Turkiye ’nin uzay yolculuğuyla ilgili en yuksek perdeden acıklamalar gelmişken gundemin bir anda değişmesini bahane edip konuyu bu eksende tutalım ama ucundan kıyısından… Ve yazımıza konu olan Dennis Tito ile ilgili detaylara yavaş yavaş gecmeye başlayalım.
Dennis Tito ve uzay turizmi “İnsanlar, var oldukları zamandan gunumuze kadar, uzaya ve uzaydaki yaşamın nasıl olabileceğine dair fikirler yurutmuştur. Her daim uzayda yaşam kurmayı, gezegenler arasında seyahat edebilmeyi, farklı formlarla karşılaşmayı tahayyul etmiştir… Uzay turizmi ile ilgili gelişmeler incelendiğinde 1954 yılında dunyanın en eski seyahat işletmelerinden biri olan Thomas Cook, ilk insanlı yapay uydunun başarıyla fırlatılmasından uc yıl once Ay turizmi icin kayıt almaya başlamıştır. Bu tarihlerde Ay ’a cıkmaya meraklanan turistler, bu seyahat acentası ile erken tarihli odeme yapmak koşulu ile anlaşmalar yapmıştır…” diyor Kocatepe Universitesinden Prof. Dr. Oğuz Turkay ve Dr. Oğr. Uyesi Makbule Civelek.
Bu akademik acıklamadan da anlaşılabileceği uzere; değişen koşullar icinde, yani Uzay Cağı ’nda olağanlaşmaya başlayacak bir turizm turunden bahsediyoruz.
Milenyumun populer iş insanlarından Dennis Tito Milenyumun hemen başında oldukca ses getiren bir girişimle adını tum dunyaya duyurmuştu iş insanı Dennis Tito. O “girişim”, insanlık tarihinde uzaya ilk kez turistik amaclı bir seyahati ifade ediyordu aslında. Muhendis kimliğiyle de tanınan Tito, bir servet harcayarak “turistik amacla uzaya cıkan ilk insan” olmuştu.
Biz de istedik ki; bu beyefendinin kim olduğunu ve soz konusu seyahatin nasıl gercekleştiğini, 20 yıl sonra anlatalım.
Dennis Tito kimdir? Kronolojik ve klasik bir biyografik cumlelerle ilerlemek gerekirse, Tito ’nun 1940 ’ta New York ’ta doğduğunu soyleyebiliriz. Yuksekoğrenimini New York Universitesi ’nde tamamlayan Tito, burada uzay ve havacılık eğitimi aldı. Muhendis kimliğiyle de bilinen Tito, bu alandaki eğitimini, ozel bir araştırma universitesi statusunde bulunan Rensselaer Polytechnic Institute isimli kurumda aldı. Kendisi, yıllar yıllar sonra (2002) bu yazıya konu olan girişimi sayesinde adı gecen kurumdan fahri muhendislik doktorası da alacaktır.
İş insanı Tito Tito, belki de aldığı akademik eğitimin de etkisiyle uzay bilimlerine merak salmasıyla tanınan bir isimdi. Bunun icin kafasında neler donduğunu bilemeyiz. Ama ilerleyen yıllardaki girişimlerinden anladığımız, uzun zamandır bu alanla ilgili tasarılar geliştiriyordu. Her ne kadar, iş dunyasına girdiği ve faaliyet yuruttuğu alanlar ilk yıllarda cok farklı sektorlerde boy gosterse de…
Uzay bilimlerinden cok farklı sektorlerde buyuyen Tito ’ya bakmamız gerekiyor. Kendisinin 1972 yılında, yatırım sektorunde teknolojik anlamda hatırı sayılır şirketlerden biri olan Wilshire Associates ’i kurdu. Tito, kurduğu şirket ile milyarlarca dolarlık yonetimler sergileyen muşterilere sahip olmanın ayrıcalığını yaşadı. Bir başka deyişle, buyudu, buyudu ve buyudu…
Dennis Tito ve onun uzay yolculuğu oncesi Multimilyoner (dolar bazında tabii) olan Tito, hayallerini gercekleştirmek icin kolları sıvamaya başladı. Dunya, Milenyum heyecanını yaşarken o, uzaya sivil amac taşıyarak cıkmanın yontemlerini arıyordu.
Tito, Rusya Federal Uzay Ajansı tarafından kabul gormuştu. Onun kabul edilmesini sğalayan ise Rusya ’nın geliştirdiği MirCorp isimli uzay istasyonu icin uretilen bir projeydi.
Ancak, kısa bir sure sonra Tito, Soğuk Savaş ’ın gerginliğini tum bedeninde hissetti. Cunku ABD ile Rusya arasındaki bu tehlikeli restleşme sureci nedeniyle, Rusya ’ya yanaşan Amerikalı, ulkesinden tepki aldı… NASA ’nın donemin yoneticilerinden biri konumundaki Daniel Goldin, ağzını acıp gozunu yummuştu. Goldin ’e gore uzay tehlikeli bir yerdi ve turistik amaclarla bu deneysel calışmayı (turistik gezi) yapmak cok tehlikeliydi. Soğuk Savaş kutuplaşmasının etkisinde olduğunu ifade etmeksizin bu kaygıları dile getirmekle yetinen Goldin ’in Rusya ve Tito ’yu hedef aldığı eleştiriler şu şekildeydi:
“Uzay tehlikelidir! Burası gezinti yapmak icin uygun bir yer değil. Ve uzay, kesinlikle egoların on planda olacağı bir yer de değildir. Uzayın bu kadar tehlikeli olmasına karşın elimizden geldiğince dikkatli adım atıyoruz ve orayı guvenli hale getirmeye calışıyoruz. Neyse ki, Ruslar, iş birliğine yanaştı…“
Kısa bir anekdot daha; Tito, prosedurleri ve burokratik engelleri aştığını duşunmeye başlamıştı. Ama varsıl beyefendi, “kendisi icin buyuk bir adım” atmaya başladığında Johnson Uzay Merkezi ’nde adeta şoke olmuştu. Burada bulunan NASA yetkililerinden Robert D. Cabana, iki kozmonot ile birlikte Tito ’yu eğitim amaclı dahi olsa onları, soz konusu alana almayacaklarını belirtmişti. NASA yetkilisi tepkisini ortaya koymuştu aslında.
Cabana ’nın gerekcesi ise Tito ’yu eğitime almak istememesiydi. Kısacası sorun Tito ’nun ta kendisiydi.
Dennis Tito Amerikan kokenli şirket ile Ruslar sayesinde amacına ulaştı Tito, Amerika merkezli bir şirket ile anlaşmanın yolunu buldu. Bu şirket, Space Adventures ’ti. Şirketin kuruluş tarihi 1998 ’di, yani henuz gencecik bir şirketti. Ancak dikkat ceken bu şirket, uzay turizmi sayesinde de adını duyuran bir şirket olmuştu.
Neyse… Tito ’ya donersek, kendisinin şirket ile yaptığı anlaşmaya gore turistimiz parayı verecekti. Ve ardından şirket de onu, Rusların yardımıyla uzaya cıkaracaktı.
Boyle anlatınca da kacak gocek bir multeci sureci gibi oldu ama surec ana hatlarıyla boyle yaşandı.
Ve insanlığın fezadaki ilk turistik deneyimi Takvim yaprakları 28 Nisan 2001 ’i gosterdiğinde Tito, Rus uzay aracı Soyuz TM-32 ’in icinde gokyuzune doğru yukselmeye başladı. Tito ve ona eşlik eden kozmonotlar, Uluslararası Uzay İstasyonu ’na yanaşmıştı. Bu ekip, uzayda tam 7 gun, 22 saat, 4 dakika gecirdiler.
Bu surec icinde Dunya ’nın cevresinde 128 defa donen Tito, sonrasında eve dondu.
Tito, bu bir haftalık deneyim icin yaklaşık 20 milyon dolar odemişti. Parayı veren duduğu calıyor tabii…
Uzay turistimiz dondukten sonra yaptığı acıklamalarda gelecek yıllardaki yatırımları icin yorungede bilimsel deney yaptığını ifade etmişti.
Tito tarafından kurulan Inspiration Mars Foundation Vakıf ozelliği gosteren Inspiration Mars Foundation 2013 yılında kurulduğunda umut aşıladığı soylenmişti. Vakıf, uzay turizmi alanında faaliyet yurutmesi tasarısıyla kurulmuştu. Bu kapsam cok daha ileri noktaları hedeflediğini belirten Tito, bir sure sonra NASA ’nın desteği olmadan bu surecte başarılı olamayacağını itiraf etmek durumunda kalmıştı.
Tito tek turist mi?
Uzay turizmi sona ermedi ancak daha dikkatle atılan adımlarla anılır oldu. Bu kapsamda milyar dolarlık girişimlerin birtakım calışmaları olduğunu biliyoruz. Sorunun cevabına gelirsek, Tito tek uzay turisti değil. Aşağıdaki kısacık listede ise populer ruzgarlarla 2009 yılına kadar, uzaya cıkanların isimleri ve cıktıları tarihler ile burada bulundukları sureler yer alıyor.
Dennis Tito (Amerikalı): 28 Nisan – 6 Mayıs, 2001Mark Shuttleworth (Guney Afrikalı / İngiliz): 25 Nisan- 5 Mayıs, 2002Gregory Olsen (Amerikalı): 1 Ekim – 11 Ekim, 2005Anuşe Ansari (İranlı / Amerikalı): 18 Eylul-29 Eylul, 2006Charles Simonyi (Macar / Amerikalı): 7 Nisan- 21 Nisan, 2007Richard Garriott (Amerikalı): 12 Ekim – 23 Ekim, 2008Guy Laliberté (Kanadalı): 30 Eylul – 11 Ekim 2009

Bonus: Uzay turizminde son durum ne? Tito ’yu da uzaya cıkaran Space Adventures ile son yılların en gozde şirketlerinden biri olan SpaceX bir “ortak proje” kararı aldı. Bu karar ile uzay turizmi ile ilgili puruzleri gidermeyi amaclayan iki şirket de heyecan yaratan bir birliktelik kurdu.
Dunya ’nın yorungesine serbest ucuşların duzenlenmesi icin yapılan anlaşma, onumuzdeki yıllarda cok daha fazla turistin uzaya cıktığı haberlerini alacağımızı gosteriyor.
Bu projenin gorev ortağı olan Space Advantures ’in Başkanı Eric Anderson yaptığı acıklamada “cok daha yuksekleri” işaret etti.
Anderson, Florida ’da bulunan Cape Canaveral Space Force İstasyonu ’ndan uzaya fırlatılacak olan Crew Dragon kapsulu ISS ’in iki ya da uc kat daha yukarı cıkabileceğinin altını cizdi. Anderson, “Ortak gecmişimizi onurlandıran bu Ejderha misyonu, daha once herhangi bir sivil astronot misyonu veya uzay istasyonu ziyaretcisinin iki katı yuksekliğe ulaşabilen ozel bir deneyim ve omur boyu bir fırsat olacak.” Şeklinde bir de demec vermişti.
Kaynak: 1 2 3