastalıklarının tedavisinde de kullanılabileceğini duşunuyor.
Fare deneyleri olumlu

Doktor Yasuyuki Amoh başkanlığındaki bilimadamı ekibi, fare bıyığının kıl bezciklerinde 'nestin' adlı maddeye rastladıklarını soyluyor. Nestin, hucrelere sinir dokusuna donuşme sinyalini veren madde.
Bilimadamları, kıl bezciklerindeki hucrelerin gelişgin sinir hucrelerine donuşup donuşemeyeceğini araştırdı.
Fare derisinin altına nakledilen kıl hucrelerinin sinir hucresine donuşebildiğini gorduler.
Deneyin ilerleyen aşamalarında, kıl kokunden elde edilen hucrelerin fareler uzerinde deri hucresine, kas hucresine ve deriye renk veren hucrelere donuştuğunu de gozlemlediler.
Kaliforniya Universitesi ekibi, 'deneylerden elde ettiğimiz sonuclar sac dibi hucrelerinin tedavi amaclı kok hucre temininde kaynak olarak kullanılabileceğine işaret ediyor' diyor.
Ekip, karşılaştırmalı deneylerle, sac dibindeki kok hucrelerin başka yontemlerle elde edilen kok hucrelere nazaran ne kadar 'kaliteli' olduğunu tayin etmeye calışıyor.
Sacın şimdilik en cekici yanı, ahlaki bir tartışma yaratmadan bol miktarda kok hucre sağlaması.
İnsan embriyosundan ve kemik iliğinden elde edilen kok hucrelerin, uygun şartlar sağlandığında doku ve organlara donuşme yeteneği bulunmaktadır. Bu teknik henuz yeni olmasına rağmen kanser, kalp hastalıkları, beyin hucrelerinin kaybı, ilerleyici kas hastalıkları gibi bir cok hastalıkların tedavi edilebilmesi icin umut vadetmektedir. Kok hucre konusunda iki zıt goruş catışma halindedir. Bazıları tıbbi gelişmelerin onundeki engellerin kaldırılması gerektiğini savunurken, diğerleri erken embriyonik donemlerde bile bir canlının varlığına mudahale edilmemesi gerektiğini soylemektedirler. Cunku kok hucre elde edilen embriyo imha edilmektedir. Tartışmaların tarafları arasında cok farklı kultur ve bilgi duzeyine sahip gruplar bulunmaktadır. Meselenin ahlaki boyutu hem embriyo, hem de tedavi bekleyen hastalar acısından değerlendirilmekte ve sorgulanmaktadır. Kok hucre alınan erken embriyo 5-6 gunluk ve 200-300 hucrelik bir yapıdır ve bir toplu iğne başı kadardır. Ancak bir insanı oluşturma potansiyeline sahiptir ve kısa da olsa bir mesafe katetmiştir. Konunun bilim, din ve hukumet cevrelerindeki tartışması gorunuşe gore daha uzun yıllar surecektir. Hucre kulturu calışmaları ile, canlı vucudunda bir cok değişik hucre ceşidini meydana getirebilen kok hucrelerin olduğu ortaya konulmuştur. Kemik iliğinde bulunduğu bildirilen hematopoetik (kan dokusu) kok hucrelerin butun kan hucrelerine donuşebilme yeteneğine sahip olduğunun gosterilmesiyle başta kan kanseri olmak uzere bir cok kanser tedavisinde bu hucreler kullanılmaya başlanmıştır. Kok hucre kavramı bu hucrelerin ceşitli erişkin dokularında bulunduğunun saptanmasıyla daha da genişlemiş, artık gunumuzde bir kan hucresinden bir sinir hucresi uretilebildiği veya daha ileri bir adım olarak bazı hucrelerden butun organlara ait hucrelerin uretilebildiği bilimsel calışmalarla gosterilmektedir. Bediuzzaman'ın "acbu'z-zeneb" olarak ifade ettiği ve yeniden yaratılışın ozu olacak maddenin insan vucudunda butun hucrelere donuşebilecek ve bulunduğu şahısa ait genetik şifreyi taşıyan kok hucrelerin bulunduğu bir yapının olabileceğini akla getirmektedir. Kok hucre calışmalarında boyle bir yapının goz onunde bulundurulmasının calışmalara buyuk katkı sağlayabileceği unutulmamalıdır.
Diğer alanlarda olduğu gibi genetik calışmalar sonucu elde edilen cok kıymetli verilerin suiistimal ihtimali hicbir zaman gozardı edilmemelidir. İnsanın genetik haritasının ortaya cıkarılmasına yonelik olarak gundeme gelen etik ve yasal tartışmalarla birlikte, 1997 yılının Kasım ayında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kultur Orgutu'nun (UNESCO) duzenlediği konferansta "Birleşmiş Gen Haritası ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi" yayınlanmıştır. 25 maddeden oluşan bu bildirgede ozellikle deşifre edilecek insan genomu sonucu, insanın genetik yapısı ne olursa olsun herkesin saygı gormeye hakkı olduğu, hic kimsenin genetik ayrımcılığa tabii tutulamayacağını, doğal halindeki insan genomunun ticari amaclar icin kullanılmaması gerektiği, araştırma amacıyla insanlardan alınan genetik verilerin, başka amacla kullanılamayacağı ve yasalar uyarınca bu bilgilerin gizli tutulması gerektiği, uygulanacak araştırma, tedavi ve teşhis metodunun potansiyel riskleri ve faydaları belirtildikten sonra genetik mudahale yapılabileceği, genetik mudahale sonucunda vucudunda herhangi bir hasar oluşan kişinin tazminat acma hakkı bulunması gerektiği, klonlama gibi insan onuruna aykırı ureme metotlarına izin verilmemesi gerektiği gibi temel konularda uyarılar ve onlemler dile getirilmiştir. Bu bildirgede belirtilen hususlar butun dinlerin temel olarak bildirdiği prensiplerle ortuşmektedir.

__________________