Turkiye ’deki sanayileşme faaliyetleri olmasaydı bu denli bir kalkınma hele ki o yaşadığımız savaşlardan sonra epey zor olacaktı. İşte o gunlere biraz ışık tutuması icin, Turkiye ’nin sanayileşme hamlelerinin temelini oluşturan fabrikaların kuruluşlarına dair tarihi bilgiler listemize başlıyoruz…
1. Paşabahce Cam Fabrikası – 1934… Şişecam Topluluğu Arşivi Mustafa Kemal Ataturk ’un talimatı ile kurulan ilk cam fabrikası Paşabahce ’de acıldı. Acıldığında takvim yaprakları 1934 senesini gosteriyordu. İlk Paşabahce mağazası ise 1957 senesinde Beyoğlu ’nda kuruldu.
2. Ulker Fabrikası – 1944… Yıldız Holding Arşivi Asım Berksan, Sabri Berksan ve Ortakları Kollektif Şirketi 1944 yılında Ulker olarak ilk urunu yani Potibor biskuvi ’yi uretti. Uretime de yine bu urunle başladılar. Markanın ticari cevrelerde aile soyadı sanılmasından oturu Berksan ailesi 1954 ’te Ulker soyadını aldı. “Asım Ulker, Sabri Ulker ve Ortakları Kollektif Şirketi” olarak yeniden yapılandırılan kurumun sermayesi 200 bin TL ’den 400 bin TL ’ye cıkarıldığında tarih 1955 ’i gosteriyordu. 1957 yılında Alman “Werner und Pfleiderer W&P” firmasından, biskuvilerin daha homojen şekilde pişmesini sağlayan, sekiz metre uzunluğunda zincirli bir fırın alındı. 1958 yılında ise Ulker ’in İstanbul, Topkapı ’daki yeni fabrikasının inşaatına başlandı; mevki olarak, o donem İstanbul ’da trafonun bulunduğu az sayıdaki mahalleden biri olan Davutpaşa secildi. Ayrıca 1961 yılında ise Anadolu ’ya yapılan dağıtımı iyileştirmek uzere kamyon satın alan şirket, dağıtımda kullanılan tenekelerin geri donuşumu icin de ayrıca bir atolye kurdu.
3. Jumbo Fabrikası – 1947… Jumbo Arşivi Jumbo 1947 yılında Nubar Colak tarafından İstanbul Cemberlitaş ’ ta kucuk bir atolyede sarı dokumden catal kaşık bıcak uretimi ve toptan satış deposu ile kuruldu. Ayrıca burada paslanmaz celikten catal, kaşık ve bıcak uretmeye başladı. Fotoğrafta gorduğunuz yer tam da orası.
4. Arcelik Fabrikası- Sutluce/İstanbul – 1959… Tahsin Doruk Arşivi ’nden Madeni eşya uretimi icin Vehbi Koc ve Lutfu Doruk arasında imzalanan protokol ile temelleri atılan Arcelik ’in ilk fabrikasının fotoğrafını goruyorsunuz yukarıda. İlk adı Erel Celik A.Ş olan gunumuzde ise Arcelik olarak anılan marka Devlet Malzeme Ofisi ’nin yuzde 15 hisse katılımıyla uretime başladı. İlk olarak ise celik radyator imalatı icin Alman firması Eisenwerk Hilden ile lisans anlaşması yapıldı.
5. Otosan Fabrikası – İstanbul / 1959… İlk Anadol uretimi Ford Otosan Arşivi 1959 yılında kurulan Otosan A.Ş Fabrikası ’nın temelleri İstanbul ’da atıldı. Turkiye capında duzenlenen odullu bir yarışmayla uretilecek aracın adı Anadol olarak belirlendi. Bu arac fiberglas govdeliydi. Anadol ’un seri uretimine gecildiğinde ise takvim yaprakları 19 Aralık ’ı gosteriyordu. Bu aracın uretiminin sonlanması 1984 yılını buldu. O zamana kadar ise pikap ve otomobil modelleri dahil toplamda 93 bin 188 adet Anadol arac uretilmiştir.
6. Kelebek Mobilya Fabrikası /1960 ’lar… Kelebek Mobilya Arşivi 1935 yılında kurulan fabrikanın kurulma amacı ucak kanatları icin kontrplak uretmekti. Kelebek Mobilya ’nın temelini oluşturan Yeni Kontrplak ’ın İstanbul, Eyup ’teki fabrikasına mobilyacılara hizmet amacıyla zımpara ve ithal sandalye presi alındığı tarih ise 1967.
7. Oyak Renault Fabrikası – 1969… Oyak-Renault, ihrac edilecek otomobiller Oyak-Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş. 2 Eylul 1969 yılında kuruldu. Kuruluşa yuzde 44 hisseyle Renault, yuzde 43 hisseyle Oyak ve yuzde 13 hisseyle Yapı ve Kredi Bankası ortaklık etti. 1980 yılında ise 19 Haziran ’da, Oyak-Renault uretimi otomobillerin ilk ihracat kamyonu yola cıktı. 700 adet Renault 12 TL gemiyle Mısır ’a gonderildi. Yıl icerisinde toplam 2400 arac ve 3000 motor ihrac edildi.
8. İpek Kağıt Fabrikası – 1970… İpek Kağıt – Karamursel, Yalova, 1970 İpek Kağıt Arşivi 1969 yılında Eczacıbaşı Topluluğu, temizlik kÂğıdı uretimi icin İpek Kağıt ’ı kurdu. Yalova ’daki fabrikada uretime gecildiğinde ise takvimler 1970 yılını gosteriyordu. Bir Eczacıbaşı İpek Kağıt markası olan Selpak 1971 yılında, kÂğıdın temel hammaddesi selulozun “sel” kısmı ile temiz anlamına gelen “pak” sıfatının bileşiminden adını aldı. Yine aynı yıl Eczacıbaşı İpek Kağıt, Selpak marka, Turkiye ’nin ilk tek kullanımlık kÂğıt mendilini uretti.
9. Tofaş Fabrikası- Bursa /1970 ’ler… Tofaş Bursa Fabrikası Temeli 13 Nisan ’da Bursa şehrimizde atılan fabrika ’nın inşaatı tam 22 ay surdu. 1973 yılında takvimler 26 Aralık ’ı gosterdiğinde ise Tofaş, Murat 124 model 50 bininci otomobili uretti. Fotoğrafta da gorduğunuz 50 bininci uretilen Murat 124 ’un taa kendisidir!
10. Pınar Sut Fabrikası – 1973… Pınar Sut – Pınarbaşı, İzmir, 1975 Fabrika acılışına katılan sut ureticileri 1973 yılında kurulan Pınar Sut Fabrikası ayrıca Orta Doğu ’nun en buyuk sut uretim tesisi unvanını da aldı. 1975 yılında ise Pınarbaşı fabrikası acılan Pınar Sut, Turkiye ’de ilk uzun omurlu sutun yanı sıra peynir, yoğurt, tereyağı ve suttozu uretimine başladı.
Peki biz bu bilgilerden kacını biliyorduk?…
Turkiye ’de 1955-95 donemini, adım adım gercekleştirilen sanayileşme ve uzantısındaki tasfiyenin meydana getirdiği nesneler aracılığıyla anlatmayı amaclayan SALT ’ın duzenlediği “Tek ve Cok” sergisine mutlaka uğramalısınız. Sergide 80 ’li yıllarda dolaşımda olan nesneleri, fotoğraf ve hikayeleri ile gorme şansı bulacaksınız. Unutmadan bu arada sergi, 13 Kasım ’a kadar SALT Galata ’da sizleri bekliyor.