FİNANSAL ANALİZ
1.1. FİNANSAL ANALİZİN KAPSAMI
Finansal analiz planlama acısından onemlidir. Sağlıklı bir planlama yapabilmesi icin her şeyden once işletmenin icinde bulunduğu durum iyi analiz edilmelidir. Planlardan tam yararlanabilmek icin işletmenin gucunun, zamanında onlem alabilmesi icin de zayıf yanlarının bilinmesi gereklidir.
Finansal analiz, finansal tablolarda incelenmek istenen iki kalem arasındaki ilişkinin matematiksel olarak ifade edilmesi ve yorumlanması işlemidir. Analiz, işletmelerin yukumluluklerini yerine getirme, karlılık, likidite durumu, finansman yapısı ve varlıkların etkinliği hakkında ilgili kişilere fikir vermektedir.
Finansal analizden genellikle işletme yoneticileri, kredi analistleri ve menkul kıymet analistleri yararlanmaktadır. Yoneticiler finansal analiz, kontrol ve işletme faaliyetlerinin duzenlenmesi amacıyla oranları kullanır.
Kredi analistleri ( Banka Yoneticileri, Rating Kuruluşları) işletmenin borclarını odeme yeteneğini belirlemek amacıyla, menkul kıymet analistleri ise işletmenin etkinliği ve buyumesi, faiz odeme yeteneği ve menkul kıymetlerin likiditeye kolay cevrilmesi ile ilgili oranları analiz etmektedirler. (BUKER, S.;1998)
Finansal analiz ya da diğer bir tabirle Mali Tablolar Analizi, bir işletmenin mali durumunun, faaliyet sonuclarının ve finansal yonden gelişmesinin yeterli olup olmadığını saptamak ve o işletme ile ilgili geleceğe yonelik tahminlerde bulunabilmek icin, mali tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişkilerin ve bunların zaman icinde gostermiş oldukları eğilimlerin incelenmesinden oluşmaktadır.
Finansal analizler iki farklı şekilde yapılabilir. Bunlardan ilki dikey analiz ya da zaman serisi analizidir. Dikey analizde aynı firmanın farklı donemlere ait verileri analiz edilip karşılaştırılır ve gelişmelerin olumlu yonde olup olmadığı değerlendirilmeye calışılır. Ancak bu arada, gozlenen değişimlerin firmaya ozgu nedenlerden yanında, genel ekonomik şartlar ve endustri koşullarından da etkilenebileceği unutulmamalıdır.
Yatay kesit analizlerinde ise belirli bir anda birden fazla firmanın durumları birbirleri ile karşılaştırılır. Amac, belirli bir firmanın, dahil olduğu endustri icindeki başarı derecesini, konumunu belirlemek, firmaları en başarılıdan başarısıza doğru sıralamak ya da bir endustrideki en başarılı firmaların hangileri olduğunu belirlemek vb. olabilir. (19998’in en buyuk ilk 100 firması gibi).
Finansal analizleri amaclarına gore de;
Yonetim analizleri
Menkul değerlere yatırım analizleri
Kredi analizleri
olarak uce ayırmak mumkundur.
Yonetim analizleri işletme yonetiminden sorumlu kişiler tarafından yapılır. Yoneticilerin finansal analizlerden beklentileri şunlar olabilir.
Bir butun olarak işletme faaliyetlerinin başarı derecesini olcmek,
İşletmenin ana ve ikincil hedeflerine ulaşıp ulaşmadığını saptamak,
Hedeflere ulaşılamamışsa nedenlerini araştırmak,
Geleceğe yonelik planlar hazırlamak.
Yatırım analizleri, bir işletmenin mevcut veya potansiyel hissedarları ile işletmeye uzun vadeli kaynak sağlayan veya sağlamayı duşunenler tarafından yapılır. İşletmenin mevcut veya olası ortakları, işletmenin devamlılığı, karlılığı, gelecek donemlere ait kazanma gucu, dağıtılacak kar payı tutarı, hisse senetlerinin değer artışı ve bunların izledikleri eğilimler ile ilgilidirler. İşletmeye uzun vadeli fon sağlayanlar ise işletmenin faiz ve anapara odemelerini zamanında yapabilecek gucu olup olmadığını saptamak isterler. Her iki grup icin de bilgi kaynağı finansal tablo analizleridir.
Bir işletmeye kredi sağlayan finansman kurumları ile işletmeyle ticari ilişkide bulunan ve ozellikle kredili mal satan diğer işletmelerin, alacaklı oldukları firmanın finansman durumu, kısa vadeli borclarını odeme gucu hakkında bilgi sahibi olmaları da finansal tablolar analizleri ile mumkun olabilmektedir.
Finansal kurumlarla işletmeye kredili satış yapanların beklentileri farklıdır. Finansal kurumlar işletmeye verdikleri krediler karşılığında faiz geliri elde etmek isterken, kredili satış yapanlar kendi mallarının surumunu artırmayı amaclarlar. Ancak her ikisinin de soz konusu işletme icin yapacakları analiz benzer nitelikli olacaktır. (BOLAK, M.; 1998)
Finansal analiz ile ilgili calışmalar, analizi yapanlara, analiz surecine vb. faktorler gore farklılıklar gosterir. Orneğin, bir işletmeye ticari kredi acmayı duşunen diğer bir işletme icin onemli olan, o işletmenin kısa vadede borclarını odeyip odeyemeyeceğinin tespit edilmesidir.
İşletmeyle ilgili finansal analiz yapılırken bilgiler, bilanco ve gelir tablosundan elde edilir. Finansal analist, bu iki tablodan yaralanarak, bircok sonuc elde edilebilir. Ancak onemli olan, analistin amacına uygun hesaplamaların yapılmasıdır.
Mali analiz teknikleri, işletmelerin değerlendirilmesinde cok onemli bir rol oynamakla birlikte, değerlendirme surecinin sadece bir aşaması oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, işletmelerle ilgili değerlendirmelerde doğru karar verebilmek icin, işletmeyle ilgili başka bilgilere de gereksinim vardır. Bu nedenle, ozellikle bankalar ve bankaların istihbarat elemanları, yoneticilerin karakter ve yetenekleri, işletmenin gecmişi ve faaliyetleri, işletmenin organizasyon şekli, ekonomik ve finansal koşullar hakkında bilgi sahibi olmaya calışmaktadırlar. Bundan dolayı, bankalar acısından finansal analiz teknikleri, kredi analizlerinin yalnızca bir aşamasını oluşturmaktadır.
İşletme yoneticilerinin doğru yorumlar yapabilmesi icin, muhasebeci, denetci, endustri muhendisi veya kredi yoneticisi olmasına gerek yoktur. Finansman bilgisine sahip, bilanco ve gelir tablosundaki her kalemin anlamını bilen, oranları kullanabilen yoneticiler, işletmelerin durumunu ortaya koyabilir ve diğer işletmeler ile doğru karşılaştırmalar yapabilirler.
Yapılan finansal analizlerin amacı, işletmelerle ilgili olarak aşağıdaki bilgileri sağlamaktır.
İşletmelerin likidite durumu
İşletmelerin karlılık durumu
Sermaye yapısı
Aktiflerin kullanım durumu
İşletme hakkında onemli trendler
Finansal analizde başarılı olmak icin, finansal analistin aşağıdaki noktalara dikkat etmesi gerekir.
Finansal analist, finansal tabloları doğru yorumlayabilmek icin, muhasebe teori ve uygulamalarını bilmelidir.
Finansal analiz yapılırken, işletmenin ve ait olduğu işletme kolunun ozellikleri goz onunde tutulmalıdır.
Değerlendirmelerde analizin yapıldığı donem ve o donemdeki ekonomik koşullar goz onunde tutulmalıdır.
Finansal analize konu olan işletmenin politikaları ve yontemleri, analist tarafından iyi bilinmelidir.
Elde edilen analiz sonucları mantıki bir şekilde yorumlanmalıdır.
Ulkemizde son yıllarda işletmelerin sorunlarının artması, finansal analizin işletmeler acısından onemini arttırmıştır. Bugun finansal analistlerin gorevi, yalnız işletmelerin gecmiş faaliyet sonuclarını değerlendirmek değil, aynı zamanda işletmelerin geleceklerine ait tahminlerde bulunmak ve planlar hazırlamaktır.
Mali tabloların yaygın bir şekilde kullanımını engelleyen faktorlerden birisi de işletmelerin tek tip hesap planının olmasıdır. Ancak, ulkemizde 1994 yılı hesap doneminden başlamak uzere, “Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği” cercevesinde uygulamaya konulan “ Tekduzen Hesap planı” soz konusu sakıncaları buyuk olcude gidermiştir. Buna rağmen, yuksek oranlı enflasyon, mali analiz tekniklerinin uygulama alanını sınırlamaktadır. Enflasyon muhasebesinin daha yaygın kullanımı ise mali tablolara olan guveni arttıracaktır.
Finansal analizin iki turu vardır. Bunlar:
Statik finansal analiz
Dinamik finansal analiz
1. Statik Finansal Analiz
Belli bir doneme ait finansal verilerle faaliyet sonuclarının analizidir. Burada analiz bir tek donemle ilgili olarak yapılır. Statik analiz yapılırken gerekli rasyolar ve yuzdeler yontemi kullanılır.
2. Dinamik Finansal Analiz
İşletmenin cari donem gecmiş yıllar veya rakip işletmelere ait verilerle karşılaştırılması yoluyla yapılır. Bu tur analizler icin, genellikle karşılaştırmalı finansal tablolar ve rasyolardan yararlanılır.
Gelişmekte olan ulkelerde finansal analiz tekniklerinin uygulanmasında ceşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Her şeyden once , finansal tablolar genellikle kamuya acıklanmamaktadır. Muhasebeyle ilgili kayıtlar, genellikle vergi ve diğer piyasalar nedeniyle zorunlu olarak tutulmaktadır. Finansal tablolar gelişi guzel hazırlanmakta, eksik bilgiler icermekte, muhasebe yontem ve uygulamaları işletmeler arasında farklılıklar gostermektedir. Ote yandan gelişmekte olan ulkelerde yuksek enflasyon oranı, finansal tablolara olan guveni azaltmaktadır. ( CEYLAN, A.; 1998)
Finansal analiz faaliyetlerinin etkinlik ve başarı derecesini olcmede, firmanın hedeflerine ne olcude ulaşabildiğini tespitte, geleceğe ait planların hazırlanmasında firmanın yukumluluklerini ne olcude yerine getirebildiğini tespitte, faaliyetlerin denetim ve değerlendirilmesinde ve diğer bazı amaclar icin yapılır. Finansal planların yapılması ve gereken kararların alınması icin firmanın mevcut durumunu bilmek ve analiz yapmak gerekir. Finansal analiz bir doktorun hastasına recete yazmadan once rahatsızlığı teşhis etmek icin yaptığı muayeneye benzetilebilir. Hastayı muayene etmeden yazılacak bir recetenin yaratacağı sakıncalar gibi finansal analiz yapılmadan alınacak kararlar ve yapılacak finansal planların da sakıncalar doğuracağı acıktır.
Finansal analiz yapılırken dikkat edilecek husus, analizin ne amacla veya kimin icin yapıldığıdır. Analizi yapan sermaye piyasasında yetişmişse, analizcinin goruşleri sermaye piyasası yonunde ağırlık kazanır. Analizi yapan kredi analizcisi ise analiz olayına nakit acısından bakmak isteyecektir. Yani finansal analizi yapan kişinin goruşleri de finansal analizin yapısını etkiler. Bu nedenle analiz sonucları değerlendirilirken analizi kimin hazırladığına bakmak gerekir. Keza finansal analizi yapandan beklenen de onemlidir. Analizden, firmanın likidite yapısının tespiti bekleniyorsa, analiz bu yone ağırlık verir. Eğer analiz firmanın finansal butunluğunun incelenmesine yonelikse, analizin konumu değişik ve cok yonlu olur. Finansal analizin kimler icin ve ne amacla yapıldığına ilişkin acıklayıcı bilgiler Tablo 2.1. de ayrıntılarıyla verilmiştir. (KARAMEMİŞ, G.; 1998)













Tablo 2.1. Finansal Analizin Amac ve Aracları


Analizle İlgili Taraf Analizin Amacı İlgi Alanı
Kısa Vadeli Borc Veren Kredi Guveni Likidite, Doner Sermaye Ve Firmanın Kısa Vadeli Borclarını Odeme Kapasitesi
Uzun Vadeli Borc Veren Kredi Guveni Firmanın Borcunu Odeyebilme Yeterliliği
Hissedar (Yatırımcı) Yatırım Verimi Firmanın Karlılığı, Hisse Başına Kazanc, Hisse Başına Kar Payı Tutarı
Yonetim Verimlilik
Karlılık Oranı
İc Kontrol
Finansal Sağlık Toplam Aktiflerin Verimlilik Oranı, Oz Sermayenin Verimlilik Oranı
Hukumet Gelir Vergisi
Verimlilik Katma Değer, Hisse Başına Kazanc, Muhasebe Duzenine Uyum



2.2. TEMEL FİNANSAL TABLOLAR
Finansal analizlerin veri kaynağını teşkil eden mali tablolar, muhasebe bolumunun işlediği ve biriktirdiği bilgilerin, belli donemlerde ilgililere sunulmasına aracılık eden raporlardır. Başlıca mali tablolar şunlardır:
Bilanco
Gelir tablosu
Kar dağıtım tablosu
Satışların maliyeti tablosu
Nakit akımı tablosu
Fon akımı tablosu
Oz sermaye değişim tablosu
Net işletme sermayesi değişim tablosu
Bu tablolar sırasıyla aşağıda incelenecektir:
2.2.1. Bilanco
Bilanco, bir işletmenin belli bir anda sahip olduğu varlıklarla, bu varlıkların sağlandığı kaynakları bir duzen icinde gosteren mali tablodur. Bilanco tekduzen hesap planı cercevesinde, bilanco ilkeleri dikkate alınarak duzenlenir.
Bilanco ilkelerinin amacı; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait karı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gosterilmesi yoluyla, belli bir tarihte işletmenin mali durumunun acıkca ve ilgililer icin gerceğe uygun olarak yansıtılmasıdır.
Bilanco, varlıkların icinde bulunulan zamandaki değerini veya tasfiye halinde bunların satışından elde edilecek para tutarlarını yansıtan bir tablo değildir.
Butun varlıklar, yabancı kaynaklar ve oz kaynaklar bilancoda gayri safi değerleri ile gosterilir. Bu ilke, bilanconun net değer esasına gore duzenlenmesine bir engel oluşturmaz. Bu doğrultuda net değer bilanco duzenlenmesinin gereği olarak indirim kalemlerinin ilgili hesapların altında acıkca gosterilmesi esastır.
Bu amac doğrultusunda benimsenen bilanco ilkeleri, varlıklar, yabancı kaynaklar ve oz kaynaklar itibariyle aşağıda belirtilmiştir:
Varlıklar
İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet donemi icinde paraya donuşebilecek varlıkları, bilancoda donen varlıklar grubu icinde gosterilir.
İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet donemi icinde paraya donuşemeyen, bir hesap doneminden daha uzun sure yararlanılan uzun vadeli varlıkları, bilancoda duran varlıklar icerisinde gosterilir.
Bilancoda varlıkları, bilanco tarihindeki gerceğe uygun değerleriyle gosterebilmek icin, varlıklardaki değer duşukluklerini gostererek karşılıkların ayrılması zorunludur.
Gelecek donemlere ait onceden odenen giderler ile cari donemde tahakkuk eden ancak, gelecek donemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilmeli ve bilancoda ayrıca gosterilmelidir.
Donen ve duran varlılar grubunda yer alan alacak senetlerini, bilanco tarihindeki gerceğe uygun değerleri ile gosterebilmek icin reeskont işlemleri yapılmalıdır.
Bilancoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetlerini ceşitli donem maliyetlerine yuklemek amacıyla, her donem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilancoda gosterilmelidir.
Bilanconun donen ve duran varlıklar gruplarında yer alan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yukumluluklerden işletmenin sermaye ve yonetim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gosterilmesi temel ilkedir.
Tutarları kesinlikle saptanmayan alacaklar icin herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tur alacaklar bilanco dipnot veya eklerinde gosterilir.
Verilen rehin, ipotek ve bilanco kapsamında yer almayan diğer teminatların ozellikleri ve kapsamları bilanco dipnot veya eklerinde acıkca belirtilmelidir. Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanco kapsamında yer almayan diğer teminatlar icin de gecerlidir. Ayrıca, işletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilanco dipnot veya eklerinde acıkca gosterilmesi gerekmektedir.
Yabancı Kaynaklar
İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet donemi icinde vadesi gelen borcları, bilancoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu icinde gosterilir.
İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet donemi icinde vadesi gelmeyen borcları, bilancoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu icinde gosterilir. Donem sonu bilanco gununde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır.
Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da icermek uzere, işletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen butun yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilmeli ve bilancoda gosterilmelidir. İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen durumları da bilanconun dipnotlarında acık olarak belirtilmelidir.
Gelecek donemlere ait olarak onceden tahsil edilen hasılat ile cari donemde tahakkuk eden ancak, gelecek donemlerde odenecek olan giderler kayıt ve tespit edilmeli ve de bilancoda ayrıca gosterilmelidir.
Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borc senetlerini bilanco tarihindeki gerceğe uygun değerleri ile gosterebilmek icin reeskont işlemleri yapılmalıdır.
Bilanconun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borclar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yonetim bakımından ilgili bulunduğu ortaklara ait olan tutarlarının ayrı gosterilmesi temel ilkedir.
Oz Kaynaklar
İşletme sahip veya ortaklarının, sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları uzerindeki hakları oz kaynaklar grubunu oluşturur. İşletme bilanco tarihindeki odenmiş sermayesi ile işletme faaliyetleri sonucu oluşup, ceşitli adlar altında işletmede bırakılan karları ile donem net karı (zararı) bilancoda oz kaynaklar grubu icinde gosterilir.
İşletmenin odenmiş sermayesi bilanconun kapsamı icinde tek bir kalem olarak gosterilir. Ancak, esas sermaye ozellikleri farklı hisse gruplarına ayrılmış bulunuyorsa, esas sermaye hesapları her grubun haklarını, kar ve tasfiye planlarının dağıtımında sahip olabilecekleri ozellikleri ve diğer onemli ozellikleri yansıtacak bicimde bilanconun dipnotlarında gosterilmelidir.
İşletmenin hissedarları tarafından yatırılan sermayenin devam ettirilmesi gerekir. İşletmede herhangi bir zararın ortaya cıkması, herhangi bir nedenle oz kaynaklarda meydana gelen azalmalar; hem donemsel, hem de kumulatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir.
Oz kaynakların bilancoda net olarak gosterilmesi icin gecmiş yıllar zararları ile donem zararları, oz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.
Oz kaynaklar; odenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, gecmiş yıl karları (zararları) ve donem net karı veya zararından oluşur. Kar yedekleri yasal, statu ve olağanustu yedekler ile yedek niteliğindeki karşılıklar, ozel fonlar gibi işletme faaliyetleri sonucunda elde edilen karların dağıtılmamış kısmını icerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihrac primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.
Bilancolar bicimlerine ve kapsamına gore gruplandırılmaktadır. Bicimlerine gore bilancolar ikiye ayrılır:
1.Hesap Tipi Bilanco: Hesap tipi bilancoda aktif ve pasif kalemler muhasebede kullanılan hesap cizelgesine karşılıklı olarak duzenlenir. Hesap tipi bilanco aşağıdaki şekilde duzenlenir. Gercekleşmiş değerler kullanılmamıştır.


Tablo 2.2. Hesap Tipi Bilanco Orneği


2- Rapor Tipi Bilanco: Rapor tipi bilanco, aktif ve pasif kalemlerin alt alta yazılması ile oluşturulur. Rapor tipi bilanco, bir işletmenin birden fazla yılına ait bilanco rakamlarını yan yana yazarak karşılaştırma fırsatı verdiğinden, analiz amacıyla kullanılmaya daha uygundur. Rapor tipi bilanco Tablo 2.3.’deki gibi duzenlenir. Değerler hesap tipi bilÂncodakinin aynısıdır.

Bilancolar kapsadıkları bilgi duzeyi bakımından da ikiye ayrılırlar:
1.Ozet Tipi Bilanco: Genel olarak hesap grup tutarlarını gosterir.
2.Ayrıntılı Bilanco Tipi: Hesap grupları yanında her hesap grubunda yer alan hesapları da gosterir.


Tablo 2.3. Rapor Tipi Bilanco Orneği
2.2.2. Gelir Tablosu
Gelir Tablosu, işletmenin belli bir donemde elde ettiği butun gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı donem icinde katlandığı butun maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan donem net karının veya zararını belli bir duzen icinde gosteren mali tablodur. Gelir tablosu tekduzen hesap planı cercevesinde, gelir tablosu ilkeleri dikkate alınarak duzenlenir. Gelir tablosu ilkelerinin amacı; satışların, gelirlerin, satışların maliyetinin, giderlerin, kar ve zarara ait hesapların ve belli donemlere ait işletme faaliyeti sonuclarının sınıflandırılmış ve gerceğe uygun olarak gosterilmesini sağlamaktır.

Bu amac doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri şunlardır:
Gecekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar, gercekleşmiş gibi veya gercekleşenler gercek tutarından az veya fazla gosterilmemelidir. Belli bir donem veya donemlerin, faaliyet sonuclarını gerceğe uygun olarak gostermek icin, donem veya donemlerin başında ve sonunda doğru hesap kesim işlemi yapılmalıdır.
Belli bir donemin satışları ve gelirleri bunları elde etmek icin yapılan satışların maliyeti ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir donem veya donemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerceğe uygun olarak gosterebilmek icin stoklarda, alacak ve borclarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile ozel tukenmeye tabi varlıklar icin uygun amortisman ve tukenme payı ayrılmalıdır.
Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım, bakım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktoru dikkate alınarak tahakkuk ettirilip, dağıtılmalıdır.
Arızi ve olağanustu niteliğe sahip kar ve zararlar meydana geldikleri donemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuclarından ayrı olarak gosterilmelidir.
Butun kar ve zararlardan, onceki donemlerin mali tablolarında duzeltme yapılmasını gerektirecek buyukluk ve niteliktekiler dışında kalanlar, donemin gelir tablosunda gosterilmelidir.
Karşılıklar, işletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir doneme ait karı diğer doneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır.
Donem sonuclarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yontemlerine bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri acıkca belirtilmelidir.
Bilanco tarihinde varolan ve sonucu belirsiz bir veya birkac olayın, ortaya cıkıp cıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerceğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar icin ise gercekleşme ihtimali yuksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz; dipnotlarda acıklama yapılır.
Gelir tabloları kapsadıkları bilgi duzeyi bakımından ikiye ayrılır:
Ozet Gelir Tablosu
Ayrıntılı Gelir Tablosu
Ozet Gelir Tablosu genel olarak hesap grup tutarlarını gosterirken; Ayrıntılı Gelir Tablosu grupları oluşturan hesap tutarlarını da gosterir. Ozet bir gelir tablosu aşağıdaki gibi olur:
……….. İşletmesi …. Yılı Gelir Tablosu

Tablo 2.4. Gelir Tablosu Orneği
Gelir tabloları aşağıda belirtilen beş ana bolumden oluşur:
Brut Satış Karı veya Zararı
Faaliyet Karı veya Zararı
Olağan Kar veya Zarar
Donem Karı veya Zararı
Donem Net Karı veya Zararı


XYZ ŞİRKETİ GELİR TABLOSU
(MİLYON TL)
1997
1998

Satışlar
211.230 372.240
Satılan malların maliyeti
185.130 335.000
BRUT KAR
26.100 37.240
Amortisman
0.85 1.8
Satış ve yonetim giderleri
21.200 25.670
FAİZ ve VERGİ ONCESİKAR
4.815 9.770
Faiz masrafları
1.120 2.300
VERGİ ONCESİ KAR
3.695 7.470
Vergiler
1.293 2.700
NET KAR 2.402 4.770

Tablo 2.5. Karşılaştırmalı Gelir Tablosu Orneği
2.2.3. Kar Dağıtım Tablosu
Kar dağıtım tablosu mutlaka, bilanco ve gelir tablosu yanında yer alması gereken bir tablodur. Genellikle gelir tablosunda yer alan karın belirli bir kısmı dağıtılacağından, sadece işletmede alıkonulacak kısmın finansal duruma yansıyacağı soylenebilir.

Kar Dağıtım Tablosu
(Donem Karının Dağıtımı Bolumu)
Donem Karı
Odenecek Vergi ve Yasal Yukumlulukler
Donem Net Karı
Gecmiş Donem Zararları(-)
Tertip Yasal Yedek Akce(-)
İşletmede Bırakılması ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar(-)
Dağıtılabilir Net Donem Karı
Ortaklara Birinci Temettu(-)
Personele Temettu(-)
Yonetim Kuruluna Temettu(-)
Ortaklara İkinci Temettu(-)
İkinci Tertip Yasal Yedek Akce(-)
Statu Yedekleri(-)
Olağan Dışı Yedekler
Diğer Yedekler
Ozel Fonlar
Tablo 2.6. Kar Dağıtım Tablosu Orneği
Kar dağıtım tablosu, ulkemiz uygulamasına gore, vergiden onceki kardan başlayarak bu karın ne şekilde kullanıldığını acıklamayı amaclar. Soz konusu karın bir kısmı vergi olarak maliyeye odenecek, kalan kısmı ya kar payı olarak ortaklara odenecek, ya da işletmede alıkonulacaktır. Kar dağıtım tablosunun ana bolumleri şu şekildedir:
Vergiye konu karın belirlendiği kısım
Kurumlarda kurumlar vergisi – birinci, yedek ve birinci kar payının belirlendiği kısım
İkinci kar payı ve genel yedeklerin belirlendiği kısım
İşletmelerin gelir tablolarında raporlanan karla vergiye konu kar ceşitli nedenlerle hemen hemen hicbir zaman uyuşmaz. Bu nedenle, kar dağıtım tablosunun ilk kısmında işletmenin raporlanan karından vergiye konu kar rakamına gitmek gerekir. Bunun icin değerleme farklarını dikkate almak, vergiye tabi olmayan karları duşmek, yatırım indirimi ve gecmiş yıl kazancları soz konusu ise bunları dikkate almak ve buna karşılık yasal olarak kabul edilmeyen giderleri eklemek gerekir. Bunun yanında yonetim kurulu uyelerine ve şirket personeline odenen ikramiye ya da kar payları icinde gerekli duzeltmeler yapılmalıdır. Vergiye konu kar belirlendikten sonra kurumlar vergisi ve mali denge vergisi icin hesaplama yapılacak, bu vergiler cıktıktan sonra Ticaret Yasası gereğince birinci yedek ayrılacak ve birinci kar payı duşulecektir. Bu şekilde kalan kısım ya ikinci kar payı olarak dağıtılacak ya d genel yedeğe ayrılacaktır. Bu kalemler tablonun son bolumunu oluşturur.
2.2.4. Satışların Maliyeti Tablosu
Satışların Maliyeti Tablosu gercekte Gelir Tablosunun tamamlayıcısı niteliğinde bir mali tablodur. Bu tablo gelir tablosunda yer alan Satışların maliyeti kaleminin detayını gosterir. Ozellikle uretim işletmelerinde uretim maliyet unsurları olan Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri, Direkt İşcilik Giderleri ve Genel Uretim Giderlerinin analizi acısından dikkatle incelenmesi gereken mali tablodur. Tablonun oluşumunda yer alan uretim maliyet unsurları aşağıdaki şekilde tanımlanabilir:
Direkt İlk madde ve Malzeme: Uretilen mamule gore kullanılacak miktar ve tutarı belirlenebilen ve mamule gore izlemeye değer bulunan maddeleri kapsar.
Direkt İşcilik: Uretilen mamul uzerinde bizzat işlem yapan calışanların ucret giderlerini kapsar.
¨
Genel Uretim Giderleri: Uretimle ilgili olduğu halde yukarıda acıklanan iki ana gider icine alınamayan giderler de soz konusudur. Bunların tamamı Genel Uretim Giderleri olarak uretimi yapılan mamul maliyetine dahil edilir. Bu giderler mamullere dağıtım yolu ile yuklenir.
Tablo 2.7. Satışların Maliyeti Tablosu Orneği


2.2.5. Nakit Akım Tablosu
Nakit Akım Tablosu, belirli bir donemde işletmenin nakit kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gosteren bir tablodur. Bu tablo duzenlenirken, nakit girişi sağlamayan veya nakit cıkışı gerektirmeyen işlemler dikkate alınmalıdır.
Nakit akım tablosunun duzenlenebilmesi icin iki yıla ait karşılaştırmalı bilancoları ile son hesap donemine ait gelir tablosuna ihtiyac vardır.
2.2.6. Fon Akım Tablosu
Fon Akım Tablosu, belirli bir donemde işletmenin fon kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gosteren bir tablodur. Bu tabloda fon kavramı tum finansal (mali) değişimleri ifade eder. Fon Akım Tablosu, bilanco ve gelir tablosunu tamamlayıcı ve işletmenin finansal durumunun yorumlamasına yardımcı bir kapsama sahiptir. Fon Akım Tablosuna kaynaklar tarafından cari faaliyet doneminde elde edilen fonların sağlam kaynaklardan mı yoksa gecici işlemlerden mi sağlandığı tespit edilir. Tablonun fon kullanımları tarafından ise soz konusu fonların kullanım yerlerinin uygunluğu ile ilgili bilgi alınır. Buradan işletmenin finansmanda uygunluk ilkesine, yani uzun vadeli yatırımların uzun vadeli fonlarla finanse edilmesi gereğine uyulup uyulmadığı acık olarak gorulebilir.
Fon akım tablosunun duzenlenebilmesi icin işletmenin birbirini izleyen iki yıla ait karşılaştırmalı bilancoları ile son hesap donemine ait gelir tablosuna ihtiyac vardır. Fon akım tablosunun temel olarak fon kaynakları ve fon kullanımları olmak uzere iki tarafı vardır. Fon kaynakları ve fon kullanımları daima birbirine eşittir.







XYZ ŞİRKETİ FON AKIM TABLOSU (31 ARALIK 1998-31 ARALIK 1999) (MİLYON TL)

Uzun donemli borclarda artış
Borc senetlerinde artış
Odenecek vergilerde artış
Borclarda artış
Faaliyetlerden sağlanan net kar
Alacaklarda azalış
Pazarlanabilir menkul kıymetlerde azalış

TOPLAM KAYNAKLAR

FON KULLANIMLARI
Sabit varlıklarda artış
Stoklarda artış
Nakitte artış
Tahakkuklarda azalış
Odenen temettuler

TOPLAM KULLANIMLAR 4100
705
120
110
100
95
35

5265


4730
430
42
17
46

5265





Tablo 2.8. Fon Akım Tablosu Orneği



2.2.7. Oz sermaye Değişim Tablosu
Oz sermaye değişim tablosu, hesap donemi icerisinde, firmanın oz sermayesinde meydana gelen değişiklikleri gosteren mali tablodur. Bu tablonun hazırlanmasında bilanco ve gelir tablosundaki bilgilerden faydalanılır.
Oz sermayenin donem başı değerine, yapılan ilaveler eklenip, azalışlar cıkarıldığında, donem sonu oz sermaye değerine ulaşılır ve boylece iki değer arasındaki farkın hangi nedenlerden kaynaklandığı acıklanmış olur. (BOLAK, M.; 1998)
2.2.8. Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu
İşletme sermayesi deyimi, bilancodaki donen varlıklar toplamı, net işletme sermayesi ise donen varlıklarla kısa sureli borclar arasındaki farkı ifade etmek icin kullanılır. Net işletme sermayesindeki değişimlerin nedenlerini, kaynaklar(net işletme sermayesini artıran) ve kullanımlar(net işletme sermayesini azaltan) şeklinde belirlemek amacıyla hazırlanan tablo “net işletme sermayesi değişim tablosu” olarak adlandırılır.
2.3. FİNANSAL ANALİZ TURLERİ VE FİNANSAL ORANLAR
Finansal yonetici firmanın bazı onemli faaliyet istatistiklerinin genel bir gorunumunu elde etmek istediğinde finansal rasyoları kullanabilir. Zaman icinde bu rakamları inceleyerek firmanın performansındaki onemli trendleri yakalayabilir.
Bilancodaki aktif bir değerin pasif bir değere ya da tersi bir oran ile yapılan hesaba yatay analiz, pasif bir değerin yine pasif bir değere oranlanması ya da aynı şeyin aktif bir değer icin yapılmasına da dikey analiz denir. Analizde kural olarak cok sayıda oran hesaplanabilir ancak onemli olan bu rakamların bulunmasından cok sonucların sağlıklı bir şekilde yorumlanmasıdır. Bu nedenle cok sayıda oran hesaplayıp sayıların arasında boğulmak yerine, birbirleriyle ilişkilendirilebilecek optimum sayıda oran belirlenip, hesaplar ve yorumlar yapmak daha doğrudur. Oranlar hesaplandıktan sonra analist şu uc kritere gore kıyaslama yapabilir :
Zaman Acısından : Bulunan sayısal değerler firmanın onceki değerleri ile kıyaslanır.
İşkolu Ortalamaları : Sayısal değerler aynı işkolunun ortalamaları ile kıyaslanır.
Bilimsel Değerler : Yapılan araştırmalar sonucu ceşitli işkolları icin ortalama değerler mevcuttur. Bu değerleri goz onune alarak bir kıyaslama yapılabilir. Ancak burada her ulkenin kendisine ozgu ekonomik ve sosyal koşulları olduğu unutulmamalıdır.
2.3.1. Karşılaştırmalı Analiz Yontemi
Karşılaştırmalı mali tablolar analizi, bir işletmenin birbirini izleyen en az iki veya daha fazla faaliyet donemine ait mali tabloların, karşılaştırmalı olarak duzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman icinde gostermiş olduğu gelişmelerin ve değişikliklerin tespit ve incelenmesidir. Karşılaştırmalı mali tablolar analizi birden fazla doneme ait bilgilerin karşılaştırılması ve değerlemesi ongorulduğunden dinamik bir yapıya sahiptir.
Karşılaştırmalı mali tablolar analizinde mali analist işletmenin birkac doneme ait mali tabloların yan yana koymak suretiyle inceleyerek, işletmenin iktisadi ve mali yapısındaki, karlılığındaki, verimliliğindeki gelişmeler konusunda onemli bilgiler elde edebilir. Bu teknikle işletmenin gecmişteki durumu ile bugunku durumu karşılaştırılmak suretiyle elde edilecek bilgiler işletmenin geleceğiyle ilgili kararlara da ışık tutar.
Mali tablolarda yer alan rakamların karşılaştırılabilmesi icin faaliyet donemlerinin eşdeğer olması, tablolardaki bilgilerin aynı muhasebe kavram ve ilkesine gore hazırlanmış olması gerekir. Bu cercevede hazırlanan mali tabloların karşılaştırılması ve analizi sonucu alınacak kararların isabet derecesi de artar.
Karşılaştırmalı mali tabloların amacı yıllar itibarîyle alınan sonucların diğer yıllarla karşılaştırarak başarı durumu hakkında fikir edinmektedir. Ancak bu, enflasyon ortamında dikkatli uygulanması gereken bir tekniktir. Cunku, enflasyon analizde kullanılan mali tablo rakamlarını bozar ve yuksek enflasyon yaşandığında mali tabloların karşılaştırılmaları sonucu elde edilen farklar anlamlı bicimde yorumlanamaz. Bunun giderilmesi icin karşılaştırılan mali tabloların enflasyonun bozucu etkisinden kurtarılması gerekir.


Tablo 2.9. Karşılaştırmalı Gelir Tablosu Orneği
Karşılaştırmalı mali tablolar analizinde hesaplanan değişimler hem tutar hem de yuzde olarak dikkate alınmalıdır. Sadece tutar veya sadece yuzde değişimlere bakılması, değişimin işletme acısından oneminin gozden kacırılmasına veya gerekenden fazla onemli gorulmesine neden olabilir. Bu da değişimlerle ilgili yorumu zayıflatır. Mali tablo icinde nispi olarak kucuk bir kalemde yuzde olarak buyuk sayılabilecek bir değişim gercekte işletmeyi pek etkilemeyebilir. Ancak mali tablonun butunu bakımından tutardaki kucuk değişme de sadece tutar değişimine bakılarak inceleme dışı bırakılmamalıdır.
Karşılaştırmalı mali tablo analizinde aşağıda belirtilen esaslara uymak gerekir:
Karşılaştırılması yapılacak cari ve onceki donem mali tabloları aynı zaman dilimlerini kapsayacak şekilde hazırlanmış olmalıdır.
Mali tablolar uc veya altı aylık donemleri kapsıyor ise, karşılaştırma ya bir onceki uc veya altı aylık mali tablolarla; ya da bir onceki yılın aynı donemleri ile yapılmalıdır.
Cari doneme ait mali tablolar donemin butce rakamlarıyla karşılaştırılabilir. Bu işlem butce kontrolu kapsamındadır.
Bir işletmenin cari yılına ait mali tablolar diğer işletmelerin aynı donemine ait mali tablolarıyla karşılaştırılabilir. Bu, işletmenin benzer işletmelere gore başarısını değerlendirmeye yoneliktir.
Karşılaştırılacak mali tablolar enflasyonun bozucu etkisinden arındırılmalıdır.
2.3.2. Eğilim Yuzdeleri Analizi Yontemi
Mali tabloların analizinde kullanılan tekniklerden bir diğerini de eğilim yuzdeleri yontemi oluşturur. Eğilim yuzdeleri (Trend) analizi ile işletmenin gosterdiği gelişmeler yıllar itibariyle gorulur. Bu analize Yatay Yuzde Analizi de denir.
Bu yontemde, birbirini izleyen donemlere ait mali tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) alınan mali tablo kalemlerine gore gosterdiği artış ve azalışlar yuzde olarak hesaplanır. Bu şekilde işletmenin mali tablolarında yer alan her bir kalemin kabul edilen yıla yuzde olarak gelişme trendi bulunur. Temel yıl olarak mali tablo serisinin ilk yılı kabul edilebilir. Temel yıla gore hesaplanan yuzdeler belli tarih veya donemler arasındaki mali durumu ve faaliyet sonuclarında meydana gelen değişimleri acık olarak gosterir ve karşılaştırmalı mali tablolara ait verilerin yatay olarak analizine imkan verir. Mali analist, mali tablo kalemlerindeki artış ve azalış eğilimlerinin olumlu veya olumsuz olduğunu belirlerken aralarında anlamlı ilişkiler kurulabilecek kalemleri birlikte değerlendirir.
Ayrıca analizin anlamlı olabilmesi icin temel olarak secilen yılın her bakımdan işletme faaliyetlerini yansıtacak normal bir yıl olması gerekir.
Hesaplanan eğilim yuzdeleri yorumlanırken fiyatlar genel seviyesindeki değişimlerin de gozden uzak tutulmaması gerekir. Aslında mali tablolar analiz edilmeden once fiyatlar genel seviyesinde meydana gelen değişiklikler dikkate alınarak bunların mali tablo kalemleri uzerindeki etkisinin giderilmesi ve mali tablo kalemlerinin temel yıl olarak secilen yıldaki paranın satın alma gucuyle ifade edilmesinde yarar vardır.
Eğilim yuzdeleri hesaplanacak donemin analizinden beklenen yararın sağlanabilmesi icin mumkun olduğu kadar uzun bir sureyi kapsaması gerekir. Sadece birkac yıldaki eğilime bakarak sağlıklı karar vermek mumkun değildir.
Eğilim yuzdeleri analizinin uygulamasında;
Baz Yıla Gore Trend Hesaplanması
Bir Onceki Yıla Gore Trend Hesaplanması
olmak uzere iki yaklaşım soz konusudur.



Tablo 2.10. Eğilim Yuzdeleri Bulunmuş Bilanco Orneği(Baz Yıla Gore)


Tablo 2.11. Eğilim Yuzdeleri Bulunmuş Bilanco Orneği(Bir Onceki Yıl Bazlı)
2.3.3. Dikey Yuzde Analizi Yontemi
Mali tabloların analizinde kullanılan tekniklerden biri olan dikey yuzde yonteminde mali tablolarda bulunan kalemin toplam veya grup icindeki oransal buyukluğu irdelenir.
Bu yontemle her bir mali tablo kaleminin, bulunduğu grup toplamı icinde yuzde payı ile mali tablo toplamı icindeki yuzde payı hesaplanır. Orneğin bilanco bu yontemle analiz edilirken, bir aktif kalemin, toplam aktifler icindeki payı ve bulunduğu grup icindeki payı yuzde olarak hesaplanır. Gelir tablosunda ise her bir gelir tablosu kaleminin net satışlar icindeki payı ve her kalemin ait olduğu grup icindeki payı hesaplanır.
Dikey yuzdeler yontemine gore duzenlenmiş mali tablolar, farklı buyuklukteki işletmeler arası karşılaştırmalar icin ortak bir baz oluştururlar. Bu yontemle, işletmenin mali tabloları rakip işletmelerin mali tabloları ile karşılaştırılabilir.
Dikey yuzde yontemi ile tek bir doneme ait mali tablolar analiz edilebileceği gibi birden fazla donemin mali tabloları da analiz edilebilir. Bu nedenle dikey yuzdeler hem dinamik hem de statik bir analiz yontemi niteliği taşır.
Dikey yuzdeler yontemi işletmenin sektor icindeki yerini belirlemesi acısından veya işletmenin mali yapısında meydana gelen değişiklikleri izleme acısından yararlı bir arac niteliğindedir.



Tablo 2.12. Dikey Yuzdeleri Bulunmuş Gelir Tablosu Orneği
Enflasyonun dikey yuzde analizi uzerindeki etkisi, mali tabloların enflasyon karşısında bozulan kompozisyonuna paralellik gosterir. Analizde bu bozulma goz onunde tutulmalıdır. Cunku, mali tablolarda bulunan grup ve hesaplar enflasyondan aynı oranda etkilenmez. Bu nedenle, analiz yapılırken bu kalemlerin etkilenme oranları dikkate alınmalıdır.
Mali tabloların dikey yuzde yontemi ile duzenlenmesinde mali tablo toplamı (gelir tablosunda net satışlar toplamı) 100 kabul edilir ve her bir mali tablo kaleminin toplam icindeki yuzde payı hesaplanmak suretiyle mali tablo yuzdelerle ifade edilir.
2.3.4. Oranlar Yoluyla Analiz Yontemi
Oran (rasyo) analizi ile mali tablolarda yer alan tutarların nispi ilişkileri incelenerek işletmenin mali durumu konusunda bilgi edinilir. Mali tablolardan cok sayıda oran hesaplamak mumkundur. Ancak oran hesaplamaktan amac yorumlanabilir bilgi uretmek olmalıdır.
Oran analizi mali tabloların analizinde kullanılan en yaygın tekniklerden biridir. Oran mali tablolarda yer alan iki kalem arasındaki matematiksel ifade olarak da tanımlanabilir. Hesaplanan oranlar yuzde veya katı şeklinde ifade edilir. Tek başına bir oran herhangi bir anlam ifade etmez. Oran herhangi bir standartla mukayese edildiğinde anlam kazanır. Bu şekilde, karşılaştırılan oranın yeterli olup olmadığına karar verebilir. Oranlar diğer istatistiki veriler gibi daha derin incelemeler gerektiren olay ve ilişkiler uzerine mali analistin dikkatini ceker.
Oranlar, işletme faaliyet sonucları ile mali durumunu değerlemedeki kullanış amacları dikkate alınmak suretiyle 5 şekilde sınıflandırılabilir. Bu sınıflar:
Likidite Oranları
Mali Yapı ile İlgili Oranlar
Faaliyet Oranları
Karlılık Oranları
Borsa Performansını Değerlendirmede Kullanılan Oranlar
2.3.4.1. Likidite Oranları
2.3.4.1.1. Cari Oran
Bilancoda yer alan donen varlıkların toplamının kısa sureli borclara bolunmesi ile bulunur. Bu oranın yuksek olması işletmenin kısa vadeli borclarını odeme gucunun yuksek olduğunu gosterirken, bu değerin cok yuksek olması, işletmenin elinde verimli kullanılmayan atıl fonlar bulunduğu anlamına gelir. Bu durum, işletmeye kredi verecek olan kurumlar icin olumlu iken, işletmenin daha fazla kar edebilecek iken duşuk kar marjıyla calıştığını gosterir. Bircok finansal analist bu değerin 2.00 civarında olması gerektiğini savunurken, ozellikle gelişmekte olan ulkelerde bankaların kısa vadeli borclar vermeyi tercih etmesi nedeniyle cari oran daha duşuk değerler almaktadır. Boyle durumlarda 1.5 civarındaki değerler kabul edilebilir.



2.3.4.1.2. Likidite Oranı
Donen varlıklardan stokların cıkarılmasıyla elde edilen değerin kısa vadeli borclara oranlanmasıyla elde edilen değerin kısa vadeli borclara oranlanmasıyla hesaplanır.



Genellikle 1.00 civarında olması gerektiği kabul edilirken ulkemiz işletmelerinde 0.6-0.7 civarındadır.
2.3.4.1.3. Nakit Oranı
İşletmenin alacaklarını tahsil edememesi ve elindeki stokları nakde cevirememesi durumunda borclarını odeyebilme yeteneğini gosterir. Para ve paraya kolayca cevrilebilecek menkul kıymetlerin kısa vadeli borclara bolunmesi ile hesaplanır.





Bu değerin en az 0.20 olması gerekir. Ancak firma stokları ihtiyac duyulduğunda kolayca nakde cevrilebilecek durumdaysa veya işletmeye borcu olanlar guvenilir muşteriler ise bu oranın daha duşuk cıkması kabul edilebilir.


2.3.4.2. Mali Yapı ile İlgili Oranlar
2.3.4.2.1. Toplam Borc/Toplam Varlıklar Oranı(Kaldırac Oranı)
Bu oran işletmenin ne olcude borca bağımlı olduğunu belirler. Yuksek bir
kaldırac oranı daha riskli bir firmayı ifade eder. Firmanın kazancları dalgalı olsa bile, borc odemeleri sabit ve onceden odeme planı bellidir. Sonucta nakit akımı azalırsa, firma borclarını odeyemez duruma gelir.



Bu oranın %50 civarında olması normal karşılanabilir. Ancak, yaşanan enflasyonun bilancoların pasif yapısı uzerindeki bozucu etkisi sonucu ulkemizde bu oranın %70’lere kadar cıktığı gorulmektedir. Bunda ulkemizdeki sermaye kıtlığı ve borclanmanın avantajlı olmasının rolu buyuktur. Ancak, borclanma maliyetinin oldukca yuksek seyretmesi, bu durumu giderek ortadan kaldırmaktadır.
2.3.4.2.2. Oz Sermaye/Toplam Varlık Oranı
Bu oran, işletme varlıklarından yuzde kacının ortaklar ve işletme sahibince finanse edildiğini gosterir. Orta ve uzun vadeli kredi değerini tespit amacıyla yaygın olarak kullanılır. Oranın yuksek olması işletmenin uzun vadeli yabancı kaynakları ile bunların faizlerini odemede guclukle karşılaşma ihtimalinin zayıf olduğunu gosterir. Oran aşağıdaki formul yardımıyla hesaplanır.



Bu oranın %50 civarında olması normal karşılanabilir. Ancak yaşanan enflasyon nedeniyle ulkemizde bu oran %30’lara kadar duşmektedir.

2.3.4.2.3. Toplam Borc/Oz Sermaye Oranı
Bu oran işletmenin oz kaynakları ile yabancı kaynakları arasındaki ilişkiyi gosterir. Oran yabancı kaynakların oz kaynaklara bolunmesi suretiyle aşağıdaki şekilde hesaplanır.


Oranın 1 olması oz kaynak borc dengesi acısından yeterli gorulur. Oranın 1’den kucuk olması işletme faaliyetlerinde kullanılan iktisadi varlıkların buyuk kısmının oz kaynak ile finanse edildiğini gosterir. Buna karşılık oranın 1’in ustune cıkması, ucuncu kişilerden sağlanan fonların ortaklardan sağlanan fonlardan daha fazla olduğunu gosterir
2.3.4.2.4. Kısa Vadeli Borclar/Toplam Varlık Oranı
Pasif icinde kısa vadeli yabancı kaynakların ağırlığını gosteren bir orandır. Bir işletmenin cok fazla kısa vadeli borcu olması geri odeme riskini arttırır. bu oranın 1/3 seviyesini aşmaması uygun olur. Oranın yuksek olması aktiflerin buyuk bolumunun yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gosterir.



2.3.4.2.5. Uzun Vadeli Borclar/Kaynaklar Oranı
Bu oran işletmenin sahip olduğu varlıkların ne kadarlık bir kısmının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gosterir. Oran aşağıdaki şekilde hesaplanır.



2.3.4.3. Faaliyet Oranları
2.3.4.3.1. Alacak Devir Hızı
Alacak devir hızı bir faaliyet donemindeki kredili satışların ticari alacaklara bolunmesi suretiyle hesaplanır. Ancak analist işletmenin kredili satış tutarını belirleyemiyorsa, pay’da net satışlar tutarına yer verilmek suretiyle oran hesaplanır.



Alacakların yılda kac defa tahsil edildiğini gosterir. Alacak devir hızı arttıkca alacakların likidite değeri artar. Oranın buyumesi vadelerin kısaldığını, kuculmesi ise vadelerin uzadığını gosterir.


2.3.4.3.2. Alacakların Ortalama Tahsil Suresi
Alacak devir hızını tamamlayıcı bir orandır. İşletmenin fonlarını ortalama ne kadarlık bir sure icin alacaklara bağladığını gosterir. Bu oranı aşağıdaki şekillerde hesaplamak mumkundur.









Bu oran, borcların ortalama odeme suresi ile karşılaştırılarak değerlendirilmelidir. Bu oran uzerinde enflasyon pek fazla etkili olmaz. Cunku oranı oluşturan pay ve payda enflasyondan aynı yonde ve hemen hemen aynı oranda etkilenir.
2.3.4.3.3. Stok Devir Hızı
Stok Devir hızının artması genellikle firmanın stok yonetiminin daha cok etkinli kazandığını gosterir. Ancak, bu durum goreli olarak firma stoklarının sık sık tukenmesinin bir sonucu da olabilmektedir. Stok devir hızı stokların satışlar yoluyla alacaklara donuşum hızı hakkında bilgi verir.










2.3.4.3.4. Aktif Devir Hızı
Bu oran, işletmenin aktif varlıklarının kac katı satış yaptığını gosterir. Aktif devir hızının yuksek olması olumludur. Oranın buyuk sanayi işletmelerinde 2 kucuk sanayi işletmelerinde ise 2-4 arasında olmasının uygun olacağı ileri surulmektedir.





2.3.4.3.5. Duran Varlık Devir Hızı






Duran varlık devir hızı duran varlıklara yapılan yatırımın seviyesini belirlemeye yardımcı olur. oranın duşme eğilimi gostermesi kapasite kullanım oranının duştuğunu, duran varlıkların verimli kullanılamadığını gosterirken, oranın artış eğilimine girmesi kapasite kullanım oranının arttığını ve işletmenin duran varlıklarını verimli kullandığını gosterir. Genel olarak sanayi işletmelerinde bu oranın 2 olması yeterli gorulmektedir.
2.3.4.3.6. Oz Kaynaklar Devir Hızı










Bu oran oz kaynakların ne olcude verimli kullanıldığının tespit edilmesinde kullanılır. Oranın cok yuksek olması işletmenin faaliyetlerini buyuk olcude borclanmak suretiyle finanse ettiğini gosterir. Oranın duşuk olması ise işletmenin oz kaynaklarını etkin olarak kullanamadığını ve işletmenin faaliyet seviyesinin gerektiğinden daha fazla oz kaynağa sahip olduğunu gosterir.
2.3.4.4. Karlılık Oranları
2.3.4.4.1. Oz Kaynak Net Karlılık Oranı







Bu oran, işletmeye ortaklarca tahsis edilmiş değerlerin ne olcude etkin ve verimli olarak kullanıldığını tespit etmek amacıyla hesaplanır. İşletmenin oz kaynak karlılığını gosterir. Bu oranın yuksek olması olumludur.
2.3.4.4.2. Brut Satış Karı Oranı






Bu oran işletmenin satış karlılığını gosterir. Bu oranın bir diğer adı da satış kar marjıdır. Bu oranın yuksek olması yanında değerlerin tutarları da onemlidir.
2.3.4.4.3. Faaliyet Karı Oranı





Satışlar uzerinden faaliyet karlılığını gosterir ve işletmenin ana faaliyetlerinin ne olcude karlı olduğunu tespitte kullanılır. Oranın yuksek olması işletmenin ana faaliyetinin karlı, verimli olduğunu gosterirken, oranın azalma eğilimi gostermesi karlılığın, verimliliğin azaldığını gosterir.
2.3.4.4.4. Aktif Karlılık Oranı





Bu oran, aktiflerin işletmede ne olcude karlı kullanıldığını tespit amacıyla hesaplanır.

alıntı
__________________