İstanbul Boğazının en guzel semtlerinden Cengelkoy ’de bulunan, İstanbul ve Boğaz fotoğraflarının vazgecilmez figurlerinden olan, Turk Ordusuna yıllarca kışla olarak hizmet veren ve oğrenci yetiştiren, pek cok oğrencinin hayallerini susleyen Kuleli Askeri Lisesi 15 Temmuz ’da yaşanan olaylardan sonra alınan bir kararla eğitim ve oğretim gorevine veda edecek. Biz de yıllarca askeri lise olarak hizmet veren bu binanın cileli yaşam oykusunu, bu okulda yetişmiş ve vatana hizmet etmiş tum guzel oğrencileri sevgiyle anarak anlatalım istedik.
1. Huzunlu veda
Gectiğimiz gunlere kadar “Şanlı Yuva Kuleli Askerî Lisesi” olarak kullanılan ve askeri bir okul olarak yaşadığımız şu gunlerde omrunu tamamlayan Kuleli Kışlası, Boğazici ’nin Anadolu kıyılarında Cengelkoy ile Vanikoy arasında klasik Osmanlı kışla uslubunda inşa edilmiş taş bir binadır.
2. Buralar bir zamanlar hep korulukmuş
Fatih Sultan Mehmet İstanbul ’u fethettiği zaman, Kuleli Askerî Lisesinin bulunduğu yer ve yamaclar korulukmuş. Bu alan İstanbul ’un fethinden sonra Yeniceri ordusunca kışla olarak kullanılmış. II. Bayezıt ve Yavuz Sultan Selim zamanlarında ise, koruluğun vadi kısmında ve ekilmeye musait olan yerlerinde, saray icin ceşitli bostanlar, sebzeler ve cicekler yetiştirilmeye başlanmış.
3. Kuleli Bahce
Yavuz Sultan Selim zamanında bostancılar ve bostancıbaşılar icin buralara bazı binalar yapılmış ve bunlara “Bostancıbaşı Odaları” adı verilmiş. Bostancıbaşının emrinde olan bu bahcede bulunan kulede gorevliler bulunmaktaymış. İşte bu kuleden dolayı bahceye, “Kule Bahcesi” veya “Kuleli Bahce” adı verilmiş. Padişah III. Ahmet doneminde ise “Kuleli Bahce” ve civarı, padişaha “Has” olarak verilmiş.
4. Suvari sınıfına kışla
II. Mahmut doneminde ordunun hareket kabiliyetini artıran suvari sınıfı icin yeni kışlalar acılmaya karar verilince 1828 yılında Kule Bahcesine tek katlı, ahşap bir kışla yapılmış. Kuleli Suvari Kışlasının tarihini konu alan butun kaynaklar, kışlanın 1828 yılında, tek katlı ve ahşap olarak inşa edildiği goruşunde birleşmektedir. Thomas Allom ’un 1837 yılında cizdiği ve 1838 yılında Londra ’da basılan meşhur gravurune gore Kuleli Suvari Kışlasının denize bakan kısmı uc katlıdır. Yine 1854 yılında cizilmiş iki gravurde de kışlanın deniz tarafı uc katlı ve kulesiz olarak gorulmektedir.
5. Kışladan karantinaya
1828–1837 tarihleri arasında suvariler icin kışla olarak kullanılan Kuleli, 1831–1833 yılları arasında Hindistan ’da ortaya cıkıp Osmanlı topraklarına sıcrayan veba salgınının Avrupa ’ya yayılmasını onlemek amacıyla Karantina Mudurluğunun (Dar-ul Etibba) kurulması uzerine, 1837 yılında, Padişahın Hassa Alayı askerleri icin karantina binası olarak kullanılır. Beş yıl karantina olarak kullanılan kışlaya, 1842 ’de suvari alayı tekrar doner.
6. Askeri Liselerin acılması
Ahşap olarak yapıldığı icin, dayanıklı olmayan kışla, Padişah Abdulmecit ’in 11 Nisan 1842 tarihli fermanı ile boşaltılıp, 1790 kese akce harcanarak tamir edilir. Bu tamirat sırasında kışlaya bir hastane binası ile tek kubbeli bir hamam yaptırılır. Kuleli Kışlasında bu gelişmeler yaşanırken, Mekteb-i Harbiye Nazırı olan Emin Paşa ’nın, Mekteb-i Harbiye ’ye oğrenci yetiştirecek bir okulun kurulmasını istemesi uzerine Nisan 1845 ’te askerî liselerin de temeli atılır. Acılan bu okullardan birisi de İstanbul ’da kurulan Mekteb-i Funun-ı İdadiye, yani bugunku Kuleli Askerî Lisesidir. Bu idadi 1845-1846 oğretim yılında, Dolmabahce Sarayı ’nın yanındaki Cinili Koşk ’te eğitim ve oğretime başlar. Daha sonra da onarımı tamamlanan Macka Kışlasındaki binasında eğitime devam eder.
7. Kırım Harbi ve hastane olarak hizmet veren Kuleli
Kuleli Kışlası, 1854–1856 yılları arasında, Kırım Harbi dolayısıyla cephede yaralanan askerler icin hastane olarak kullanılır. İcadiye Kasrı muttefik subaylara karargÂh olarak verilirken; Kuleli, Haydarpaşa ve Selimiye kışlaları da muttefik askerler icin hastane hÂline getirilir. İngilizler, kışlanın doğusundaki yamac uzerinde mezarlık yaparak, olen askerlerini de buraya defnederler.
8. Yangınlar ve yeniden inşa
Osmanlı Devleti, İngilizlerin kışlayı boşalttığı 9 Eylul 1856 tarihinden itibaren binayı tamir etmeye başlar; bu tamiratta Kuleli Kışlasındaki koğuşlar, ahırlar, suyolları vs. onarılır. Yılın sonlarına doğru, binayı kullanan İngilizlerin sebep olduğu bir yangında kışla ve kumanda merkezi olan İcadiye Kasrı yanar. Bu yangın sonucunda kışlanın yarıya yakın kısmı yandığı gibi, denize bakan cephesi de buyuk zarar gorur. Yangının hemen ardından yanan kısımlar tekrar inşa edilir.
9. Mimar Balyan ’ın yeniden yaptığı bina
Sultan Abdulaziz kışlayı, 1862–1863 yılında yeniden yaptırır. Kışla, Abdulaziz ’in gorevlendirdiği Garabet Amira Balyan tarafından, ana duvarları kÂgir; ic bolumleri ile tavan ve tabanları ahşap olarak “Rokoko” tarzında inşa edilir. Kışlanın Boğazici ’ne bakan kısmı uc, arka tarafı ise iki kattır. Kışla, bu tamirle kulesiz olarak, bir olcude bugunku gorunumune kavuşur.
10. Kışladan okula donuş
Kuleli Kışlası, bu tarihten sonra 9-10 yıl daha suvari askerleri kışlası olarak kullanılır. 1872 yılında ise Macka Kışlası ’nda bulunan Harbiye İdadisi Kuleli Kışlasına taşınır. Bu tarih, Kuleli Kışlası icin bir donum noktası olur. Bu tarihten sonra bina, kışlalıktan ayrılıp okul hÂline gelir. 1877–1878 Osmanlı Rus Savaşı ’nda kışlanın yeniden hastaneye donuşturulmesi uzerine okul, Pangaltı ’daki Mekteb-i Harbiye (şimdiki Askerî Muze) binasına taşınır. Savaşın sona ermesinden bir yıl sonra okul, tekrar Kuleli Kışlası ’na doner.
11. İstanbul ’un işgali ve Yetimler Okulu
Balkan Savaşının patlak vermesi uzerine 1912 yılında Kuleli Kışlası, yeniden hastaneye donuşturulur; Kuleli İdadisi oğrencilerinin bir kısmı daha sonra Kandilli Kız Lisesi olan Adile Sultan Sarayı ’na, bir kısmı da Beylerbeyi Sarayı yanında bulunan, bugun Deniz Eğitim Komutanlığı ve Sabancı Olgunlaşma Enstitusu olarak kullanılan binalara taşınır. 1913 yılı sonunda Balkan Savaşı ’nın sona ermesi uzerine Askerî İdadi, kışlada yeniden oğretime başlar. Kuleli Askerî Lisesi, Birinci Dunya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 yılında imzalanan Mondros Antlaşması gereğince 16 Mart 1920 ’de İstanbul ’u işgal eden itilaf devletleri adına İngilizlere depo ve transit ambarı olarak kullanılmak uzere teslim edilir. İngilizlerin izniyle “Ermeni Eytam Okulu” (Ermeni Yetimler Okulu) olarak Ermenilere verilen kışla, 1923 yılına kadar İstanbul ’dan gelip gecen Ermeni gocmenlerinin de barındığı bir mekÂn olur.
12. Dağılan okul oğrencileri
Temmuz 1920 sonlarında okul oğrencileri ve eşyaları KÂğıthane ’de Sunnet Koprusu yakınlarındaki cadırlara yerleştirilir. İstanbul ’da evi olan oğrenciler ise evlerine gonderilir. Derslere bir muddet ara verildikten sonra oğrenciler Ekim 1920 ’de Macka ’da Silahhanenin yanındaki karakola taşınır. Bir ara Beylerbeyi Sarayı yanındaki eski Jandarma Okulu binasında da oğrenimine devam eden okul, burada İstanbul ’un kurtuluşuna kadar kalır. (6 Ekim 1923)
13. Milli Mucadeleye katılan Kuleli oğrencileri
Şanlı Yuva Kuleli Askerî Lisesi ’nin tarihinde Millî Mucadelenin onemli bir yeri vardır. İstanbul ’un işgalinden sonra işgal kuvvetleri oncelikle İstanbul ’da bulunan butun askerî okulların faaliyetlerini engellemeye calışmalarına rağmen, vucutca ve yaşca olgun, silah kullanmasını bilen, ozellikle son sınıf oğrencileri, Anadolu ’ya gecerek Millî Mucadele ’ye katılma kararı alırlar. Bu kararı uygulama safhasına koymak icin, her sınıfın temsilcilerinin katıldığı bir toplantı yapılır ve Anadolu ’ya nereden, nasıl gidileceğine dair kararlar alınır.
14. Vatan icin şehit olanlar
Kuleli Askerî İdadisi Oğrenci Kunye Defterlerinin taranması sonucunda tespit edilen Kuleliden, 1919–1920 yılları arasında firar ederek, Millî Mucadele saflarına katılan birinci, ikinci ve ucuncu sınıf oğrencilerinin toplam mevcudu 230 olarak belirlenmiştir. Bu oğrenciler Ankara ’daki eğitimlerini tamamladıktan sonra asteğmen olarak cepheye gonderilirler. Kalplerinde vatan sevgisi ile buyuyen bu kahramanlardan 88 oğrenci hayatlarının baharında vatan icin şehit olurlar.
15. İkinci Dunya Savaşı ve cildiye hastanesi
Kuleli Askerî Lisesi, İstanbul ’un kurtuluşundan İkinci Dunya Savaşı ’na kadar bugunku binasında eğitim oğretimine devam eder. İkinci Dunya Savaşının başlaması uzerine Mayıs 1941 ’de Konya ’ya nakledilir. Boşaltılan kışla, altı yıl boyunca (1941-1947) 1000 yataklı Cildiye Hastanesi ile Boğaz Nakliyat Komutanlığı emrine verilir.
16. Aynı catı altında toplanan askeri okullar
İkinci Dunya Savaşı ’nın bitmesi uzerine Ağustos 1947 ’de, kışlaya Kuleli Askerî Lisesi ve yine savaş nedeniyle eğitim ve oğretimini Akşehir ’de surduren Maltepe Askerî Lisesi taşınır. Kuleli Kışlasında iki ayrı okul olarak faaliyet gosteren Kuleli ve Maltepe Askerî Liseleri, 1950 yılında birleştirilir.
17. Gravurlerde resmedilen binaya donuş
Okul binasında en esaslı tamirat, Okul Komutanı Kur. Alb. Bayram Arslan (1965–1969) zamanında yapılır. Bina, Org. Cemal Tural ’ın emirleri cercevesinde yeniden betonarme olarak esaslı bir şekilde tamir edilir. Binanın arka kısmına servis binası eklenerek 1968–1969 yıllarında gravuru esas alınacak şekilde kuleler yaptırılır ve bina bugunku şeklini alır.
18. Askeri liselerin kapatılması
15 Temmuz darbe girişiminden sonra alınan Kanun Hukmundeki Kararla Turkiye genelinde eğitim veren; ikisi İstanbul ’da biri Bursa ’da, diğeri de İzmir ’de bulunan dort askeri lise kapatılmıştır. Kapatılan bu askeri lise oğrencileri Milli Eğitim Bakanlığı ’na bağlı okullara yerleştirilecek ve sivil okullarda eğitimlerine devam edeceklerdir.