Zaman zaman beklemediğimiz olaylarla karşılaşabiliyoruz. Bir yakınınızı kaybettiğinizde ya da sevdiğiniz birinden ayrıldığınızda hissettiğiniz o tarifsiz acıyla başa cıkmak icin bir yontem var. Kubler-Ross modeli olarak bilinen bu yonteme gore; yas 5 aşamadan oluşuyor. Yasın beş evresi teorisi nedir, nasıl gelişti? Gelin birlikte bakalım.
İnsanların yaşadıkları uzucu olayları 5 aşamada atlattığı varsayılıyor. Bu 5 aşama ise sırasıyla şoyle; inkÂr, ofke, pazarlık, depresyon ve kabullenme…
Yasın 5 aşamayla sınıflandırılması ise İsvicreli psikiyatrist Elisabeth Kubler-Ross ’un 1969 ’da yayımlanan Olum ve Olmek Uzerine adlı kitabına dayanıyor
Kubler-Ross kitapta, olum teşhisi konulan hastaların hangi duygusal aşamalardan gectiğine dair bir sınıflandırma yapmıştı. Bu nedenle de yasın 5 aşaması Kubler-Ross modeli olarak isimlendiriliyor.
Kubler-Ross ’a gore insanlar sırasıyla şu durumları yaşıyor;
İnkÂr: “Hayır, ben değilim, doğru olamaz bu”
Ofke: “Niye ben?”
Pazarlık: “iyi tavır” yoluyla olumu geciktirme cabaları
Depresyon: hastalığa tepki gosterme ve olume hazırlanma sureci
Kabullenme: “Cıkılan uzun yolda son durak noktası”
Her ne kadar bu 5 aşama one cıksa da aslında kitapta yas sureci; hazırlık, umut ve şok gibi sureclerin de olduğu 10-13 aşamadan oluşuyor
Kubler-Ross teorisine gore kişi bir aşamadan sonra diğerine geciyor ve onceki aşamaya donmuyor ya da bulunduğu aşamada takılıp kalıyor
Ancak mevcut araştırmalara gore teorinin bu kısmı doğru değil. Cunku insanların bir kısmının aşamalarda geriye doğru gittiği de gorulen bir durum. Yani bir kişi kabullenme aşamasından sonra yeniden depresyon aşamasına donebiliyor.
Kubler-Ross ’un kitabı ilk cıktığında cok satanlar listesine girdi. Teori ise giderek daha populer hala geldi ve doktor ve terapistlerin eğitiminde kullanıldı, hastalara ve ailelerine bunlar temel alınarak bilgi verildi
Teorinin aşamaları bircok farklı duygusal deneyimlere uygulayan binlerce akademik araştırmaya da konu oldu. Bunlar arasında, atletlerin kariyerlerine son veren yaralanmalara hazırlanması ve Apple ’ın iPhone 5 modeline tuketicilerin tepkisi gibi konular da var.
Gunumuzde hemen hemen her alanda kullanılan bu teorinin dışında gelişen farklı yas teorileri de bulunuyor;
– Hollandalı araştırmacılar Margaret Stroebe ve Henk Schut tarafından geliştirilen “ikili surec modeli” bulunuyor. Bu modele gore; yas surecindeki insanlar, kayıplarını hazmetme ile hayattaki yeni zorluklara hazırlanma arasında gidip geliyorlar.
– Bir başka teoride ise Bonanno ise yas icin dort farklı yon tespit ettiğini soyluyor. Coğu insan dayanıklılık gosterip depresyona girmezken, bazıları kronik yasa burunup yıllarca ondan kurtulamaz, bazıları daha once yaşadıkları depresyonun depreştiğini, bazıları ise sevdiklerini kaybettikten sonra ruh hallerinde bir iyileşme bile hissedebilir.
Ancak her ne kadar farklı teoriler ortaya atılsa da ve hepsi bazı benzerlikler icerse de aslında yas, herkes icin farklı bir surec. Herkesin kendi cıkış yolunu bulması gerekiyor
Kaynak: 1