Koşe yazarları basılı (ve şimdilerde dijital) medyanın fikrî ağırlık merkezini ifade ediyor malum. Bir gazetenin bir konudaki goruşunu de, her ne kadar bağımsız yazıyor da olsalar yansıtırlar koşe yazarları, cunku her gazetenin veya medya organının da bir mizacı vardır. Tıpkı okuyucu kitleleri gibi, zaten okuyucu kitleleri de kendilerine uygun koşe yazarlarını, yani gazeteleri takip ederler. Bir eve giren gazete, o evin fikir pozisyonunu, dunya goruşunu ozetle kişilik tipini gosterir.
İnsanların kişilikleri de tum hayatlarına yansır, yani kabiliyeti olan her insan bir işi yapabilir fakat onu “Nasıl yaptığı”, mizacıyla şekillenir. Bu listemizde, Turkiye ’de ismini her duzenli gazete okurunun bildiği, farklı mizaclara sahip meşhur koşe yazarlarının Enneagram‘a gore mizac ozelliklerini inceledik. Buyrunuz efendim.
Tip 1 Taha Akyol
‘‘Hicbir basamağı yeterli gormeden, en iyi notu alarak, mezun olduktan sonra mutlaka master, doktora yapsınlar… ’ ’
Turk basınında bilgisi ve ulke tarihindeki onemli konulara yonelttiği eleştirel calışmaları ile taraflı tarafsız tum okuyucuların saygısını kazanmış bir isimden bahsediyoruz. Hem yazılarında, hem televizyon programlarında hem de medya yoneticiliğinde bu ‘Saygıdeğer Oğretmen ’ tavrını koruyan Taha Akyol, mukemmeliyetci, mesafeli, prensipli ve polemikten uzak, bilgiye dayalı eleştirel cizgisiyle gelecek kuşaklara bir Turkiye aydını portresi bırakıyor. Bu mizac ozellikleriyle Taha Akyol, Tip 1 kişiliğin koşe yazarlığındaki temsili diyebiliriz.
Tip 2 Savaş Ay
“Benim icimde cingene sutu kalmış. Kanımda az da olsa cingenelik işlemiş”.
“Bir keresinde annem, “Makber ’i” yani “her yer karanlık” ı okurken her yeri kararttılar diye korkup ağlamışım. Gıpti kemancı Cemal ’in karısı Melek abla memesini, yaşıtım olan oğlunun ağzından cekip,beni emzirmiş susmuşum.Annem az sonra sahneden indiğinde duymuş olayı. Cok telaşlanmış.Parmağını gırtlağıma sokup kusturmuş beni… “Ama herhalde hepsi cıkmadı”diyor. Anneme gore zaman zaman yaptığım şımarıklıkların, yuzsuzluklerin ve kufurbaz oluşumun nedeni sırf bu yuzden: “Benim icimde cingene sutu kalmış. Kanımda az da olsa cingenelik işlemiş”.
Siyaseti ve entelektuel dunyayı samimi dili ile halk arasına indirebilen bir gazeteciydi. Nişantaşında bir kafede otururken, aynı gun Tarlabaşı kahvelerinde kolayca muhabbet acabilecek bir ruha sahipti. ‘Turkiye ’nin Savaş Abisi ’ydi. Dertlisi, borclusu bir şekilde onu bulur ve o da koşesine bu problemleri taşırdı. Ağrı Doğu Beyazıt ’a okul kampanyası sebebiyle bir gecede tam 1 trilyon (eski parayla) para topladı ve yapmış olduğu “Beyaz Tebeşir” kampanyası ile yine bir cok cocuğun okumalarına sebep olarak yuzlerini guldurdu. Bu samimi, insan odaklı ve dobra mizacı ile Savaş Ay, Tip 2 kişiliğin gazeteci/yazar olmuş haliydi.
Tip 3 Ertuğrul Ozkok
‘‘Siz bilmezsiniz, benim hayatımın ancak yuzde 20 ’si gazetecilikle, yuzde 80 ’i cambazlıkla gecer. Benim karşımda patron var, kızları var, damadı var. ’ ’
Turk basınının ‘Amiral gemisinin ’ kaptan koşkunde tam 20 yıl oturmuş olması, Ertuğrul Ozkok ’un mizacı konusunda bize bir fikir verebilir fakat bunu tekduze bir istikrar motivasyonuna bağlamak doğru olmayacaktır; daha cok ‘Değişen şartlara uyum yeteneği ’ demek gerek. Diğer yandan, koşe yazarlığının dar alanda kolay ve etkili yazabilmek şeklinde tarif edilebilecek temel ozelliklerini duşununce, duygusal anlamda yonlendirici, yaşadığı hayatı ozendirici ve kendinden bahsetmekten cekinmeyen bir kaleme sahip olduğunu acıkca gorebiliyoruz. Ertuğrul Ozkok, Hurriyet ’i 20 yıl yonetmesini bu şekilde okuduğumuzda başarı odaklı, duygusal olarak etkileyici ve ozenti uyandıran mizacıyla Tip 3 ’un yazarlık dunyasındaki temsilcisi.
Tip 4 Ahmet Altan
‘‘Bir kadını sevmekle başlar her şey ama, bir kadını tanımakla varılır hayatın sırrına. ’ ’
Onu son yıllarda aktif gazetecilik ve siyasi gundemin icinde gormuş olsak da, Ahmet Altan asıl işi olan romancılıkta kalemini tamamen romantizm, haz ve duyguların yoğun ifadesine ihale etmiş durumda. Hayata duygu merkezinden bakıyor olması, derinlerde kalmış ve fark edilmesi zor duygusal motivasyonları ve tamamen kişisel algılanan tavırları, koşe yazılarında savunduğu siyasi duruşta onu ofkeli yapabildiği gibi ‘İcimizde bir yer ’e dokunan melankolik yazı tarzı da onun hayatı coğu insandan ‘Farklı ’ gorduğu ve anlattığının resmidir. Ahmet Altan, zor bir mizacın, Tip 4 ’un Turk basınındaki koşe sahiplerinden.
Tip 5 Cetin Altan
‘‘İnsanlar ikiye ayrılır: Mezarlıklara girecek olanlar ve insanlık birikiminin toplamı olan ansiklopedilere girecek olanlar. ’ ’
Turkiye ’de iz bırakmış koşe yazarlarını bir başlık altında listeliyorsanız, neredeyse tum omrunu verdiği sayısız yazısıyla Cetin Altan ’ı listenizin baş koşesine koymanız normaldir. Ne var ki biz sıralamayı farklı bir yontemle yaptığımız icin kendisini 5 numarada ağırlıyoruz: Tıpkı oğlu Ahmet Altan gibi zorlu bir mizaca sahip olan Cetin Altan, romantik oğlundan farklı olarak zihinsel merkezli bir mizaca sahip. Bir anlamda İlber Hoca ’nın engin bilgi ve geniş dunya goruşunun koşe yazarlığında vucut bulmuş hali diyebiliriz onun icin. Aynı şekilde, bilgisizlik ve uretkenlik kısırlığı gibi konularda İlber Hoca ’nın gosterdiği ofkeli tavrı, onun yazılarında da doğal bir mizah tadı ve ‘Memleket hikayeleri ’ bağlamında okuduk yıllarca. Turk halkının tarih boyunca taşıdığı kulturel kodlarına ve yaşam bicimine dair onca şeyi akıcı ve net bir uslupla anlattıktan ve yer yer sert eleştirileriyle ‘Dovdukten ’ sonra ‘Enseyi karartmayın ’ diyen Cetin Altan, entelektuel birikimi ve kalemiyle Turk koşe yazarları tarihinde net bir Tip 5 kişilik orneği.
Tip 6 Nuray Mert
‘‘Turkiye ’de sivil otoriter siyasete doğru bir gidiş olduğunu duşunuyorum ’ ’
Siyasi otoriteye karşı aldığı guvensiz tavır ve ‘tehlike canları ’ temalı duruşu, isyankÂr ve sozunu sakınmayan tavrıyla Nuray Mert ’i en genel anlamda ‘Muhalefet ’ olarak tanıdı Turk okuru. Bunu donemsel tepkilerden ziyade genel bir tavır olarak anlamak daha doğru, zira o meşhur ‘‘Turkiye ’de sivil otoriter siyasete doğru bir gidiş olduğunu duşunuyorum ’ ’ cıkışında bunu gormek mumkun. Guvende olma (buna ozgur olma da diyebilirsiniz) endişesi ve bu bağlamda otoriteyi her zaman sorgulayan, ‘Felaket ve korku ’ motivasyonlu duruşu, kitabına ‘Hep Muhalif Olmak ’ ismini koymuş olması gibi noktalar birleştiğinde Nuray Mert ’in zihinsel merkezde, Tip 6 kişiliğe uygun bir koşe yazarı olduğunu anlamak mumkun.
Tip 7 Ayşe Arman
“Beni en cok tanımlayan duygu: Merak”
Ne olursa olsun tukenmeyen enerji, eskiyeni unutmaya bile zahmet etmeden yeni olanı aramaya yoneliş ve ‘Sosyal kurcalama ’ motivasyonuyla yaşanmadık deneyim, anlatılmadık hikaye bırakmamak uzere koşturarak gecen bir hayat. Ayşe Arman ’ın profesyonel portresini, roportaj ve koşe yazarlığı bağlamında işte boyle ozetlemek mumkun. Farklı hayatlara ve tecrubelere acık olan koşesi, bu nedenle yıllar gecse de Turk basınında hep taze ve merak edilen yerini korumaya devam ediyor. Tip 7 kişiliğin deneyim, merak ve keşfedilmeyi bekleyen bir geleceğe donuk mizac ozelliklerini tam olarak ustunde taşıyan Ayşe Arman, Enneagram ’ın 7 numaralı koltuğuna oturuyor.
Tip 8 Cengiz Candar
“Tek Adam” ve “Tek Parti” yonetimine “hayır” anlamı taşıyan 7 Haziran secim sonuclarından sonra, Tayyip Erdoğan ’ın Beştepe ’de oturmasına izin verilemez. ’ ’
Guc ve gucun nasıl yonlendirildiği Tip 8 ’lerin en temel ilgi alanıdır. Entelektuel bir 8 olan Cengiz Candar yazılarında ağırlıklı dış politikayla ilgili yorumlar yapar. Yazı tarzı ‘Meydan Okuyan ’dır. İc politika dahi yazsa olayları değerlendirirken belki de en cok one cıkan ozelliği olayların en buyuk resimde nereye duştuğunu ortaya koymaya calışmasıdır. Candar ’ın yazılarında bunu cok net goruruz. Lokal gozuken olayların dunyanın guc dengelerini nasıl etkileyeceği ya da guc dengelerinden nasıl etkileneceğine dikkat eder. Belli fikir akımlarını ya da grupları donem donem desteklese de kendi fikrine ters duşen bir durum olduğunda bu net bir şekilde ortaya koymakta tereddut etmez. Genclik yıllarındaki hayatı isyankar bir Tip 8 olduğuna dair bize yeterince ipucu veriyor. Orneğin Universite Oğrenci Derneği başkanlığı yapar, muhalif duşunceleri nedeniyle yurt dışına kacmak zorunda kalır ve Filistin direnişinin kamplarında kalır… Ozetle aksiyoner ve meydan okuyan bir hayatı var, Tip 8 kişiliğe sahip koşe yazarı Cengiz Candar ’ın.
Tip 9 Selahattin Duman
‘‘Duvarda kalbur asılı, ici fikir basılı ’ ’
Selahattin Duman, ozellikle 90 ’larda Turkiye ’nin en cok okunan koşe yazarlarından biri olarak ‘her eve giren ’ bir isimdi. Bugunlerde de yazılarına aynı uslupla, ‘Hayatın icinden, renkli, muzip ve eğlenceli ’ şekilde devam eden Selahattin Duman abimiz, Turk basınında bir anlamda modern donem koşe yazarlığının ilk akla gelen isimlerinden. İlk koşe yazarlığında musatear isim kullanıp Genel Yayın yonetmeninden, “meşhur olan bir yazarı neden saklıyorsun” diye fırca yemiş ve “abi o benim” bile diyememiş uyumlu bir karakter. Halı saha muhabbetlerini unutamıyoruz ve kendisini severek okumaya devam ediyoruz. En ağır politik gundemi bile kaleminin kıvraklığı ve samimi anlatımıyla elinde oyuncağa cevirebilen, geniş cevresi sebebiyle renkli bir hatıralar hazinesi bulunan Selahattin abi, birlikte her muhabbeti yapabileceğiniz, Tip 9 kişiliğe sahip.
BONUS Celal Salik – Tip 7
Memleketimizin koşe yazarları arasında belki en meşhuru, hatta en meşhurunu listeye almadan olmazdı. Bugun bir gazetede yazsa, abonesi olacağımız değerli yazarımız Celal Salik, burnunun dikine giden hayatıyla, gormediği yeri kalmamacasına tum sokaklarına, dehlizlerine girip cıktığı İstanbul ’da en dipten başladığı gazetecilik mesleğine aşık olmasıyla, sonmek bilmeyen merakı ve fakat buna karşın pek de derinlikli olmayan, daha cok pratik entelektuel tarzıyla, farklı deneyimlere acık, yerinde duramayan ve hayatı izleyip, surekli kurgular ureten zihniyle guzel bir Tip 7 idi. Oyle ya, ‘Boğaz ’ın Suları Cekildiği Zaman ’ gibi bir yazıyı başka nasıl bir zihin hayal edebilirdi?