“Bağdat pili” olarak anılan duzenek, 13 cm yuksekliğindeki, orta kısmı bombeli bir kil kap ve icindeki, demir bir cubuğun etrafına sarılmış, altı kapalı bakır bir rulodan oluşuyor. Demir cubuk; bakırdan asfalt dolguyla ayrılmış olmakla birlikte, kaba sıvı doldurulması halinde, bakırla birlikte sıvıyla kaplanacak şekilde konumlandırılmış.

Aygıt 1935 yılında, Bağdat Ulusal Muzesi’nde, muzenin o zamanki Alman muduru William Konig tarafından farkedilmiş. Konig, muzedeki eski Irak doneminden kalma, mikron duzeyinde ince altın katmanla kaplı bazı gumuş eşyaların varlığını da goz onunde bulundurarak, sozkonusu kil kabın, elektrokimyasal kaplama amacıyla kullanılmış bir pil olduğunu ileri surdu. Demirle bakırın elektrokimyasal bir ikili oluşturduğu biliniyor. Nitekim, daha sonra, benzeri şekilde inşa edilmiş bir kaba uzum suyu doldurularak bir miktar akım elde edildi. Fakat, duzeneğin urettiği akım, elektrokimyasal kaplama işleminin gerektirdiğine oranla cok duşuktu. Dolayısıyla, sozkonusu gumuş eşyaların altınla kaplama işleminin, ateş ve cıva kullanarak yapılmış olabileceği onerisi de var. Konig, pil duzeneğinin Part donemine (MO.250-MS.224) ait olduğunu ileri surmuşken, kil kapların stili, daha sonraki Sasani (MS.224-640) donemine işaret ediyor. Gerci bu bile cok eski bir tarih. Cunku, sizin de işaret etmiş olduğunuz gibi; Luigi Galvani benzeri bir ‘elektrokimyasal ikili’ deneyini 1780 yılında gercekleştirdi, Alessandro Volta da 1800 yılında Galvani’nin deneyine dayanarak, 30 voltta surekli akım ureten verimli bir pil duzeneği yaptı. Ancak, ‘Bağdat pili’ olarak anılan aygıtın hangi amacla yapılmış olduğu tartışmalı.
Kuşkucu yaklaşanların ileri surdukleri karşıt tezler; asfaltın bakır ruloyu tumuyle kaplamış olması nedeniyle, yapısıyla oynanmaksızın, duzenekten akım cekilemeyeceği; nitekim duzenekten tel veya iletken cıkışı bulunmadığı; aygıt bir pil duzeneği olsa dahi, o donemden kalma ve bu pille birlikte kullanılacak olan herhangi bir elektrikli aygıta rastlanmadığı; asfalt dolgunun, bir termoplastik olması itibariyle, uzun vadeli sızdırmazlık yalıtımı icin ideal olduğu ve fakat, elektrolitinin sık sık yenilenmesi gereken bir pil icin uygun olmadığı şeklinde. Bazıları sozkonusu duzeneğin, aynı donem Selevkosları tarafından belge saklamak icin kullanılan bir aygıta cok benzediğine işaret ediyor. Fakat ‘Bağdat pili’nin dışındaki kil kap, onlarda yok.

Kısacası, ‘Bağdat pili’ elektrokimyasal bir duzenek olsa dahi, bunu yapanların aygıtın nasıl calıştığını bilmiyor olmaları buyuk olasılık. Hal boyle ise, elektriği keşfetmiş olduklarını soylemek zor. Tıpkı, amberi yun kumaşa surtunce ozgun bir olayın gercekleştiğini farketmiş ve olaya, ‘amber’in Grekcesinden hareketle ‘elektrik’ deyip gecmiş olan eski Greklerin elektriği keşfetmiş olduklarını soylemenin mumkun olamayacağı gibi...

Vural Altın
__________________