Amerika Birleşik Devletleri, dunyadaki en gelişmiş yargı sistemlerinden birine sahip olmasıyla unludur. Kolluk kuvvetleri, avukatlar, yargıclar, hukumet yetkilileri ve hatta sanıklar da dahil olmak uzere her gun binlerce insan, anlaşmazlıkları cozup adalet sağlamak umuduyla bu sistemde yer alıyor. Bu sistemi dikkat cekici kılan şey ise Amerika Birleşik Devletleri kadar buyuk ve ceşitli bir ulkede başarılı bir şekilde calışmasıdır. Yani Amerikan hukuk sistemi, aynı adalet temalı filmlerde gorduğumuz gibi işliyor. Bu da akıllara iki soruyu getiriyor: Filmlerde gorduğumuz Amerikan yargı sistemi nasıl calışır ve juri sistemi nedir? Hic merak etmeyin, adım adım Amerikan hukuk sistemi ve juri sistemi nedir anlatacağız.
Amerikan hukuk sistemi temelleri
Amerikan hukuk sistemi kısmen İngiliz ortak hukukundan miras alınmıştır ve cekişmeli adalet sistemine dayanmaktadır. Cekişmeli bir sistemde, davacılar davalarını tarafsız bir jurinin onunde sunarlar. Her bir davacı tarafından ifade edilen argumanlar (genellikle avukatlar tarafından temsil edilir), hakim veya jurinin catışmayla ilgili gerceği belirlemesine izin vermelidir. Yazılı veya sozlu arguman sunmanın yanı sıra kanıtlar ve ifadeler davacılar ve avukatları tarafından toplanarak mahkemeye sunulur.
Davacılar genellikle federal mahkemede bir hukuk davası acmak icin 150 ila 350 dolarlık bir ucretin yanı sıra kendi avukat ucretlerini de oderler. Hukumet, ceza davalarında bu ucretleri karşılayamayanlar icin mahkeme tarafından atanan bir avukat sağlar.
Mahkemede kanıt ve tanığın nasıl sunulduğu, yargılama usulu, mahkeme salonu davranışı ve gorgu kuralları ile ilgili bircok kural vardır. Bu kurallar, adaleti teşvik etmek ve her iki tarafa da kendi durumunu yeterince sunma fırsatı vermek icin tasarlanmıştır. Federal mahkemeler icin kurallar, Amerika Birleşik Devletleri Yuksek Mahkemesi tarafından atanan hakimler, profesorler ve avukatlardan oluşan komiteler tarafından belirlenir. Kurallar daha sonra Amerika Birleşik Devletleri Yargı Konferansı tarafından onaylanır ve kongre bunları reddetmeyi veya değiştirmeyi oylamadıkca kanun gecerliliğini korur. Eyalet mahkemeleri ve yerel mahkemelerin, bazen federal mahkemelerin kurallarından uyarlanan kendi komiteleri ve kuralları vardır. Pek cok yargıcın da mahkeme salonlarındaki davranışları yonlendirmek icin koyduğu kurallar vardır.
ABD ’deki hukuki ihtilafların coğu eyalet mahkemelerinde cozulur, ancak federal mahkemelerin onemli bir yetkisi vardır. Kararlarının coğu emsal veya mahkeme kararıyla belirlenen bir yasanın bir ilkesi, yasası veya yorumu haline gelir. Onceki emsale benzer bir dava veya durumla uğraşırken diğer mahkemeler emsal kararı dikkate alır.
Amerikan hukuk sistemi temelleri nelerdir oğrendiğimize gore federal mahkeme sistemi nedir ve neden onemlidir anlatalım.
Federal mahkeme sistemi nedir ve nasıl calışır?
Federal mahkemelerin genellikle hukuk davaları ve federal kanunla ilgili ceza davaları uzerinde yargı yetkisi vardır. Yargı yetkisi cakışabilir ve federal mahkemede gorulebilecek bazı davalar bunun yerine eyalet mahkemesine taşınabilir. Federal mahkemeler, yasayı yalnızca bir anlaşmazlığın cozumu bağlamında yorumlayabilir. Sıradan bir mahkeme, herhangi bir konuya kendi başına veya varsayımsal bir bağlamda yaklaşamaz.
Federal yargıclar birkac istisna dışında olene, emekli olana veya istifa edene kadar omur boyu calışır. Anayasa, federal yargıcları “iyi davranış” ile hareket etmeye cağırmaktadır. Aksi takdirde uygunsuz veya cezai davranıştan dolayı gorevden alınabilirler. Federal yargıcların davranışlarına rehberlik eden katı davranış kuralları vardır. Bircok yargıc da kendi alanlarında akademisyen olarak kabul edilir ve konuşarak, topluluk icinde calışarak, hukuk dergilerinde ders vererek veya yazarak zaman gecirirler. Kıdemli hakimler olarak bilinen emekli hakimler, davalara yardımcı olmak icin tam veya yarı zamanlı olarak cağrılabilir.
Başkan tarafından atanan federal hakimler, senato tarafından onaylanır ve ucretleri kongre tarafından belirlenir. Coğu federal yargıc, kongre uyeleriyle aynı miktarda para kazanır, ancak bazı kongre uyeleri gibi bircok federal yargıc, daha onceden buyuk hukuk firmalarında daha kazanclı pozisyonlarda calışmıştır. Anayasa aslında yargıcların avukat olmasını gerektirmiyor, ancak şimdiye kadar tum federal yargıclar Bartrained avukatların uyesi olmuştur.
Her federal mahkemede normal gorevlerine ek olarak bazı idari sorumlulukları yerine getiren bir baş yargıc vardır. Baş yargıc genellikle o mahkemede en uzun sure gorev yapan yargıctır. Bolge ve temyiz mahkemelerinin baş yargıcları 65 yaşın altında olmalıdır. Bununla birlikte en fazla yedi yıl boyunca baş yargıc olarak gorev yapılabilir ve 70 yaş sınırı gecilemez. Her mahkemenin ayrıca, mahkemenin işleyişi icin hayati onem taşıyan mahkeme muhabirleri, katipleri ve yardımcıları dahil olmak uzere kendi calışanları vardır. Federal mahkeme sistemi, Amerikan hukuk sistemi icin cok onemli bir parcadır. Muhtemelen şu an daha cok juri sistemi nedir diye merak ediyorsunuz. O konuya gelmeden once yargı turleri nelerdir anlatalım.
Yargı turleri
Tum mahkemelerin iki tur yargı yetkisi vardır: Konuya ilişkin yargı yetkisi ve kişisel yargı yetkisi. Amerikan hukuk sistemi icin cok onemli olan yargı yetkilerinin federal mahkemeler icin nasıl calıştığına bakalım.
Konuya ilişkin yargı yetkisi Konuya ilişkin yargı yetkisi, bir mahkemenin yetki sahibi olduğu hukuk alanıyla ilgilidir. Bu yargı turu, federal soru yargı yetkisi ve ceşitlilik yargı yetkisi olmak uzere kendi icinde ikiye ayrılır. Her biri Amerikan hukuk sistemi icin vazgecilmezdir.
Federal soru yargı yetkisi: Federal mahkemeler, federal yasalar, ABD hukumeti, eyaletler arasındaki veya ABD ile yabancı hukumetler arasındaki anlaşmazlıkları iceren davalara karar verebilir. Davanın federal mahkemede gorulmesi icin ortaya bir “federal soru” atılması gerekir.
Ceşitlilik yargı yetkisi: İlgili taraflar, “vatandaşlık ceşitliliği” nedeniyle federal mahkemede dava acabilir, bu da davanın farklı eyaletlerde yaşayan vatandaşlar arasında olduğu anlamına gelir. Ancak yalnızca 75.000 dolardan fazlasını iceren davalar federal mahkemeye taşınabilir. Cunku 75.000 doların altındaki ceşitlilik yargı davaları herhangi bir eyalet mahkemesinde acılabilir.
Kişisel yargı yetkisi Kişisel yargı yetkisi, bir mahkemenin bir birey veya ticari kuruluş uzerinde yetkisi olup olmadığı sorusudur. Orneğin; Vermont ’taki bir mahkeme, Kaliforniya ’da ikamet eden biri ile hic temas kurmamışsa onu Vermont ’taki bir davayı savunmak icin cağıramaz. Federal ve eyalet mahkemelerinde şirketlere bireyler gibi davranılır. Onlar dava acabilir ve dava edilebilirler. Ceşitlilik yargı yetkisinin bir şirketin hangi eyaletin vatandaşı olduğunu belirleyen kuralları da vardır.
Şimdi Amerikan hukuk sistemi icin olmazsa olmaz olan federal mahkemelerin temellerini ve yargı turlerini oğrendiğimize gore juri sistemi nedir konusuna gecebiliriz.
Eyalet mahkemelerinin gorevi ve juri sistemi nedir?
Federal mahkemeler Amerika Birleşik Devletleri ’ndeki en guclu mahkemeler olmasına ve yargı politikasını ve uygulamalarını şekillendirmede onemli bir rol oynamasına rağmen, eyalet mahkemeleri Amerikan yargı sistemi icin en kritik organdır. Aynı zamanda Amerikalıların hayatlarında en cok temas kurduğu mahkemelerdir.
Amerikan hukuk sistemi konu olduğunda coğu eyalette iki tur mahkeme vardır: Ozel yargı ve genel yargı yetkisine sahip mahkemeler. Ozel yargı mahkemeleri bircok trafik ihlali davası, kucuk hukuk uyuşmazlıkları, cocuk davaları ve daha kucuk ceza davalarına bakar. Bunlar bazen bolge, adalet, ilce, sulh hukuku, sulh hakimi veya polis mahkemeleri olarak adlandırılır. Genel yargı mahkemeleri ciddi ceza ve hukuk davalarına bakar. Genel yargı mahkemeleri aynı zamanda cevre mahkemeleri, genel savunma mahkemesi, yuksek mahkemeler veya New York eyaletinde Yuksek Mahkeme olarak da adlandırılır. Tum eyaletlerin ayrıca kendi temyiz mahkemeleri ve bir eyalet yuksek mahkemesi vardır.
Eyalet mahkemeleri, yargıcların pozisyonlarına nasıl ulaştıklarına dair ceşitli sistemlere sahiptir. Bazıları valiler tarafından atanır, bazıları ise secilir. Şimdi gelelim hepimizin merak ettiği juri sistemi nedir ve nasıl calışır konusuna…
Jurinin gorevi nedir? Hepimiz Amerikan hukuk sistemi ile ilgili izlediğimiz filmlerde ozellikle juri sistemine ve avukatların juriyi nasıl etkilediklerine hayran kalırız. Jurinin gorevi, Amerikan yargı sistemi icin kilit parcalardan biridir. Vatandaşlar juride gorev yapmak icin zaman ayırmasaydı, adil yargılamalar yapmak neredeyse imkansız olurdu. Gelin şimdi juri sistemi nedir ve nasıl calışır oğrenelim.
Amerikan hukuk sistemi denildiğinde ilk akla gelen ABD Yuksek Mahkemesi ve Yargıtay juri kullanmıyor. Ancak federal yargı mahkemeleri olan Federal Bolge Mahkemeleri juri ile yargılama yapıyor. Eyalet yargılama mahkemeleri, kayıtlı secmenler ve surucu belgesine sahip kişilerden oluşan bir havuzdan rastgele secilen juri uyelerine bağlıdır. Bu şekilde secilmek “cağrılmak” olarak bilinir . Cağrılan bir juri, gorevden muaf tutulmak icin bir anket doldurmalıdır.
Juri gorevi icin cağrılan kişi, hemen juri uyesi olarak hizmet edemez. Potansiyel juri uyelerinin once adliyeye gidip yargıcların ve avukatların hizmet etmeye uygun olup olmadıklarını belirlemek icin onları sorguladıkları ‘voir dire ’ adlı bir surecten gecmeleri gerekir. İddia edilen sucla ilgili gecmiş deneyimi olan ve taraflardan herhangi birine karşı on yargıları olan kişilerin jurilik yapması engellenebilir. Avukatlar da bazı juri uyelerini sebep gostermeksizin ihrac edebilirler.
Ozel vatandaşların hizmete cağrılabileceği iki tur juri vardır. Bu iki tur juri, juri sistemi nedir sorusunu cevaplar niteliktedir. İlki deneme olarak da bilinen petit juridir. Petit juri, 6 ila 12 kişiden oluşur. Diğeri ise 16 ila 23 kişiden oluşan buyuk juridir. Buyuk juri, kişinin herhangi bir suctan sorumlu tutulması icin delillerde yeterli neden olup olmadığını belirler.
Kaynak: 1