Ka­bir­le­ri zi­ya­ret et­mek, ora­da bu­lu­nan­la­ra se­lÂm ve­rip du ve is­tiğ­far­da bu­lun­mak, on­lar adı­na ha­yır-ha­se­nÂt ya­pıp Kur ’Ân ti­l­vet et­mek, mev­t­lar icin bir rah­met ve­sî­le­si­dir. Rasûlullah sellallahu aleyhi vesellemEfendimiz şoyle buyurmuşlardır:

“Olumu cokca hatırlayın! Cunku olumu hatırlamak, (insanı) gunahlardan arındırır, dunyaya karşı zÂhid kılar. Eğer zenginken olumu duşunurseniz, sizi zenginliğin Âfetlerinden korur. Fakirken tefekkur ederseniz, hayatınızdan memnun olmanızı sağlar.” (Suyûtî, CÂmiu ’s-Sağîr, I, 47)

“Olumu ve oldukten sonra ceset ve kemiklerin curumesini hatırlayın! Âhiret hayatını isteyen, dunya hayatının susunu terk eder.” (Tirmizî, KıyÂmet, 24)

“…Kim olumu cokca hatırlarsa Allah onu sever.” (Heysemî, X, 325)

“Butun zevkleri kokunden yok eden olumu cokca hatırlayınız.” (Tirmizî, KıyÂmet, 26)

Bu sebeple tasavvuf erbÂbı, her gun bir muddet olumu tefekkur ederek, ruhlarına mÂnevî zindelik kazandırırlar. Zira nefsÂniyetin bertarÂfı ve rûhÂniyetin inkişÃ‚fı icin tefekkur-i mevt, mustesn bir vesîledir. Bu tefekkurden aldıkları mÂnevî zindelikle, yanlış ve boş işlerden sakınır, dÂim faydalı işler yapmaya ve bol bol sÂlih ameller işlemeye gayret ederler.

RivÂyete gore Hazret-i Ali (r.a.) kabirleri sıkca ziyaret ederdi. Bir gun ona:

“‒Nedir bu hÂlin ey Ali, kabirleri komşu edindin?!” dediler. O da şu cevÂbı verdi:

“‒Onların sÂdık komşular olduğunu gordum! Zira hicbir kotuluk yapmıyorlar ve (hÂlleriyle bizlere ibret dersi vererek dÂimÂ) Âhireti hatırlatıyorlar!” (İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, VII, 102/34514)

ŞUKRETMEK İCİN UC ZİYÂRETGÂH: HASTAHANE, HAPİSHANE, KABRİSTANLIK

Bir Hak dostu, gafletten kurtulup omur nîmetini sÂlih amellerle değerlendirebilmemiz ve dÂim hamd, şukur ve rız hÂlinde, huzurlu bir kulluk hayatı yaşayabilmemiz icin, şu tavsiyelerde bulunur:

“Zaman zaman hastahanelere giderek hastaları ziyaret et! O muzdaripler gibi hastalıklara muptel olmadığını ve uzerindeki sıhhat nîmetini duşunerek hÂline şukret!

Zaman zaman hapishanelere giderek oradaki mahkûmların binbir ıztırapla dolu zindan hayatlarını tefekkur et! CinÂyetlerin bir anlık ofke veya cinnet neticesinde işlendiğini, diğer taraftan mazlum olarak hapse duşup o cefÂya katlananların da bulunduğunu, onların yerinde kendinin de olabileceğini duşun! Allah TeÂl seni bu hÂle duşmekten muhÂfaza ettiği icin O ’na şukret! Oradakilerin selÂmeti icin de du et!

Sonra kabristanlara git, oradaki mezar taşlarından hÂl lisÂnıyla yukselen sessiz feryatları dinle! Omur nîmetini kaybettikten sonra pişman olmanın bir fayda vermeyeceğini duşun! Vakitlerinin kıymetini bil! Mezarda yatanlar icin du ve istiğfÂr et! Ve bundan sonraki gunlerini daha cok hamd, şukur ve zikir ile değerlendirmeye calış!”

Hakîkaten, insana olumu ve Âhireti duşunduren en guzel vesîle, kabir ziyaretidir. Rasûlullah Efendimiz şoyle buyurmuştur:

“Ben size kabir ziyaretini yasaklamıştım... Artık ziyaret edebilirsiniz. Cunku kabir ziyareti size Âhireti hatırlatır.” (Tirmizî, CenÂiz, 60; Bkz. Muslim, CenÂiz, 106)

Peygamber Efendimiz nubuvvetinin başlangıcında, kabir ziyaretini, tekrar şirke donulmesi tehlikesinden dolayı yasaklamıştı. Zira cÂhiliye za­ma­nın­da in­san­lar, ec­dat­la­rı­na Âit ruh­la­rın kud­si­yet ka­zan­dı­ğı­nı du­şu­nur ve olulerinin cokluğunu one surup kavimlerinin buyukluğuyle ovunmek icin ka­bir zi­ya­re­tin­de bu­lu­nur­lar­dı. Efendimiz (s.a.v.), bu c­hi­li­ye Âde­tin­den bir eser kal­ma­ma­sı icin, ilk za­man­lar ka­bir zi­ya­re­ti­ni yasaklamıştı.

Fakat İslÂm kuvvet bulup îman ve tevhid kalplere iyice yerleştikten sonra, artık mezarlara tapınma, onlardan bir medet umma ve onlara kudsiyet atfetme endişesine mahal kalmadığı icin, Efendimiz kabir ziyaretlerine izin vermiş ve hatt bunu teşvik etmiştir.

Allah Rasûlu, Bakî Kabristanı ’ndaki ashÂbını ve Uhud şehidlerini sık sık ziyaret ederdi. Hazret-i Âişe vÂlidemizin ifÂdesine gore, Efendimiz kendisinin yanında kaldığı her gecenin son kısmında Bakî Kabristanı ’na gider, oradakilere selÂm verip du ederdi. [1]

Hatt bir gece CebrÂil (r.a.) Peygamber Efendimiz ’e gelip:

“–Rabbin Bakî ehline gidip onlar icin istiğfÂr etmeni emrediyor!” buyurmuştur. Efendimiz de hemen bu emre icÂbet edip Cennetu ’l-Bakî ’yi ziyaret etmiştir. (Muslim, CenÂiz, 103)

Abdullah bin Ebî Ferve r.a. şoyle anlatır:

“Nebî r.a. Uhud ’daki şehidlerin kabirlerini ziyaret etti ve şoyle buyurdu:

«AllÂh ’ım! Kulun ve Peygamberin, bunların hakîkî şehîd olduğuna şÃ‚hitlik eder. Ve kıyÂmete kadar kim bu şehidleri ziyaret eder de selÂm verirse onlar da o ziyaretcinin selÂmına karşılık verirler.»” (HÂkim, III, 31/4320)

Yine Hazret-i Peygamber r ashÂb-ı kirÂma, kabristana gittikleri zaman şoyle demelerini oğretirdi:

“SelÂm size, ey bu diyÂrın mu ’min ve muslim halkı! İnşÃ‚allah yakında biz de aranıza katılacağız. AllÂh ’ın bizi de sizi de bağışlamasını dilerim.” (Muslim, CenÂiz, 104)

TÂbiînin buyuklerinden İmÂm Şa‘bî şoyle der:

“EnsÂr ’ın yakınlarından biri vefÂt ettiğinde sık sık kabrini ziyaret eder, yanında Kur ’Ân okurlardı.”[2]

Bir muʼmin de kabristana gittiğinde, once kabir halkına selÂm vermeli, onlar icin du etmeli, mumkun olduğunca KurʼÂn okumalı ve bir gun kendisinin de onlar gibi olacağını tefekkur etmelidir. Nitekim Hak dostlarından HÂtem-i Esam Hazretleri:

“Bir mezarlığa uğrayıp da oradakilere du etmeyen ve kendi (Âkıbeti)ni duşunmeyen biri; hem kendine, hem de oradakilere ihÂnet etmiş sayılır.” buyurmuştur. (İhyÂ, IV, 868)

SufyÂn bin Uyeyne ’nin nakline gore şoyle denirmiş:

“Olulerin duÂya olan ihtiyacı, dirilerin yiyeceğe ve iceceğe olan ihtiyacından daha fazladır.” (Suyûtî, Şerhu ’s-Sudûr, LubnÂn 1417, s. 297)

Kabir uzerine Kur ’Ân-ı Kerîm okumanın meşrûiyyeti hususunda butun ulem kesin bir kanaate varmıştır.

İmÂm Nevevî, Şerhu ’l-Muhezzeb ’de şoyle der:

“Kabirleri ziyaret eden kişinin gucu yettiği kadar Kur ’Ân okuması ve akabinde oradakiler icin du etmesi mustehabdır.” (Suyûtî, Şerhu ’s-Sudûr, s. 303)

Kurtubî ’ye gore, kabrin yanında Kur ’Ân okunduğunda, kabirdeki onu işitir ve AllÂh ’ın keremi sÂyesinde hem Kur ’Ân okuma, hem de dinleme sevÂbına nÂil olur. Bu sebeple ilÂhî rahmete erişir. Bunun yanında işitmediği hÂlde kendisine hediye edilen kıraatin sevÂbı da sadaka ve du gibi ona ulaşır.

Hanefî kitaplarından FetÂv KÂdîhÂn ’da şoyle denir:

“Kabirlerin yanında Kur ’Ân okuyan kişi eğer bununla kabirdekileri Kur ’Ân sesiyle unsiyet ettirmeyi duşunuyorsa orada okur, eğer boyle bir kasdı yoksa Allah TeÂl kıraati nerede olsa işitir.” (Suyûtî, Şerhu ’s-Sudûr, s. 304)

Yani kişi, dilediği yerde okuyup sevabını bağışlayabilir. Ama kabrin yanında okursa kabirdekilerin ayrıca Kur ’Ân dinleme sevÂbına nÂil olmalarına ve o esnÂda inen rahmet ve sekînetten istifÂde etmelerine de vesîle olmuş olur.

Kabir ziyaretlerinde Kur ’Ân okumak, 1400 senedir tatbik edilen bir icmÂdır.[3] Kur ’Ân ti­l­ve­tiyle hÂsıl olan il­hî rah­met­ten mevtÂların da is­ti­f­de­si icin bil­has­sa Y­sîn-i Şe­rîf okumak, her­ke­sin bil­di­ği bir usûl­dur.

Ni­te­kim ha­dîs-i şe­rîfte şoyle buy­ru­lur:

“…Y­sîn, Kur ’Ân ’ın kal­bi­dir. Bir kim­se onu Al­lÂh ’ın rı­z­sı­nı ve Âhi­ret yur­du­nu ta­lep ede­rek okur­sa, mu­hak­kak gu­nah­la­rı ba­ğış­la­nır. Olu­le­ri­ni­ze de Y­sîn Sû­re­si ’ni oku­yu­nuz.” (Ah­med, V, 26)

Kabir ehlinin mÂnevî istifÂdesi icin diğer sûre ve Âyetlerden de okunabilir. Buna dÂir pek cok rivÂyetten biri şoyledir:

“Siz­den bi­ri ve­fÂt et­ti­ğin­de onu faz­la bek­let­me­den kab­re go­tu­ru­nuz. Def­net­ti­ği­niz za­man da bi­ri­niz, ba­ş u­cun­da F­ti­ha Sû­re­si ’ni, ayak ucun­da da Ba­ka­ra Sû­re­si ’nin son kıs­mı­nı (Âme­ner­ra­sû­lu) oku­sun.” (Ta­be­r­nî, Ke­bîr, XII, 340; Dey­le­mî, I, 284; Hey­se­mî, III, 44)

İmÂm ŞÃ‚­fiî -rah­me­tul­l­hi aleyh- de şoyle buyurur:

“Me­za­rın ba­şın­da Kur ’Ân ’dan Âyet ve sû­re­ler oku­mak mus­te­hab­dır. Kur ’Ân ’ın ta­ma­mı­nın okun­ma­sı (ha­tim edil­me­si) ise, da­ha gu­zel­dir.”[4]
Gorulduğu uze­re ka­bir­le­ri zi­ya­ret et­mek, ora­da bu­lu­nan­la­ra se­lÂm ve­rip du ve is­tiğ­far­da bu­lun­mak, on­lar adı­na ha­yır-ha­se­nÂt ya­pıp Kur ’Ân ti­l­vet et­mek, mev­t­lar icin bir rah­met ve­sî­le­si­dir.

Kabir ziyareti, İslÂmî edep esaslarına riÂyetle icr edildiğinde pek cok hayra vesîledir. Zira olumu tefekkur neticesinde nefislerin ihtirÂsının kırılacağı, insanın daha cok takvÂya yonelip rikkat-i kalbe sahip olacağı ve dunyada yerli edÂsıyla dolaşma gafletinden sakınacağı muhakkaktır. Kabristanlar, her insanın kendi istikbÂlini gosteren bir ayna gibidir. İnsan bu aynaya sık sık ve ibret nazarıyla bakabilirse, hayatını boş hevesler peşinde ziyan etmekten de uzak durur. Dolayısıyla kabir ziyaretleri, olume ve Âhirete hazırlanma gayretinin en guzel vesîlesidir.

Bunun icindir ki ecdÂdımız, kabristanları bilhassa cÂmi onlerine ve şehir iclerine yapmışlardır. Bu sÂyede, oradan gelip gecen insanların, hem mevtÂlara FÂtiha okuyup rahmete vesîlesi olmalarını, hem de kendi istikballerini seyredip olumu daha cok tefekkur etmelerini temin etmişlerdir.

Diğer taraftan, ka­bir zi­ya­retinde b­zı yan­lış tavırlardan da titizlikle sakınmak gerekir: Mesel ka­bir­le­rin ba­şın­da mum yak­mak, ca­put bağ­la­mak ve doğ­ru­dan doğ­ru­ya o ka­bir­de ya­tan zÂt­tan medet ummak gi­bi...

Asl unutmamak gerekir ki, kabirde yatan kimse ne kadar buyuk bir zÂt olursa olsun, onun şahsından bir şey istenmemelidir. Onun Hak katındaki kıymet ve hatırı vesîlesiyle, yine Allahʼtan istenmelidir.

Cunku kendisinden bir şey istenecek olan yegÂne mercî, fÂil-i mutlak olan CenÂb-ı Hakʼtır. O dilemedikce hicbir kul, hicbir hayrı meydana getiremez, hicbir şerri de defedemez. Bu yuzden, sÂlih zÂtların gıyÂbında veya kabirlerini ziyaret esnÂsında; “Ey filÂn zÂt! Bana şif ver! Benim şu ihtiyacımı gider!” gibi cÂhilÂne sozlerle, doğrudan doğruya onlardan talepte bulunmak, şirke kapı aralayabilecek derecede buyuk bir yanlıştır. GÂyet hassas olan tevhid akîdesini zedeleyebilecek bu ve benzeri sozlerden titizlikle sakınmak gerekir.

Maddî-mÂnevî muşkullerin hÂlledilmesinde, kÂinÂtın sevk ve idÂresinde, Allah ’tan başkasının mutlak tasarrufunun bulunabileceği intibÂını veren her turlu ifÂdeden şiddetle kacınılmalıdır.

Gaflet veya cehÂletleri sebebiyle ucu şirke varan davranışlarda bulunanları îkaz etmek, her muʼminin vazifesidir. Fakat bu husustaki aşı­rı­lık­la­ra karşı cıkmak adına, İslÂmî edebe riÂyetle yapılan ka­bir zi­ya­re­tleri­ni de “şirk” sa­ya­cak ka­dar ile­ri gi­den­ler, bu hatÂnın bir benzerini ter­sin­den or­ta­ya koy­muş olmak­ta­dırlar.

İs­lÂm, her me­se­le­de ol­du­ğu gi­bi ka­bir zi­y­re­ti hu­su­sun­da da îti­dÂli esas al­mıştır. Pey­gam­ber Efendimiz r ve as­hÂbının soz ve fiilleri, bu hu­sus­ta if­rat ve tef­ri­te kacmadan na­sıl dav­ra­n­mak ge­rek­ti­ği­nin en guzel orneğidir.

DİPNOTLAR

[1] Bkz. Muslim, CenÂiz, 102.

[2] Ebû Bekir bin HallÂl, el-KırÂe ınde ’l-Kubûr, Beyrut 1424, s. 89, no: 7.

[3] İcmÂ: İslÂm hukukunda dort aslî delil vardır: KurʼÂn, Sunnet, kıyÂs-ı fukah ve icmÂ-ı ummet. İcmÂ-ı ummet; butun muslumanların, bilhassa da meseleye vÂkıf olan İslÂm Âlimlerinin bir konuda ittifak etmeleridir.

[4] Nevevî, RiyÂzu ’s-SÂlihîn, Beyrut, ts. s. 293.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Muslumanın Kendisi İle İmtihanında Tasavvuf, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan