Dunya yaklaşık 8 aydır corona virusu ile mucadele ediyor. Cin ’de ortaya cıkıp yayılan hastalıktan 10 milyonu aşkın kişi etkilendi, yuz binlerce kişi ise yaşamını yitirdi. Tarihte de pek cok salgın yaşandı. En fazla kayba yol acan salgın ise 100 milyon kişinin yaşamını yitirmesine neden olan veba salgınıydı. Cin ve Orta Asya ’dan başlayarak 1347 ’de Kırım ’da bir Ceneviz ticaret merkezini kuşatan Moğol ordusunun vebalı cesetleri mancınıkla kentin icine atmasıyla Avrupa ’ya taşınan bu salgınla Avrupa ağır kayıplar verdi ve neredeyse nufusunun yarısını kaybetti. Milyonlarca insanın yaşamını yitirmesine neden olan veba turunun bubonik (hıyarcılıklı) veba olduğu soyleniyordu. Gunumuzde ise yine Cin ’de İc Moğolistan Ozerk Bolgesi ’nde bir kişinin veba şuphesi ile tedavi altına alınması, bu hastalığın gecmişi ve bulaşma bicimlerini de gundeme getirdi. Hıyarcıklı veba nedir, nasıl bulaşır?
Veba salgını, 1347-1351 yılları arasında Avrupa ’da buyuk bir yıkıma yol actı ve on milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine neden oldu
Tıpkı corona virusu gibi bu salgın da Cin ’de başlayıp Avrupa ’ya yayılmıştı. Veba salgınında Avrupa nufusunun ucte birinin hayatını kaybettiği duşunuluyor
İnsanlık tarihindeki en olumcul salgınlardan biri olan veba şuphesi yeniden, Cin ’de goruldu. İc Moğolistan Ozerk Bolgesi ’nde bir kişi veba şuphesiyle tedaviye alındı
Veba, hayvanlardan insanlara bulaşıyor. Vebanın bircok turu bulunuyor. Ancak hastalığı insanlara bulaşabilen en yaygın turu bubonik (hıyarcıklı) veba. Orta Cağ ’da milyonlarca kişinin olumune neden olan veba turunun de bubonik veba olduğu duşunuluyor
Bubonik (hıyarcıklı) veba nedir?
Veba, tarihteki en olumcul hastalıklardna biri. Bubonik vebaysa, insanlara kolayca bulaşabilen bir veba turu.
Veba mikrobu pirelerde bulunuyor, pirelerden ise farelere geciyor. Fareler de bu hastalığı insanlara bulaştırıyor. Veba coğunlukla insanlara; kemirgenlerde yaşayan Yersinia pestis isimli hayvansal bir bakteri nedeniyle bulaşıyor.
Bakteri vucuda girdikten sonra 3 ila 8 gun icinde etkisini gosteriyor. Hıyarcıklı veba bu adı, bulaştığı insanın lenflerinde, kasıklarında ve koltuk altlarında oluşan hıyarcık şeklindeki acılı şişliklerden alıyor.
Bu hastalığa tarihte “kara olum” denmesinin nedeni ise deri altında kararmalara neden olması.
Hıyarcıklı (bubonik) veba belirtileri nelerdir?
Belirtileri, yuksek ateş, uşume duygusu, baş ağrısı, ishal ve bubo adı verilen lenf bezi şişmeleridir. Deri altında ve ic organlarda kanama başladığı zaman da, akan kanın birikmesi sonucu ciltte siyah lekeler oluşur. Ote yandan dil kahverengi ve kuru olabilir. Kan tukurme ve dalgınlık gorulebilir. Şişen lenf bezleri ise ağrıya neden olabilir.
Ote yandan veba ciğerleri de etkiliyor, oksuruk, goğus ağrısı ve nefes alma gucluğune sebep oluyor. Bakteri kana da karışarak sepsis adı verilen duruma neden olabiliyor. Bu noktada hastalık, doku zedelenmesi, organ yetmezliği ve olume varabiliyor.
Hıyarcıklı veba nasıl bulaşır?
Hıyarcıklı veba hem insandan insana hem de hayvandan insana gecebiliyor. Bu nedenle hastalık belirtisi gosteren kişilerin derhal tecrit edilmesi gerekiyor. Veba şu şekillerde bulaşıyor;
– Enfekte olmuş bitlerin insanı ısırması sonucu
– Hastalıklı fare, sıcan gibi kemirgenlerle temas edilmesi
– Hastalık taşıyan hayvan veya kişiden havaya sacılacak damlacıkların nefes yoluna karışması ile vucuda girmesi
Ayrıca kedi kopek gibi evcil hayvanlar da bit ısırıkları veya hastalıklı kemirgeni yiyerek hastalık kapabiliyor. Veba sonucu hayatını kaybeden kişinin cenazesi ile yakın temas eden kişilere de hastalık bulaşabiliyor. Hastalık eğer tedavi edilmezse yuksek ihtimalle olumcul olabiliyor. Kan ve diğer ornekler uzerinde yapılan laboratuvar testleri de erken teşhis acısından onemli ve hayat kurtarıyor.
Hıyarcıklı veba gunumuzde hala goruluyor mu? Tedavi edilebilir mi?
2010 ile 2015 yılları arasında dunya capında 3 bin 248 vaka bildirildi ve bunların 584 ’u hayatını kaybetti. Gelişmiş ulkelerin tamamında ve gelişmekte olan ulkelerin pek coğunda ortadan kaldırılmış olmasına rağmen Asya ve Afrika kıtalarının bazı bolgelerinde zaman zaman gorulebiliyor. Ancak yakın zaman once Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Madagaskar ’da salgınlar yaşandı. Modern tıbbın gelişmesiyle birlikte veba, antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Ancak erken teşhis son derece onem taşıyor.
Hıyarcıklı veba yeniden pandemiye donuşebilir mi?
Cin ’de İc Moğolistan Ozerk Bolgesi ’nde bir kişinin veba şuphesi ile tedavi altına alınmasının ardından Cin hukumeti veba taşıma ihtimali olan hayvanların etlerinin yenilmesini yasakladı. Bu da eğer veba doğrulanırsa, salgına donuşmemesi icin buyuk bir onlem olacak.
Veba tedavi edilebildiği icin ve hızlı mudahale yapılabildiği icin olası kuresel bir salgın beklenmiyor. Bolgesel olarak yayılım gosterebileceği duşunuluyor. Southampton Universitesi ’nde mikrobiyolog olarak gorev yapan Doktor Matthew Dryden, Moğolistan ’daki vakanın hızla tecrit edilmiş olmasının onemine vurgu yapıyor:
“Hıyarcıklı veba, Covid 19 ’un aksine antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Durum her ne kadar endişe verici olsa da tek bir vakadan bahsediliyor ki bu vaka da hızla tedavi edilebilir.”
Kaynak: 1