Tsunami kelimesi Japonca ’da liman dalgası anlamına gelen bir sozcukten turedi. Japonya ’da coğrafi konum itibarıyla sık sık tsunamiler meydana gelebiliyor. Tsunami; okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, deniz altındaki nukleer patlamalar gibi sebeplerle bunlara bağlı taban cokmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize gecen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgası anlamına geliyor. Gunumuzde tsunamilerin yuzde 80 ’i Pasifik Okyanusu ’nda meydana geliyor. Turkiye ’de ise her ne kadar tsunami olanaksız gibi gorulse de aslında tarihte de ulkemizde bircok deprem tsunami meydana geldiği goruluyor. Ozellikle İstanbul coğrafi konumu itibarıyla tsunamilerden oldukca fazla etkilenmiş. Biz de gecmişten gunumuzde İstanbul ’da meydana gelen tsunamileri yazdık.
Depremlerin tsunamiyi tetiklediği fikri ilk olarak Yunan tarihci Tukididis tarafından Peleponnes Savaşı ’nın Tarihi adlı kitabında one suruldu
Tukididis, tsunamilerin denizaltı depreminden kaynaklandığını belirtti. Ancak 20. yuzyıla dek tsunamiler hakkında pek fazla şey bilinmiyordu.
Tsunamiler genellikle doğal sebeplerle kaynaklanıyor. Ancak tarihte beşeri faktorlerle de yapay tsunamiler yaratılmaya calışıldı ancak başarılı olunamadı
Tsunamiler, ozellikle depremlerin ardından ortaya cıktığında buyuk hasarlara neden olabiliyor. Turkiye de deprem kuşağında yer alan bir ulke ve sık sık depremlerle yuzleşiyor
Boğazici Universitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitusu Ulusal Deprem İzleme Merkezi ’nin yayınladığı verilere gore Turkiye ’de meydana gelen depremlerden 13 tanesinde tsunami oldu. Turkiye ’de meydana gelen bu 13 tsunamide toplam 35 bin insan hayatını kaybetti
Bu tsunamilerden bircoğu ise İstanbul depremlerinin ardından gercekleşti. İşte gecmişten gunumuze İstanbul ’da meydana gelen tsunamiler;
1. 24 Ağustos 358 İstanbul depremi ve tsunami
Bu tarihlerdeki depremler hakkında pek fazla bilgi olmasa da 358 yılında gercekleşen depremin İzmit ’i yerle bir ettiği biliniyor. Boğazici Universitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitusu Ulusal Deprem İzleme Merkezi verilerine gore bu depremin buyukluğu 9 ya da uzereydi. Deprem tsunamiye neden oldu. Bu depremin ardından kentte, 402, 412, 417, 423, 437 ve 442 yıllarında meydana gelen depremler ceşitli hasarlara yol actı.
2. 15 Ağustos 553 İstanbul depremi ve tsunami
Tarihi kaynaklara gore İstanbul ’u vuran bir başka deprem dalgası 15 Ağustos 553 yılında gercekleşti. Bolge, 40 gun boyunca sallandı. Takip eden yılın yaz aylarında İstanbul ’a uğrayan bir dizi deprem, şehre bir kez daha buyuk caplı zarar verdi, Yedikule ’nin surlarından tutun da kiliselere kadar bircok yerde yıkım meydana getirdi. Marmara Denizi ’nde gercekleşen tsunami sonrası şehrin ic kısımları sular altında kaldı. Bu depremden İstanbul ’un yanı sıra İzmit de etkilendi ve bolgede taş ustunde taş kalmadı.
3. 26 Ekim 986 İstanbul depremi ve tsunami
26 Ekim 986 İstanbul-Trakya arasında bir deprem meydana geldi. O donem Bizans İmparatoru, II. Basileios ’tu. Deprem son derece şiddetliydi, pek cok bina yıkıldı. Depremde zarar goren yapılardan biri de Ayasofya ’ydı. Kubbenin bir kısmı yıkıldı ve o klise bir sure ibadete kapatıldı. Depremle birlikte ise bir tsunami de gercekleşti.
4. 10 Eylul 1509 Buyuk İstanbul depremi ve tsunami
Kucuk Kıyamet (Kıyamet-i Suğra) olarak adlandırılan ve son derece şiddetli olan bu depremin şehrin zemininde buyuk yarıklar oluşturduğu ve insanların oradan duşerek kaybolduğu soylenir. Depremde o zamanki nufusun yuzde 10 ’u olan 13 bin kişi yaşamını yitirdi. Bu kişilerin arasında Osmanlı Hanedanından olanlar da bulunuyordu. Depremin buyukluğu ve yarattığı ağır hasar sebebiyle halk uzun sure toparlanamadı. Kaynaklara gore bu deprem bir tsunamiye de neden oldu. Deprem sonrası oluşan tsunami, şehri sular altında bıraktı. Tsunami 6 metreden buyuk dalgalara neden oldu. Cınarcık havzasında meydana gelen bir jeolojik formasyonun depremin tarihiyle uyuştuğu belirtiliyor. Bu da tsunami oluşumunu kanıtlıyor.
5. 22 Mayıs 1766 İstanbul depremi ve tsunami
1766 yılında yaşanan bu deprem de oldukca şiddetliyi ve binlerce insan hayatını kaybetti. Marmara Denizi ’nin doğusunda gercekleşen bu deprem İzmit ’ten Tekirdağ ’a kadar uzanan geniş bir alanda etkili oldu. Depremin ardından oluşan tsunami ise limanları kullanılamaz hale getirdi. Galata, Boğazici ve Mudanya kıyılarında deniz seviyesinde yukselmeler gozlenlendi ve Marmara Denizi ’ndeki kucuk adacıklar yarı-yarıya sular altında kaldı.
6. 10 Temmuz 1894 İstanbul depremi ve tsunami
7 buyukluğundeki bu depremde de binden fazla kişi yaşamını yitirdi. Pek cok bina yıkıldı. Deprem 1.5 metre yuksekliğinde tsunamiye neden oldu. Marmara sahillerinde denizin once 200 metre cekildiği, ardından şiddetli dalgaların geldiği, kıyıdaki kayık ve teknelerin parcalandığı belirtilir.
Kaynak: 1 2