Bundan yaklaşık 2000 yıl oncesine gitmemiz gerek borsanın cıkışına bakmak icin. Aslında her donemde vazgecilmez bir gelir kaynağı olan ticaret, burada da karşımıza cıkıyor. Ticari senetlerin ticaretinin yapılması, ilk hisse senetlerini de doğurmuş.
Gunumuzde her 10 kişiden 9 ’unun dilinden duşmeyen hisse senedi ve borsa, eskiden beri aynı seyrinde ilerlemiş mi bilemiyoruz ancak gecmişi baya koklu.
Dunya capında kabul goren literature gore; işlevsel bir borsanın, 1487 yılında Belcika'da ticari evrakların alınıp satılması, yani hisse senetlerinin el değiştirmesiyle kurulduğu kabul ediliyor.
Borsacılığın kokeni, Belcika'nın Brugge şehrindeki Yahudi ailelerin para ticaretini bir meslek olarak benimsemesine kadar dayanıyor. Belcika ’da yaşayan Van der Beurze ailesinin, "borsa" teriminin ortaya cıkışında etkili olduğu duşunuluyor. İlk halka acık hisse senetleri ise 17. yuzyılın başlarında Hollanda'nın Amsterdam Borsası'nda ortaya cıkmıştır.
Bu donemde buyuk denizcilik ve ticaret şirketleri, buyuk denizaşırı seferlere kaynak sağlamak icin hisse senetlerini kullanmaya başladılar. Bu şirketler, sermayeyi artırmak ve riski dağıtmak amacıyla hisse senetlerini halka arz ettiler.
En unlu ve oncu şirketlerden biri, 1602 yılında kurulan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC) idi. VOC, Doğu Hint Adaları'ndaki zengin ticaret fırsatlarına yatırım yapmak isteyen Hollandalı tuccarlar ve yatırımcılar arasında sermaye cekmek icin hisse senetlerini kullandı. VOC hisse senetleri, yatırımcılar arasında alınıp satılabilen ve bu sayede sermaye artırılmasına olanak tanıyan belgelerdi.
Bu hisse senetleri, bugunkunden cok daha farklı olarak meydan veya borsa binası gibi yerlerde alınıp satılırdı. Yatırımcılar, hisse senetlerini elden ele aktararak veya borsa meydanında acık artırma yontemiyle işlem yaparlardı. Hollanda'daki bu ilk hisse senedi işlemlerinin modern hisse senedi piyasalarının temellerini attığı soyleniyor. Hisse senetleri ve borsalar, sermaye toplamanın ve ticareti kolaylaştırmanın onemli bir aracı haline de gelmiştir. Dunyada gelişen deniz ticaretiyle birlikte İngiltere, İspanya, İtalya, Hollanda, Belcika gibi ulkeler bircok bolgeye buyuk ticaret merkezi kuruyorlar.
Aracılar, bu ticaret merkezlerinde gercekleşen bircok faaliyetin onemli bir parcasını oluşturmuşlardır. Ticari senetler ve kredi belgelerinin ortaya cıkışı, buyuk olcude aracıların katkılarıyla gercekleşmiş ve ilk policeler bu donemlerde kullanılmaya başlanmıştır. Ticari senetlerin yaygınlaşması, senetlerin el değiştirmesiyle ilgili bazı kuralların ortaya cıkmasına da yol acmıştır. Ticari belgelerin borsa işlemlerine dahil edilmesi, borsacılığın gelişiminin ilk adımını oluşturur.
Peki bizler borsa ile nasıl tanıştık?
Osmanlı Devleti'nde, 1854 Kırım Savaşı nedeniyle yapılan borclanmaya ait tahvillerin yaygın bir şekilde el değiştirmesi, menkul kıymetlerin ticari bir nitelik kazanarak borsa faaliyetlerinin temellerinin atılmasını sağlamıştır.
Galata, Bizans doneminde tuccar ve bankerlerin yoğun olarak ikamet ettiği ve iş yaptığı bir ticaret merkezi olarak biliniyordu. 1864 yılında, bu bolgede faaliyet gosteren bir grup banker bir dernek kurmuş. Bu donemde "Galata Bankerleri" olarak bilinen bu topluluk, ceşitli hanlarda iş yapmıştır.
1866 yılında alacaklı yabancı devletlerin teşvikiyle İstanbul'da kurulan "Dersaadet TahvilÂt Borsası", Turkiye'nin ilk resmi borsası olarak acılıyor.
Bu borsa, 1906 yılında yapılan bir duzenleme ile "Esham ve Tahvilat Borsası" olarak yeniden yapılandırılıyor ve Cumhuriyet Donemi'ne kadar bu şekilde faaliyetlerini surduruyor. 1938 ’de borsanın adı "Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası" olarak değiştiriliyor ve 1939'da Turk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu'nun cıkmasıyla beraber kambiyo kontrolunun getirilmesi, ozellikle yabancı şirketlerin menkul kıymetleri ve Avrupa borsalarına bağlı olarak faaliyet gosteren İstanbul Borsası icin buyuk bir etki yaratmış oluyor.
31 Ekim 1985 tarihinde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yonetmeliği genel kurulda kabul ediliyor ve bu tarihten itibaren İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın faaliyete gecişi icin onemli bir adım atılmış oluyor. Borsa, 26 Aralık 1985 tarihinde resmi olarak acıldı ve 2 Ocak 1986 tarihinde ilk seansını duzenledi.
Borsaların gelişimi, anonim şirketlerin doğuşu ve yaygınlaşması ile ozellikle 19. yuzyılda buyuk bir ivme kazandı. 19. yuzyılın sonlarından 20. yuzyılın başlarına kadar yaşanan buyuk ekonomik krizler, borsaların gelişimini kesintiye uğratsa da gunumuzde neredeyse herkesin katılım sağladığı borsa tum hızıyla ivme kazanmaya devam ediyor.
Kaynaklar: SoFi, City Index, Be Businessed, Turk Borsa Tarihi Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma