dunyada parayı ilk defa kimler kullandı darphane tarafından kim icin hatıra parası basılmıştır hatira parası kim icin basılmıştır
Tarihteki ilk madeni para basım yerinin Anadolu olması ozellikle uygarlık gelişiminin gostergesi olarak oldukca onemlidir. Anadolu bu ustunluğunu surekli devam ettirmiştir. Dunyanın ilk buyuk darphanesi Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul Simkeşhane’de kurulmuştur.

2.Hatıra Paracılığın Tarihsel Gelişimi
Hatıra para basımı, tarihsel gelişim itibariyle madeni para basımından sonra başlamış, onun bir devamı olarak gelişimini surdurmuş ve 18. yuzyılın sonunda numismatik Bilim dalının kurulmasıyla da bağımsız bir para alanı haline gelmiştir.
Tarihteki ilk bilinen hatıra paralardan birinin, eski Yunan’da Perslere karşı kazanılan zaferin anısına M.O. 479 yılında tedavul parası olan gumuş Atina Tetradrahmisi’nin arka yuzundeki desenin değiştirilmesi ve soz konusu paranın capının buyutulmesi ile basılan Atina Dekadarhmisi’dir. Roma doneminde M.O. 61 yılında I. Triumvira zamanında Pompei’nin zaferlerini kutlama anısına Aureus diye bilinen bir hatıra paraya rastlanmıştır. Daha sonra İmprataor Augustus’un olumu anısına ceşitli hatıra paraların cıkarılmıştır. Roma İmparatorluğu doneminde onemli olaylar, ceşitli askeri zaferler, değişik antlaşmalar icin hatıra paralar cıkarılmıştır. Cıkarılan hatıra paralar genel olarak tedavulde bulunan paralardan bazılarının arka yuzlerinin değiştirilmesi, varolan paranın boyutlarının değiştirilmesi veya tumuyle o konuya ozel bir paranın basılması suretiyle yapılmıştır. Bizans doneminde de, yine ceşitli onemli olayları anmak, kazanılmış zaferleri kutlamak anısına hatıra paralar cıkarılmıştır. Bizans’ta cıkarılan hatıra paralar tedavul paraların değiştirilmesi suretiyle değil, doğrudan gumuş ve altından olmak uzere ayrı hatıra para olarak basılmıştır. Bu hatıra paralar Constantinople Darphanesi’nde basılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu ’nda ozel bir hatıra para uygulamasından soz etmek oldukca zordur. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında gorulmeye başlanan “seyahat paraları”nı bu kapsamda değerlendirmek olanaklıdır. Orneğin; Sultan II. Mahmut’un Edirne ziyareti nedeniyle 24. Culus yılında Memduhiye Altını tarzında basılmış olan Edirne Seyahat Altını; Sultan Abdulmecid’in Edirne Seyahati nedeniyle bastırılan seyahat altını; Sultan Abdulaziz’in Bursa seyahati icin bastırılan altın ve gumuş seyahat paraları; Sultan V. Mehmed Reşad’ın Bursa, Edirne, Kosova, manastır ve Selanik seyahatleri icin altın gumuş olarak bastırılan seyahat paraları bunlara ornek olarak verilebilir.

3.Numusmatik Biliminin Tarihsel Gelişimi
Numismatik sozcuğu, para anlamına gelen Latince numisma sozcuğunden gelmektedir. Para, madalya ve jetonların betimlenmesi ve tarihiyle uğraşan bilimdir. İlk antik para koleksiyonları, Ronesans doneminde, Roma ve Yunan tarihindeki unlu kişilerin portrelerini araştıran humanistler tarafından oluşturuldu. Bu koleksiyonlara zamanla eski siteler tarafından bastırılan, yorumlanması daha guc paralar da katılmaya başladı. Daha sonraları, Yenicağ para ve madalyaları da toplandı. Tum bu nesnelerin anlaşılması ve sınıflandırılması, numismatik biliminin temelini oluşturur. G. Budé’nin De asse (1514) adlı yapıtından bu yana, paraları her yanıyla ele alan bircok inceleme yayımlanmıştır.
Numismatik, 18. yuzyıl sonundan itibaren Arkeoloji bilim dalının alt bilim dallarından biri haline gelmiştir. Bu bilim dalı; madeni paraların (sikkelerin) tarihsel gecmişi, taşıdıkları ozellikler, basım teknikleri, basıldıkları madenlerin ozelliği, uzerlerinde bulunan yazı ve figurlerin analizi, paranın basıldığı donemin ekonomik, toplumsal ve siyasal yapısının araştırılması gibi cok değişik konuları kendisine ana konu olarak secmiştir.
Numismatik bilimi; arkeoloji, paleografi, din tarihi, mitoloji, kronoloji, metroloji, Coğrafya, ekonomi, ekonomi tarihi, siyasal tarih, sosyoloji gibi bilim dallarıyla cok yakın ilişki icinde bulunur.


Fatih Sultan Mehmet Tarafından 882 Yılında Bastırılmış Altın Sikke

Numismatik biliminin ana konusu olan sikkeler bizlere aşağıdaki yararları sağlar:
1.Kaybolmuş uygarlıkların, kentlerin ve yerleşim yerlerinin kesin olarak belirlenmesine katkı sağlar.
2.Ozellikle tarihsel surec icinde egemenliği elinde tutmuş kişilerin ve ailelerin soylarını bildirir.
3.Ceşitli nedenlerle tarihsel surec icinde yok olmuş anıt ve yapılara ilişkin kanıtlar sunar.
4.Yerleşim yerlerine, yonetenlere verilmiş ad ve unvanları gosterir.
5.Hukumdarların saltanatlarının başlangıc tarihlerinin, almış oldukları unvanların ve sanların, donemleri boyunca yaptıkları işlerin, kazandıkları zaferlerin ya da yenilgilerin kesin bicimde belirlenmesine yardım eder.
6.Soyu tukenmiş bitki ve hayvanların varlıklarını bildirir ve kanıtlar.
7.Sikenin basımında kullanılan madenin turune gore o toplumun, o donemdeki ekonomik durumu konusunda ciddi ipucları sağlar.
8.Yazılı tarihlerde anlatılan olayların kanıtlanmasına yardım eder.
9.Sikkenin basıldığı donemin dinsel inancları konusunda bilgi verir.
10.Sikkeyi basan devletin egemenlik alanlarının tespitinde ciddi delil niteliği taşır.

Turkiye’de numismatik biliminin gelişime bakıldığında; Abdullatif Suphi Paşa (1818-1886), ilk Turk numismatı olarak karşımıza cıkmaktadır. Turk numismatik tarihi acısından onem taşıyan diğer bazı adlar şoyledir:
1.İsmail Galib Bey (1848-1895)
2.Halil Edhem Eldem (1861-1938)
3.Ahmed Tevhid (1869-1940)
4.Behzat Haki Butak (1891-1963
5.George Carpanter Miles (1904-1975)
6.Cuneyt Olcer (1925-1990)

Numismatik (para) bilimi, koleksiyonculukla koşut bir gelişim icindedir. Koleksiyon, sozcuk kokeni olarak Fransızca collection sozcuğunden gelmedir ve Turkce’de de koleksiyon olarak kullanılmaktadır. Koleksiyon sozcuk anlamı olarak; “oğrenme, yarar sağlama veya zevk amacıyla bir araya getirilmiş ve ozelliklerine gore sınıflara ayrılmış nesnelerin butunu, derlem” anlamına gelmektedir. Cumhuriyet donemi madeni paralarının ve hatıra paralarının koleksiyonunu yapmak konusunda daraltıcı, sınırlayıcı veya yasaklayıcı herhangi bir yasal duzenleme soz konusu değildir. Ancak, Cumhuriyet oncesi donem ait sikkelerin koleksiyonu, devri ve satışı 2863 sayılı Kultur ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na tabidir. Anılan Yasanın 23’uncu Maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin 4’uncu fıkrası uyarınca; Osmanlı Padişahlarından Abdulmecit, Abdulaziz, V. Murat, II. Abdulhamit, V. Mehmet reşat ve Vahidettin’e ait aynı cağdaki sikkeler, bu Yasaya gore tescile tabi olmaksızın yurticinde alınıp satılabilirler. Yasanın bu hukmunden de acık olarak gorulduğu uzere, bu belirtilen padişahlar dışındaki donemlere ait sikkelerin anılan Yasanın 7’nci maddesine gore tescil işlemine tabi tutulmaksızın yurticinde alınıp satılması yasaktır. Bir başka deyişle, para koleksiyonculuğu ile uğraşanların, 2863 sayılı Yasayı ve bu yasa kapsamında cıkarılmış yonetmelikleri cok iyi bilmeleri ve bunlara uygun olarak koleksiyonlarını yapmaları gerekir. Ancak, daha oncede belirtildiği uzere, Cumhuriyet donemi madeni paraları ve hatıra paraları icin şu anda 2863 sayılı Yasa kapsamında herhangi bir tescil işlemi veya sınırlayıcı hukum soz konusu değildir.
Para koleksiyonculuğu, dunyanın ozellikle cok gelişmiş ulkelerinde (ABD, Kanada, İngiltere gibi) oldukca yaygındır. Anılan ulkelerdeki numismatik derneklerine veya orgutlerine cok sayıda insan uyedir. Ciddi anlamda para koleksiyonculuğu, derin bir kulturel altyapıyı, yoğun araştırma yapmayı, numismatik biliminin ortaya cıkardığı gercekleri yakından izlemeyi, arkeolojik alanda yurutulen calışmalarla yakından ilgilenmeyi zorunlu kılan bir uğraştır. Para koleksiyonculuğu, sadece ekonominin kıtlık (nedretlik) kuralından yola cıkılarak salt bir servet biriktirme olgusu olarak yurutulemez. Bu uğraş; insanın cok yonlu olarak kendisine yatırım yapmasını ve kendisini geliştirmesini zorunlu kılan ozel nitelikli bir uğraştır.
Turkiye’de para koleksiyonculuğu gelişmekte olan bir uğraştır. Henuz yeteri duzeyde yaygınlık kazanmış bir uğraş değildir. Şu an icin gelişmiş ulkelerdekiyle karşılaştırılmayacak olcude cok az sayıda insan tarafından para ve hatıra para toplanmaktadır. Guncel hatıra para koleksiyonculuğu Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu onderliğinde surdurulmektedir. Hatıra para koleksiyonu yapmak isteyenler Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu Koleksiyon Servisine uye olmaktadırlar. Buraya uye olanlar; cıkan hatıra paralardan oncelikli olarak ve surekli bicimde haberdar edilirler. Ayrıca, kontenjanlı olarak sınırlı sayıda uretilen hatıra paraları ve hatıra paralı Darphane urunlerini sadece uyelerin alması olanaklıdır.
Turkiye’de para koleksiyonculuğunun gelişmiş ulkeler duzeyine gelebilmesi icin başta Milli Eğitim Bakanlığı olmak uzere, universitelere, yazılı, gorsel ve işitsel iletişim organlarına, muzelere, ozellikle bankacılık ve finans alanında etkinlik gosteren buyuk kamu ve ozel kesim kurum ve kuruluşlarına buyuk gorevler duşmektedir.

4. Cumhuriyet Donemi ve Hatıra Para
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra kurulan Turkiye Cumhuriyeti, madeni ilk paralarını 1924 yılında basmıştır. Tedavule cıkarılan ilk madeni paralar; 100 Para, 2 ½ Kuruş, 5 Kuruş, 10 Kuruş olmak uzere dort paradan oluşuyordu. Bu seriye 1925 yılında 25 Kuruş eklenmiştir. 100 kuruş ve 1 Lira 1934 yılında tedavule surulmuştur. 1 Kuruş ve 50 Kuruş ise, 1935 yılında tedavule cıkarılmıştır. Cumhuriyet doneminin en kucuk madeni parası olma ozelliğini taşıyan 10 Para ise ilk kez 1940 yılında basılmıştır. Bu en kucuk kupurlu madeni para, 1941 ve 1942 yıllarında da basılmıştır. Madeni para serisine 1960 yılında 2 ½ Lira katılmıştır. Madeni 5 Lira 1974 yılında, 10 Lira 1981 yılında, 20 Lira 1984 yılında, 25 Lira 1985 yılında, 50 Lira 1984 yılında, 100 Lira 1984 yılında 500 Lira 1989 yılında, 1000 Lira 1990 yılında, 2500 Lira 1991 yılında, 5000 Lira 1992 yılında, 10.000 Lira 1994, 25.000 Lira 1995 yılında, 50.000 Lira 1996 yılında, 100.000 Lira 1999 yılında, 250.000 2002 yılında Lira yılında tedavule cıkarılmıştır.
Cumhuriyetin kuruluşundan 1970 yılına kadar hatıra para olarak herhangi bir para cıkarılması soz konusu olmamıştır.
1264 sayılı Madeni Ufaklık ve Hatıra Para Bastırılması Hakkında Kanun, 28.05.1970 tarihinde TBMM’de kabul edilmiş ve 06.06.1970 tarih ve 13512 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yururluğe girmiştir.
Soz konusu Yasanın 1’inci maddesi uyarınca; Başbakanlık Hazine Musteşarlığı memleket ekonomisinin gelişimine paralel olarak tedavule gereği kadar madeni para cıkartmaya yetkilidir. Milli ve milletlerarası onemli tarihi, bilimsel, kulturel ve sanat olayları ile anmaya değer diğer olay ve gunleri belirtmek ve muhtelif alanlarda un yapmış Turk buyuklerini anmak amacıyla ve Hukumetce luzum ve faydası takdir edilecek diğer sebep ve vesileler dolayısıyla madeni hatıra para da cıkartılabilir.
Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu, Hazine birimleri Maliye Bakanlığı’ndan ayrılana kadar Maliye Bakanlığı’nın ana hizmet birimlerinden birisi olarak 2996 sayılı Maliye Vekaleti Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun cercevesinde gorevlerini yurutmekteydi. Hazine birimlerinin 1983 yılında Maliye Bakanlığı bunyesinden ayrılarak Başbakanlığa bağlı Hazine ve Dış Ticaret Musteşarlığı haline getirilmesiyle birlikte Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu de anılan Musteşarlığa bağlanmıştır. Bunun uzerine cıkarılmış olan 234 sayılı Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğunun Kuruluş ve Gorevleri Hakkında Kanun Hukmunde Kararname (KHK) cıkarılmıştır. Soz konusu KHK’nin “Gorev” başlıklı 2’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca, ilgili yasalar gereğince Hazine Musteşarlığı’nca tedavule cıkarılması kararlaştırılan madeni ufaklık para ve madeni hatıra paraları basmak ve dağıtmak gorevi Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu’ne verilmiştir.
Hatıra para cıkarılması, 1264 sayılı Yasanın birinci maddesinin ikinci fıkrası hukmu ile hukuki cercevesine kavuşmuştur. Bu hukuki ve yasal cercevenin oluşmasından sonra Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu, ilk hatıra para olarak Turkiye Buyuk Millet Meclisi 50. Yılı anısına aşağıda ozellikleri gosterilen parayı cıkarmıştır. Bu para Turkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk hatıra parası olma ozelliğini taşıdığı icin onemlidir.

Nominal Değeri 25 Lira Satış Fiyatı 25 Turk Lirası
Madeni Gumuş 830 Azami Baskı 100.000
Capı 32.00 mm Yurtici 100.000
Ağırlığı 15.00 gr Yurtdışı Baskısı Yok
Kalınlığı 2.35 mm Satılan Adet 23.420
Baskı Ozelliği Normal Yurtici Satışı 23.420
Kenar Ozelliği Tırtıllı Yurtdışı Satışı Yok
Sanatcı Avni KUMUK Tedavul Suresi
Sanatcı İmzası Var

Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu tarafından 1970 yılından 29 Ekim 2003 yılına kadar yurticinde cıkardığı hatıra para sayısı 353 adettir. Bu sayıya yurtdışına yaptığı hatıra paraların bazıları ile hatıra para setleri dahil değildir. 1970 yılından bu yana 18 adet hatıra para seti cıkarılmıştır.
Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu, genc kuşaklara eski paraların tanıtılması ve o donem tarihinin anımsatılması amacıyla Cumhuriyet Donemi tedavul madeni paralarını orijinal kalıplarını kullanarak kıymetli madenden (altın ve gumuş) yeniden basmaya ve Nostalji adı altında hatıra para seti olarak satmaya başlamıştır. Bu kapsamda ilki 2000 yılında 7’li set halinde; 100 Kuruş (1934) gumuş, ½ Kuruş (1948) altın, 1 Kuruş (1949) altın,
2 ½ Kuruş (1950) altın, 25 Kuruş (1951) altın, 2 ½ Lira (1965) gumuş, 5 Lira (1975) gumuş olarak piyasaya sunulmuştur. Bu seriyi, 2002 yılında tamamı gumuş olarak ve yine orijinal kalıplar kullanılarak basılan 1935 yılının 5 madeni parasından oluşan 1935 Yılı Nostalji Seti izlemiştir. Nostalji setlerinin ucuncusu Cumhuriyetin 80’inci yılının kutlanacağı 2003 yılında cıkarılacak ve bu sette 1936-1950 arasında tedavul etmiş 13 adet madeni para yer alacaktır. Soz konusu paralar, onceki nostalji setlerinde olduğu gibi yine orijinal kalıpları kullanılarak ve 925 ayar gumuşten basılacaktır.
Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu, 1264 sayılı yasanın cıktığı 1970 yılından bu yana Cumhuriyet’in kuruluş yıldonumlerini değişik ve cok ozel nitelikli hatıra paralarla anmış ve tarihe iz duşmuştur. 1970 yılından itibaren Cumhuriyet’in kuruluş yıldonumu kutlamaları anısına cıkarılmış olan hatıra paralar şoyledir:
Yıl Konu Değer Maden Baskı Adedi

1973 Cumhuriyetin 50. Yılı 50 Lira Gumuş 900 68.730
1973 Cumhuriyetin 50. Yılı 100 Lira Gumuş 900 64.885
1973 Cumhuriyetin 50. Yılı 500 Lira Altın 22x6 14732
1973 Cumhuriyetin 50. Yılı 500 Lira Altın 22x6 14.732
1983 Cumhuriyetin 60. Yılı 3.000 Lira Gumuş 925 1.544
1993 Cumhuriyetin 70. Yılı 50.000 Lira Altın 22x7.2 950
1998 Cumhuriyet ve Lozan 3.000.000 Lira Gumuş 925 2.640
1998 Cumhuriyet ve Genclik 3.000.000 Lira Gumuş 925 4.492
1998 Cumhuriyet 2000 3.000.000 Lira Gumuş 925 1.810
1998 Cumhuriyet ve Kadın 3.000.000 Lira Gumuş 925 2.646
1998 Cumhuriyet ve Cocuk 3.000.000 Lira Gumuş 925 1.989
1998 Cumhuriyet ve Devrimler 3.000.000 Lira Gumuş 925 1.801
1998 Cumhuriyetin 75. Yılı 25.000.000 Lira Altın 22x7.2 1.752
2003 Cumhuriyetin 80. Yılı 15.000.000 / 20.000.000 Lira Gumuş 925 -
Cumhuriyetin 50. Yılı Hatıra Paraları (1973)
Cumhuriyetin 60. Yılı Hatıra Parası (1983)
Cumhuriyetin 70.Yılı Hatıra Parası (1993)
Cumhuriyetin 75. Yılı Hatıra Paraları (1998)

Cumhuriyetin 80. Yılı Hatıra Paraları (2003)
5. Sonuc
Bir cağdaşlaşma ve yaşam bicimi olan Ataturk Devrimlerinin en onemlisi olan Cumhuriyet, her alanda Turk yurttaşlarını olumlu yonde etkilemiş ve geliştirmiştir. Bu kapsamda, numismatik alanında da, bizzat ulu onder Ataturk’un talimatlarıyla buyuk hamleler yapan arkeoloji biliminin gelişimine koşut olarak buyuk gelişmeler yaşanmaktadır. Arkeoloji ve numismatik alanında yaşanan gelişmenin ulkemizdeki para koleksiyonculuğuna da olumlu etkilerinin olması beklenmektedir. Bu olumlu gelişmenin olabilmesi icin, bu alanda onderlik yapan Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu buyuk caba gostermektedir. 1970 yılından itibaren başlayan hatıra para emisyonunun dunya standartlarında bir boyut ve nitelik kazanması icin ileri teknoloji urunu hatıra para uretim makinelerine ve sistemlerine surekli yatırım yapmaktadır. Ayrıca, ulkemizdeki hatıra para koleksiyonculuğunun yaygınlaşması icin gereken her turlu bilgilendirme ve yardım işlemini yapmakta; koleksiyon urunlerinin daha cekici, daha nitelikli ve daha ceşitli hale gelmesi icin surekli caba gostermektedir. Bu alanda gelişmiş ulke duzeylerine gelinebilmesi icin başta Milli Eğitim Bakanlığı olmak uzere, tum universitelerin, muzelere, yazılı, gorsel ve işitsel tum basın ve yayın organlarının, kamu ve ozel tum buyuk boyutlu kurum ve kuruluşların Darphane ve Damga Matbaası Genel Mudurluğu’nun bu cabasına katkı sağlamaları gerekir.