Eğer ozel bir ilginiz yoksa eminiz lemur isimli hayvanla ilk kez Madagaskar animasyon filminde tanıştınız. Hayır, bunun nedeni cehalet değil. Lemur yalnızca tek bir adaya ozgu olduğu ve tek doğal yaşam alanı da burası olduğu icin oyle maymunlar gibi her yerde gormeyiz. İlginc olan ise bu canlıların bir adada yaşıyor olmalarına rağmen onlarca farklı ture evrilmiş olmalarıdır.
Aslında farklı turlerinin ortaya cıkması son derece normal cunku lemurlar milyonlarca yıldır dunyada var olan en eski turlerden bir tanesi. Tum bu surec boyunca muhteşem bir şekilde bolgelerine adapte oldular ve benzersiz ozellikler geliştirdiler. Şapşik bir suratı olmasına rağmen turleri arasında en zeki canlılardan bir tanesi olan lemur hakkında bazılarını ilk kez duyacağınız ilginc ozelliklere gelin yakından bakalım.
Lemurların ilginc ozellikleri: Madagaskar ’a ozgu bir tur olan lemurlar, dunyanın en eski primatlarıdır. Lemur deyip gecmeyin, onlarca farklı turu var. Lemurlar, Madagaskar ekosisteminin belkemiğidir. Lemur dunyasında da kadın olmak hic kolay değil. Zeki ve hatta kişilik sahibi canlılardır. Şarkı soyluyorlar, hem de koro halinde! Boceklerden kendi ilaclarını yapıyorlar. İnsan dışındaki tek mavi gozlu primat lemurdur. Lemurların lanetli canavarlar olduğunu anlatan efsaneler var. Yakında ortada lemur falan kalmayacak. Madagaskar ’a ozgu bir tur olan lemurlar, dunyanın en eski primatlarıdır: Afrika ’nın doğusunda yer alan bir ada olan Madagaskar, lemurların doğal olarak bulunduğu tek yaşam alanıdır. Uzmanlara gore ilk lemurlar, gunumuzden yaklaşık 70 milyon yıl once Afrika kıtasında ortaya cıktılar. 65 milyon yıl once de Madagaskar adasına gecerek buraya yerleştiler. Dinozorlarla birlikte yaşamış olmaları onları dunyanın en eski primatları yapıyor.
Lemur deyip gecmeyin, onlarca farklı turu var: Milyonlarca yıldır tek bir adada yaşamış olmalarına rağmen lemurlar ilginc bir şekilde evrimleşmiş ve bugun bilinen 112 farklı ture donuşmuşlerdir. Bunların en kucuğu yalnızca 30 gram ağırlığa sahipken en buyuğu 10 kilogram ağırlığa ulaşabilir. Bugun başka bir gorunume evrilmiş lemur turleri arasında ise İndri turu dikkat cekiyor. Cunku yapılan calışmalarda ağırlığının 85 kilograma kadar vardığı goruldu. Yani eski donemde bazı lemurlar bir goril kadar buyuktu.
Lemurlar, Madagaskar ekosisteminin belkemiğidir: Bir ekosistemde yaşayan her bir canlı o sistemin ayrılmaz bir parcasıdır ama lemurlar icin bu durum cok daha farklı. Milyonlarca yıldır yaşadıkları Madagaskar kıtasında bugun gorduğumuz iklimin ana yaratıcısı lemurlardır. Oncelikle lemurlar meyve ararken ağactan ağaca gezer ve boylece polen taşırlar. Daha sonra bu meyveleri yerler ve tohumları sağa sola sacarlar. Bir de ustune yedikleri tohumları dışkıyla daha başka yerlere bırakırlar. Alın size benzersiz bir ekosistem.
Lemur dunyasında da kadın olmak hic kolay değil: Doğadaki memeli dunyasına baktığımız zaman genel olarak ataerkil bir sosyal duzen olduğunu goruruz. Lemurlarda ise tam tersi bir şekilde anaerkil sosyal yapı vardır. Dişi lemurlar bolgelerini işaretler, erkeklerden yiyecek calar, ozel alanlarına girenleri kovar ve fiziksel saldırılar gercekleştirirler. Toplumun merkezinde olan dişiler coğu zaman guclu liderler olarak karşımıza cıkarlar.
Zeki ve hatta kişilik sahibi canlılardır: Milyonlarca yıldır hayatta kalmayı başarmış bir canlı elbette zekidir ama lemurlar bu işi gercekten de bir adım ileri taşıyorlar. Lemurlarla calışan uzmanlar onların dokunmatik ekran kullanabildiğini, resim listeleri ezberleyip doğru sırayla dizdiklerini ve hatta temel matematik işlemleri yapabildiklerini gorduler. Bireyin bulunduğu sosyal grup ne kadar genişse zekası da bir o kadar artıyor.
Daha ilginc bir ozellikleri ise yapılan sosyal biliş testinde ortaya cıktı. Fare lemur olarak adlandırılan bir turun bireylerinin cesur, utangac, icine kapanık gibi bazı kişilik tiplerine sahip oldukları goruldu. Yani karşımızda baya baya insan gibi kişilik ve karakter sahibi olan canlılar var.
Şarkı soyluyorlar, hem de koro halinde! Lemurlar genel olarak hırıltı ve miyavlama benzeri seslerle anlaşırlar. Ancak grup halinde iletişim kurulması gerektiğinde bu canlıların belirli bir ritimde senkronize olarak rahat rahat şarkı diyebileceğimiz sesler cıkardıkları goruldu. Bireylerin birbirini taklit ederek cıkardıkları bu sesler grubun koordine olmasını sağlıyor.
İlginc olan ise bu grupların icinden bazı aykırı sesler cıkıyor. Bir lemur turu grubu incelendiği zaman henuz genc olan bireylerden bazılarının sekronize olmayan bir bicimde şarkılara katıldığı goruldu. Bunun nedeni genc bireyin diğerlerinden farklı olduğunu ortaya koyarak olası cinsel partnerlerini etkilemeye calışmasıdır. Evet, evin asi genci gibi.
Boceklerden kendi ilaclarını yapıyorlar: Doğal hayatta yaşayan pek cok canlı gibi lemurlar da sayısız parazit kapar ve bunlara mudahale edilmezse sonucları olumcul olabilir. Lemurlar da bunun farkındadır ve bu nedenle kendi ilaclarını yaparlar. Lemurlar, doğada bulunan kırkayak boceklerini yerler cunku boceğin iceriğindeki madde mide ve bağırsak parazitlerini yok eder. Daha da ilginci kırkayak boceklerini ağızlarında ciğneyerek elde ettikleri macunsu maddeyi vucutlarına surerler. Boylece dış parazitlere ve diğer boceklere karşı onlem almış olurlar.
İnsan dışındaki tek mavi gozlu primat lemurdur:
Memeliler arasında mavi goz rengi nadir de olsa bulunur ama primatlarda bu sayı cok daha az, yalnızca ikidir. Bugune kadar tespit edilmiş olan 600 ’den fazla primat turu arasında yalnızca biz insanlarda ve Sclater lemurları olarak bilinen bir lemur turunde mavi goz rengi gorulmuştur. Mavi goz rengi onları diğer bireyler arasında daha cekici kılıyor mu bilmiyoruz.
Lemurların lanetli canavarlar olduğunu anlatan efsaneler var: Lemur kelimesi Latince olulerin kotu ruhu anlamına gelen Lemures kelimesinden turemiştir. Buradan da anlaşılacağı uzere lemurlar yerel halk tarafından pek sevilmez, ozellikle de Aye Aye adı verilen bir tur. En uzun olan orta parmağını 360 derece dondurebilen Aye Aye lemuru, efsaneye gore eğer sizi o parmağı ile işaret ettiyse lanetlendiniz demektir. Laneti kaldırmanın tek yolu da o canlıyı oldurmektir. Bir donem Aye Aye lemurları hem bu nedenle hem de etleri icin sistematik olarak oldurulmuşlerdi.
Yakında ortada lemur falan kalmayacak: Milyonlarca yıldır huzur icinde Madagaskar adasında yaşayan ve hatta orayı var eden lemurların soyu hızla tukeniyor. Hatta bazılarının hayatta kalmasının tek nedeni ozel hayvanat bahcelerinde korunuyor olmalarıdır. Neden diye soracak olursanız bizim yuzumuzden. Madagaskar son derece fakir bir ulke olduğu icin sistematik olarak ormanları kesiyor ve yeni tarım alanları acıyor. Doğal yaşam alanı orman olan lemurlar da orman olmayınca yok olup gidiyor.
Dunyanın en eski primatlarından olan ve gorenleri zekasıyla kendine hayran bırakan lemur hakkında bazılarını ilk kez duyduğunuz ilginc ozelliklerden bahsettik. Umalım da en kısa zamanda lemurlara zarar vermeden ada halkını kalkındıracak bazı cozum yolları bulunsun.
Kaynaklar: Lemur Conservation Network, Treehugger, A Z Animals Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma