Sıcak kanlı hayvanların bağırsağında milyarlarca eşerişia koli bakterisi bulunur. Bunların buyuk coğunluğu zararsız bakteriler iken, bazı suşlar insanlarda hastalık yapar. EHEC bunlardan biri olup insanlarda ağır hastalık yapar .
EHEC, Entero Hemorajik Eşerişia Koli,kelimelerin baş harflerinden yararalanılarak uretilmiş bir kısaltmadır. Son salgında rol alan suşu E. coli O104:H4 ‘dur. Mayıs ayında başlayan ve halen devam eden son Almanya salgını nedeniyle guncellik kazandı. Etken bazı basın organlarında virus olarak adlandırılmış ise de etken virus değil kesinlikle bir bakteridir
EHEC sıcak kanlıların ozellikle de buyuk baş ve diğer kesimlik hayvanların bağırsağında bulunan bir bakteri. Hayvanlarda bulunduğu zaman hastalık oluşturmuyor yalnızca insanlarda kalın bağırsak iltihabına neden oluyor. Kalın bağırsakları tutması nedeniyle kişide dizanteriye benzeyen bir tablo ile, yani yuksek ateş, karında kramplar ve ağrı, kanlı ishal ve bazen kusma ile seyreden bir hastalık yapıyor.
Bakteriden salgılanan zehir (toksin) kuvvetli bir kırmızı kan hucresi (eritrosit) parcalayıcı(hemolitik). Bu nedenle hastalık sırsında yalnızca bağırsak iltihabı ve kanaması olmuyor aynı zamanda bakterinin salgıladığı toksin kana karışarak kırmızı hucrelerde yıkıma neden oluyor ve kan yıkım(hemoliz) urunleri bobreklerden atılıyor. Bazı hastalarda kan yıkımı cok ağır seyrediyor ve yıkım urunlerinin fazlalığı nedeniyle bobreklerde yetmezliğe ve arkasından da kanda ure seviyesinin yukselmesi (uremiye) durumu ortaya cıkıyor. Tıpta Hemolitik Uremik Sendrome (HUS) denilen bu durumun gelişmesi halinde hastanın yaşamını kaybetme tehlikesi artıyor.
DSO Avrupa Bolge Ofisi’nin bildirdiğine gore Sekiz Haziran 2011 itibarı ile Kuzey Almanya merkezli son salgında Toplam 2909 EHEC enfeksiyonu gorulmuş bunun 760’ında Hemolitik Uremik Sendrome (HUS) gelişmiş ve bunlardanda 19’u olmuştur. Geriye kalan 2149 EHEC vakasından ise 8’i yaşamını kaybetmiştir. Boylece Kuzey Almanya merkezli son salgında toplam olum sayısı 27 dir. Hastalık genellikle cocuklarda ve yaşlı hastalarda ağır komplikasyonlu seyrediyor. Son salgın daha cok 18 yaş ustunu ve kadınları tutmuştur.
Enfeksiyonun kulucka suresi yani bakteriyi aldıktan sonra belirtilerin gorulmesi icin gecen ortalama sure 3-5 gun kadardır.Ağır klinik tablo gelişmeyen hastaların tamamı 10 gun zarfında iyileşir.
Bulaşmada Onceklikle Et Ve Urunleri İle Ham Sut Rol Oynar Sebze Ve Meyvanın Rolu Cok Duşuktur.
Bakteri bağırsak orijinli olduğu icin, insanlara bulaşma ozellikle insan ya da hayvan dışkışı ile bulaşan yiyeceklerin yenmesi sureti ile oluyor. Bu bağlamda da en tehlikeli yiyecekler et ve et urunleri ile ham suttur. Ozellikle ciğ etle yapılan yiyecekler ile iyi pişmemiş etlerden yapılan yiyecekler cok tehlikelidir. Ayrıca insan ve hayvan dışkısının gubre olarak kullanıldığı , ciğ sebze ve meyve ile de bulaşma soz konusu olabilir.
Hastalik Yeni Değil.
Bakterinin 1982 yılında Amerika’da ve daha sonrada 1996 yılında Japoya’da salgın yaptığı biliniyor. Yani yeni tanımlanan bir hastalık değil.
Almanya yetkilileri hastalığın İspanya ozelliklede İspanya’dan ithal edilen sebzeler olduğunu acıklamıştır. Bu doğrulanmamıştır. Doğrulanmasının otesinde sekiz haziran itibari ile 16 ulkede toplam 2909 vaka gorulmuş olup, bunun 2844’u Almanya’da yalnızca 55’i diğer ulkelerde bunlardan da yalnızca bir tanesi İspanya’dadır. Diğer ulkelerde gorulen vakaların buyuk coğunluğunda Almanya ozellikle Kuzey Almanya ziyareti vardır. Yani esas merkez Kuzey Almanya iken, Alman makamları İspanyayı suclaması ve olayı adeta bir haksız rekabet unsuru olarak kullanması duşundurucudur.
Korunma Onlemleri
-Hastalığa yakalananlar, yani karın ağrısı ve kanlı ishali olanlar, gecikmeden hastanelerin intaniye kliniklerine başvurmalı, kesinlikle kendi kendine tedavi yontemlerine başvurmamalı, ozellikle antibiyotik ve ishal kesici ilaclar kullanılmamalıdır. Bu ilaclar hastalığın ağırlaşmasına neden olmaktadır.
-Ciğ et ve urunleri ile yapılan yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Bakteri 70 derecenin uzerindeki sıcaklıkta tahrip olmaktadır. Bu nedenle de ozellikle et ve et urunleri, ozellikle kıymadan hazırlanan kofte turu yiyecekler iyi pişirilmeli ve kofte hamburger ve beneri yiyecekleri pişirme sırasında en ortadaki kısımda sıcaklık 72 deredeyi gecmeldir. Bu nedenle de fastfoot turu beslenme yerlerinde calışan personelin, el temizliği ve et urunlerini iyi pişirmesi cok onemlidir.
- Tuvalet kullandıktan sonra eller cok dikkatlice yıkanmalı ve yiyecek hazırlamadan once eller mutlaka bir kez daha yıkanmaldır.
-Ciğ ham sut tuketilmemeli ve sokak satıcılarından alınan sutler iyici kaynatılmadan kullanılmamaldır.
-Kaynağı belli olmayan sulama suyu olarak kirli sular, gubre olarak ham hayvan veya insan dışkısı kulanılan sebze meyve tuketilmemeleri. Ciğ tuketilen sebze ve meyvalar cok iyi yıkanmalıdır.
- EHEC’den korunmada DSO’nun beş altın kural olarak isimlerdirdiği, 1) el temizliği, 2) guvenli kaynaklardan gıda malzemesi alma ve guvenli su kullanma , 3) gıdaların buzdolabinda saklaması 4) İyi pişirme, 5) pişmiş ve ciğ yiyeceklerin biribiri ile temas etmemesi ve 5enelde gıda sağlığı ozelde ise EHEC’ten korunma icin vazgecilmez onlemlerdir.
Prof.Dr.Recep Akdur
Ankara Universitesi Tıp Fakultesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı