Bu gun Turk Sineması yuz yaşını tamamlıyor. Sihirli Perde olarak da tanımlanan sinema Turk insanının hayatına ilk kez 14 Kasım 1914 ’te girmiş.
Turk Sinema tarihinin ilklerini daha once anlatmıştık sizlere, ancak bu listede Turk Sinemasının kronolojik tarihini değil de daha renkli, zihinlerimizde yer etmiş taraflarını anlatalım istedik.
Huzurlarınızda başlangıcından bugunlere Yeşilcam tarihi.
Sinemanın ilk Musluman kadın oyuncuları
Turk Sinemasının ilk kadın oyuncuları, Musluman Turk kadınlarının sahneye cıkması yasak olduğundan, Musluman olmayan sanatcılardı. Turk kadınlarının oyuncu olarak kamera onune gecmesi ancak Cumhuriyetin ilanıyla başladı. Ulkeyi, cağdaş uygarlık duzeyine getirmek isteyen Ataturk ’un izniyle Musluman Turk kadınları da sinema filmlerinde oynama ozgurluğune kavuştu. Muhsin Ertuğrul ’un Halide Edip Adıvar ’ın “Ateşten Gomlek” adlı romanından uyarladığı filmde kamera onune gecen Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir bir sinema filminde oynayan ilk Musluman Turk kadınları oldular.
Sinemanın ilk gercek yıldızı Cahide Sonku
Kamera onunden gelip gecen onca kadın oyuncuya rağmen, Turk Sinemasının ilk kadın “yıldız”ı Cahide Sonku ’dur. Muhsin Ertuğrul ’un yonettiği “Soz Bir Allah Bir” filmiyle sinemaya adım atan Sonku ’ya asıl buyuk ununu 1937 tarihli “Bataklı Damın Kızı Aysel” adlı film getirdi.
N ’ayır n ’olamaz Nalan
Yıldızların parlamasını sağlayan ve sesleriyle, cekilen filmleri izlenir kılan dublaj sanatcılarıdır. Sinemalarda gosterime giren ilk sesli Turk filmi, Nişantaşı ’nda bir studyoda seslendirilen Muhsin Ertuğrul ’un “Bir Millet Uyanıyor” filmiydi. Yıllarca Turk filmlerinde “nayır, n ’olamaz” soylemleri ile dikkatimizi ceken seslendirmelerin ilk sanatcıları olarak da Ferdi Tayfur, kız kardeşi Adalet Cimcoz, Saniye Un, Aliye Rona ve Reşit Gurzab ’ı sayabiliriz.
Adam olacak cocuklar http://youtu.be/56Nc_yINZQo
Turk Sineması ’nda, ‘Aysel Bataklı Damın Kızı ’ filmiyle kamera karşısına cıkan ilk cocuk oyuncu, Ergun Koknar ’dı. 1960 ’lı yıllara gelindiğinde, Zeynep Değirmencioğlu ’nun rol aldığı ‘Ayşecik ’ adlı filmle ‘cocuk yıldızlı filmler ’ donemi başlamış oldu. Aynı yıllar isimlerinin sonuna eklenen “-cik” ekleriyle, daha bir sevimli olan o gunlerin cocuk sanatcıları arasında Omercik (Omer Donmez), Sezercik (Sezer İnanoğlu), Yumurcak (İlker İnanoğlu) gibi isimler tum afacanlıklarıyla hÂl unutulmazlar arasında.
Guzellik kraliceleri beyazperdede
Altmışlı, yetmişli yılların sinemasında guzellik kraliceliğinden gelen oyuncuların sayısı azımsanamayacak kadar coktu ve guzellik yarışmaları bir cok genc icin sinema oyunculuğuna adım atmanın bir yolu idi. Belgin Doruk, Filiz Akın, Hulya Kocyiğit, Hulya Avşar ve diğerleri… Bu kadın oyuncuların hepsi guzellik yarışmalarında derece aldıktan sonra yapımcıların dikkatini cekip sinemaya adım atmışlardı. Tum bu taclı oyuncuların oncusu ise Feriha Tevfik ’di. Cumhuriyet tarihinin ilk guzellik kralicelerinden biri olan Feriha Tevfik, Turk Sineması ’nda rol alan ilk guzellik kralicesiydi.
Genc kızların sevgilisi yakışıklı jonler
İlk donemlerde Turk fimlerinde genellikle tiyatro kokenli ve artık genclik yıllarını geride bırakmış olgun erkek oyuncular rol alıyordu. Muhsin Ertuğrul ’un yonettiği “Şehvet Kurbanı” Turk Sineması ’na ilk jonunu de kazandırdı: Alımlı fiziği, masum yuzu ve romantik imajıyla Suavi Tedu. Ancak Tedu, asla bir star duzeyine ulaşamadı. Turk Sinemasının erkek oyuncuları gercek ‘star ’ kavramıyla tanışmak icin Ayhan Işık ’ı bekleyecekti. Ayhan Işık ’ı Ediz Hun, Goksel Arsoy, Cuneyt Arkın izledi… Tabii bu arada sinemanın aslında yakışıklı ama “Cirkin Kral”ı Yılmaz Guney‘i de anmadan gecmeyelim.
Vamp kadınlar ve sansurlenen ilk Turk filmi
Elinde sigarası, yuzunde şuh bakışları ile onune gelen her erkeği baştan cıkaran vamp kadınlar, butun toplumsal tepkilere rağmen Turk Sinemasının ilk yıllarında da vardı. Cağımızın vamp kadınlarına hic benzemese de Madam Kalitea, Tuk Sinemasının ilk vamp kadını olarak tarihteki yerini aldı. Kalitea ’nın, cocuk bakıcılığı yaptığı evdeki tum erkekleri baştan cıkaran Fransız Anjelik ’i canlandırdığı Murebbiye, aynı zamanda Turk Sineması ’nda sansur engeliyle karşılaşan ilk film unvanını da taşıyordu. Neriman Koksal bir başka deyişle Afet-i devran Neriman, gercek adıyla Hatice Kokcu, nam-ı diğer Fosforlu Cevriye ise Turk Sinemasının en uzun sureli ‘vamp kadını ’ydı.
Sinemada seks furyası ve “civciv cıkacak kuş cıkacak”
Aslında 1950 ’lerden itibaren filmlerde ustu kapalı olarak cinsel gondermelerin ya da gosterimlerin sayısı artmakta ama filmlere seksuel bir anlam yuklenmemekteydi. Turk Sineması ’nda “seks furyası” biraz da ‘televizyon ’ denen yeniliğe karşı verilen mucadelenin sonucu olarak, bir ticari sinema refleksi olsa da zaman icinde kontrolden cıkmıştı. Toplumda cok eleştirilse ve yadırgansa da belli bir izleyici kitlesi bulan ve son derece kalitesiz, sıradan olan bu tur filmler, ozellikle İstanbul Şehzadebaşındaki sinemalarda sabahtan akşama oynatılıyordu. 1980 Askeri Darbesi ile birlikte porno ve pornoya yakın filmlerin uretimi ve dağıtımı yasaklanınca bu furya da boylece sona erdi.
Sinemanın kotu adamları
Aslında ozel yaşamlarında bir karıncayı bile incitmeyen ve coğu İstanbul ’da bir parkta yokluk ve sefalet icinde yanlız, kimsesiz olen oyunculardır kotu adamlar, ama sinemanın olmazsa olmazlarıdır aynı zamanda. Uc kuruş paraya dayak yedikleri başroldeki aktorleri daha iyi yapan da onlardır. Ahmet Tarık Tekce, Erol Taş, Hayati Hamzaoğlu, Bilal İnci, Kazım Kartal ilk aklımıza gelenler.
Assolistler beyaz perdede Zaman icinde sesleriyle tanınmış sanatcıların da beyaz perdede boy gosterip başrol oynadıklarını, hatta cok başarılı olduklarını soylemeden gecmeyelim. Bu sanatcılar icinde ilk aklımıza gelenler tabii ki Zeki Muren. Emel Sayın, Behiye Aksoy ve daha niceleri.
Gazoz, cekirdek, tahta sandalye
Son yıllarda zorlamayla yeniden canlandırılmaya calışılan yazlık bahce sinemaları altmışlı ve yetmişli yıllarda orta sınıf vatandaşların en rağbet ettikleri mekanlardı. Bir yandan gozyaşları veya kahkahalar eşliğinde filmi izlerken bir yandan da cekirdeğinizi yiyip gazozunuzu icebilirdiniz. Gunumuzdeki butik sinema salonlarında 3-5 kişiyle izlenen filmler ne yazık ki o tadı hicbir zaman vermiyor insana.
Sinemanın tonton amcaları
Yeşilcamın başrolde oynamasa da gonullere taht kurmuş, cok sevilen karakterleri vardı. Temiz yuzlu, kimi zaman pos bıyıklı, beyaz saclı ya da kel kafalı, herkese yardım eden, cocukları seven tonton amcalar ya da dedeler. Bu ozellikleri saydığımızda ilk aklımıza gelenler tabii ki Hulusi Kentmen, Vahi Oz, Nubar Terziyan…
Sinemanın komikleri
1950–1970 doneminde gulduru sinemasının uc buyukleri sayılan Feridun Karakaya (Cilalı İbo), Ozturk Serengil (Adanalı Tayfur) ve Sadri Alışık (Turist Omer) dizi halinde cekilen filmlerle zihinlere kazındılar. Bir zaman sonra saydığımız karakterlerin cazibesini yitirdiği bir donemde ise gulduru sinemasını tekrar canlandıran ve İnek Şaban tiplemesiyle one cıkan Kemal Sunal‘ı goruyoruz. Tabii İlyas Salman ve Şener Şen ’i de bu donemin gulduru ustaları arasında anıyoruz.
En iyilerden birkac isim Biraz nostalji yaşatmak istediğimiz listemizi Turk Sinema Tarihine “en iyi film” sıfatıyla yazılan birkac filminin adını vererek bitirelim. Selvi Boylum Al Yazmalım, Hababam Sınıfı, Babam ve Oğlum, Eşkiya, Muhsin Bey, Yol, Ağır Roman ve daha pek cokları…
Sultan bonusu: Turkan Şoray
Onun yeri hepimiz icin bambaşka zaten.