Dunya hayatında insanın istikbÂline tesir edecek en muhim muessirler nelerdir?İnsan, bu dunyaya uc temel ihtiyacla gelir. Bunlar gıdÂ, ilim ve terbiye ihtiyacıdır.

BİRİNCİ İHTİYAC; GIDA İHTİYACI

İnsan, varlık Âlemine adım attığı andan itibaren gıdÂya muhtactır. Doğumundan evvel kordon vasıtasıyla annenin gıdÂsıyla beslenir. Doğduktan sonra bir muddet anne sutuyle gıdÂlanır. Daha sonra da her biri CenÂb-ı Hakk ’ın birer lûtfu ve ihsanı olan ceşit ceşit gıdalarla, nimetlerle hayatiyetini devam ettirir.

Ancak unutmamalıdır ki; Bu beslenme ihtiyacı karşılanırken gıdaların helÂl olması, insanın manevî istikameti icin cok muhim bir vesiledir. Cunku helÂl olmayan, haram ve şupheli şeylerle beslenen kişide ibadet şevki ve kulluk aşkı olmaz. Gonul hantallaşıp duygusuzlaşır. TemÂyuller nefsÂnî arzulara gore şekillenir. Boylece İslÂm ahlÂkı ve yuce fazîletler Âdeta unutulur.

Yani, kulun mÂnevî inkişÃ‚fında helÂl gıdÂnın cok muhim bir rolu vardır. Zira CenÂb-ı Hak:

“Ey insanlar! Yeryuzunde bulunanların helÂl ve temiz olanlarından yiyin…” (el-Bakara, 168) buyurarak helÂl, temiz ve nezih gıdÂlar ile gıdÂlanmamızı istemektedir.

Haram lokmanın, kalbimize menfî tesirleri hakkında Hak dostlarının pek cok ve muhim ikazları vardır. Mesela Hazret-i MevlÂn bu hususta:

“Bu seher benden ilham kesildi. Anladım ki vucuduma şupheli birkac lokma girdi. Bilgi de hikmet de helal lokmadan doğar. Aşk da merhamet de helal lokmadan doğar. Eğer bir lokmadan gaflet meydana gelirse bil ki o lokma şupheli veya haramdır.” buyurmuş, AbdulkÂdir GeylÂnî Hazretleri de bizleri şoyle ikaz etmiştir:

“Haram yemek kalbi oldurur, helal yemek ise ihy eder. Lokma var seni dunya ile, lokma var seni Âhiret ile meşgûl eder. Lokma var, seni HÂlık TeÂl ’ya rağbet ettirir.”

ALDIĞIN GIDA NE KADAR HELALSE O KADAR DİNDARSIN

Bu gerceklerden hareketle dinimiz, beşerî sistemlerden farklı olarak bizlere bir gıd rejimi telkin etmektedir.

Nitekim maddî olarak bizleri israf ve oburluktan sakındırırken, mÂnevî olarak da helÂl ve harama dikkat etmemizi ve şuphelilerden uzak durmamızı emreder.

Bu sebeple denilmiştir ki:

“Kişinin dindarlığı, gıdÂsının helÂlliği nisbetindedir.”

Birgun SufyÂn-ı Sevrî ’nin yanına gelen bir kimse ona şoyle sorar:

“–Efendim! Namazı birinci safta kılmanın fazîletini anlatır mısınız?”

Hazret, bu soru uzerine helÂl lokmaya dikkat cekerek ona şu cevabı verir:

“–Kardeşim! Sen ekmeğini nereden kazanıyorsun, ona bak! Gerci on safta namaz kılmanın fazîleti daha coktur. LÂkin kazancın helÂl olduktan sonra, hangi safta dilersen orada namazını kıl; bu hususta sana gucluk yoktur.”

BU İKİ HUSUS KARAKTERİMİZİ ETKİLİYOR

İnsanın karakteri uzerinde iki buyuk muessir vardır. Bunlar:

1. Muhabbet beslediği kimselerin mÂnevî durumu.

2. Aldığı gıdÂnın helÂllik derecesi.

Muhabbet beslediğin kimse, yanlış yolda ise seni de yanlışa sevk eder. Şayet istikÂmet uzere ise seni de istikÂmet uzere olmaya yonlendirir. Aynen bunun gibi helal lokma, insanı istikÂmet uzere yonlendirirken haram lokma da insanı Hak ’tan uzaklaştırır.

Bu sebeple gonlumuze, lÂyık olmayan kişilerin muhabbetini koymamakta gostereceğimiz dikkati; vucudumuza haram bir lokmanın girmemesi hususunda da gostermeli ve CenÂb-ı Hakk ’a şu şekilde iltic etmeliyiz:

“YÂ Rabbî, bana şuphelilerden ve haramlardan kacınmayı lûtfet. YÂ Rabbî, sevdiğini bana sevdir ve beni sevmediğinden uzaklaştır, kalbimi koru!”

Bir hadîs-i şerifte, helÂl rızık arayışı icinde olan kimse hakkında şoyle buyrulmuştur:

“Allah TeÂlÂ, kulunu helÂl peşinde koşmaktan yorulmuş vaziyette gormeyi sever.” (Suyûtî, CÂmiu ’s-Sağîr, I, 65) Nitekim:

“KıyÂmette ilk sorulacak sorulardan birisi: «Nereden kazandın ve nereye harcadın?» olacaktır.”

İKİNCİ İHTİYAC; İLİM İHTİYACI


İnsan, oğrenme ihtiyacıyla dunyaya gelir. Diğer mahlûkat ise ilÂhî imtihana tÂbî olmadıkları icin, CenÂb-ı Hakk ’ın onların fıtratlarına kodladığı sevk-i tabiîler istikÂmetinde hareket ederler; dunyadaki fonksiyonlarına gore hayatlarını yaşayıp giderler. Fakat insan oyle değildir.

İnsan, doğup gelişmeye başladığı zaman once eşyayı tanımaya calışır. Gorduğu her şeyi takibe alır ve onların hareketlerini dikkatle seyreder. Biraz daha buyuyunce anne-babaya soru sorma ihtiyacı başlar. Beden ve zihin geliştikce de bilgilerini artırmaya gayret eder. Bilhassa bu donemde, kişiye maddî bilgileri mÂneviyatla mezcederek vermek zarûrîdir. Zira mÂnevî bilgilerle donatılan ve vicdÂnî duygularla yetiştirilen fertler, huzurlu bir toplum meydana getirir. Bunun aksine, menfaatperest bilgiler ve sapık felsefelerle doldurulup ilÂhî hakîkatlerden mahrum bırakılmış fertlerin oluşturduğu bir toplumda ise sosyal fÂciÂların onu alınamaz.

Maalesef bugun zÂhirî bilgiye cok ehemmiyet verilerek;

“Aman yuksek tahsil alınsın, doktora yapılsın, birtakım ilmî ve akademik kariyerler elde edilsin.” denilmekte ve mÂnevî tahsil goz ardı edilmektedir. Bundan dolayı da oğrenilen o bilgiler Âdeta kalbe saplanan bir diken olmaktadır.

FAYDA VERMEYEN İLİMDEN SAKIN

Nitekim madde ve mÂn dengesini gozetmeden, sırf zÂhirî bilgilerle verilen bir ilim tahsili, tıpkı tek kanadı kırık bir kuşun, ac bir kediye lokma olması gibi, buyuk bir insan israfını da beraberinde getirmektedir.

Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, gonullerde TÂzîmli-emrillah, yani AllÂh ’ın emirlerini hurmet ve ihtiram icinde yerine getirmek ve Şefkat al halkillah, yani yaratılanlara Yaratan ’dan oturu şefkat ve merhamet gostermeyi temin etmeyen bir ilim icin “fayda vermeyen ilim” buyurmuş ve ondan AllÂh ’a sığınmıştır. (Bkz. Muslim, Zikir, 73)

Mesel hukuk tahsili goren biri, hak ve adÂlet tevzî edeceği yerde, Âdeta zÂlim bir cellÂt olabilmekte. Tıbbı bitiren bir doktor, şif tevzî edeceği yerde insanların sağlıkları uzerinden haksız kazanc sağlayan bir insan kasabına donuşebilmekte; bir organ tÂciri olabilmekte. Bu misalleri her sahaya teşmil etmek mumkundur. Bu sebeple bilhassa ilim yoluna girenler icin takvÂ, yani Allah korkusu zarurîdir.

BUTUN İLİMLER ALLAH'A GOTUREN BİR VASITADIR FAKAT..

Unutulmamalıdır ki, butun ilimler, nefsÂnî arzularını dizginleyerek rûhÂnî istîdatlarını inkişaf ettirmiş bir kimse icin, AllÂh ’a goturen en guzel bir vasıtadır. Cunku butun ilimlerin menbaı, CenÂb-ı Hak ’tır. Eğer ilimler kulu CenÂb-ı Hakk ’a guzel bir kulluğa goturemiyorsa, o ilim, kulun yalnız ziyÂnını artırır.

İlim, dunya ve Âhirete ait olmak uzere iki kısımdır. MÂneviyattan uzak, dunyevî bilgiler, kişiyle beraber mezar kenarına kadar gider, lÂkin oradan sonrasına gecemez. MÂneviyatla mezcedilmiş bilgiler ise ebedî bir saÂdet kandili olur.

Sonsuz ilÂhî hakîkatler karşısında dunyalık cılız bilgileriyle ovunup, mucadeleye girenler hic duşunmuyorlar mı ki, ilimlerin temelini teşkil eden akıllar da CenÂb-ı Hak tarafından yaratılmıştır. Fikirlerin parıltıları, Allah -Celle Celaluhu- ’nun iradesiyle meydana gelmiştir.

İlmin nihÂî gÂyesi, mÂrifetullah ’tır. Yani bizi yoktan var eden AllÂh ’ı kalben tanımak ve bilmektir. MÂrifetullÂh ’ın refÂkat etmediği nefesler, olum otesi istikbÂldeki felÂketlerin ayak sesleridir.

GERCEK BİLGİ O'NU BİLMEKTİR

İnsanın gercek servet ve saadeti, CenÂb-ı Hakk ’a olan muhabbetidir. Rabbine muhabbet eden O ’nu bilir ve O ’na kulluk eder. Hak katında makbûl olan bilmek, oncelikle dunyaya geliş ve gidişin sırrını kavramaktır. Bilmek, ihtiyaca cevap vereni bulmaktır. İnsanın asıl ihtiyacı ise, Âyet-i kerîmede bildirildiği uzere “musluman olarak can verebilmek” (Âl-i İmrÂn, 102.)tir.

Bunun icindir ki gercek mÂnÂda bilen, mahlûkÂtın ve mulkun gercek sahibini tanır; Yaratan ’dan oturu yaratılanlara karşı engin bir şefkat ve merhamet kucağı olur.

Bilen, dÂim Rabbinin rızÂsını ve yakınlığını arar, onun icin Allah yolunda fedÂkÂrlık bir lezzet hÂline gelir.

Bilen, “nefsin esÂreti”nden kurtulmak icin rûhÂnî bir hayat yaşama gayreti icinde bulunur.

Bilen, ilm-i ilÂhînin azameti karşısında hicliğini idrÂk eder. Bilen, aslında bilmediğini bilir.

Bilen, sebepten Musebbib ’e, eserden Muessir ’e, sanattan SÂni-i Mutlak ’a aklen ve kalben intikÂl eder.

UCUNCU İHTİYAC; TERBİYE İHTİYACI


İnsan, terbiye edilmeye muhtac olarak dunyaya gelir. Cunku insan dÂimÂ; ahsen-i takvîm (en guzel yaratılış ve yuksek istîdat) ile esfel-i sÂfilîn (aşağıların en aşağısı) arasında bir mevkîdedir. Yani kendisini meleklerden ustun bir yuceliğe ulaştıracak kÂbiliyet ve istîdatlar da fıtratında meknuzdur, hayvanlardan daha şaşkın bir sufliyÂta duşurecek zaaflar da...

HER DOĞAN COCUK İSLAM FITRATI İLE DOĞAR

Bu sebeple Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:

“Her doğan cocuk, İslÂm fıtratı uzere (temiz ve gunahsız olarak, tevhîde meyilli bir şekilde) doğar. Daha sonra ana-babası onu (inanclarına gore) ya hristiyan, ya yahudî ya da mecûsî yapar.” buyurmuştur. (BuhÂrî, CenÂiz, 92; Muslim, Kader, 22)

Akıl keskin bir bıcak gibidir; ekmek de keser, damar da. Dolayısıyla onun hakka ve hayra yonlendirilmesi, ancak vahyin muhtevÂsında nebevî bir terbiyeden gecmesiyle mumkundur.

Bu terbiyeden uzak kalarak kÂinattaki ilÂhî kudret ve azamet tecellîlerine Âm kesilen, “dunyaya gelenin, nereden ve nicin geldiğini; dunyadan gidenin de neden ve nereye gittiğini” bilmeyen, beşikten teneşire… nihÂyet kabir Âlemindeki mechullere… bir hazan yaprağı misÂli şuursuzca savrulan bir insanın durumu ne hazindir!..

AllÂh ’ın huzurunda eğilme ihtiyacını duymayan bir kalbin kıymeti ve insanlık şerefi ne olabilir?

PEYGAMBERDEN SONRA TAKİP EDİLECEK EN SELAMETLİ YOL

Unutmamalı ki fÂnî gunlerin hayat notları, ebediyet mahkemesinin adlî dosyalarıdır. Mechullerle cevrilmiş hayat yolcusunun huzur ve saÂdet kapısı, ancak nebevî terbiyeden nasip alabilmekle acılabilir.

Bu gercek dolayısıyla CenÂb-ı Hak, bu imtihan dunyasında kullarına, nefsin handikapları icinde kaybolmayıp, omru en guzel ve bereketli bir sûrette gecirmek icin en buyuk terbiyeciler olarak peygamberleri ikram ve ihsÂn etmiştir.

Peygamberlerden sonra takip edilecek en selÂmetli yol da, Hak dostlarının yoludur. Zira Hak dostları, zÂhir ve bÂtınını ikmÂl etmiş, mÂnevî terbiye ile kalbî merhaleler kat ederek davranış mukemmelliğine ve “peygamber vÂrisliği” şerefine ermiş bahtiyarlardır. Onlar, nebevî irşad ve davranış mukemmelliğinin zamanlara yayılmış zirveleridir. Yine onlar, nebevî ahlÂkın fiilî ve muşahhas numûneleridir.

GUZEL BİR İSTİKBAL İCİN BUNLAR GEREKLİ

Kalbin menfî tesirlerden muhÂfaza edilmesi ve dÂim hayırlı telkinlere muhÂtap kılınması icin, rûhÂniyetlerinden istifÂde edilebilecek peygamber vÂrisi Âlim ve Âriflerle unsiyet zarûrîdir. Bu hÂl, insanın belli aralıklarla Âdeta mÂnen şarj olması gibidir. Fazîlet ve gayret ehli sÂlih zÂtların hÂllerinden ibret alarak gaflet uykusun dan uyanmak, her insan icin buyuk bir ihtiyactır.

VelhÂsıl, insanın ilÂhî hakîkatler cercevesinde guzel bir istikbÂl icin maddî ve mÂnevî yapısını terakkî ettirmesi lÂzımdır. Bunun icin de yediği gıdÂnın helÂliyetine, oğrendiği ilmin kendisine faydalı olmasına ve guzel bir terbiye icin sÂlihlerle berÂber bulunmaya dikkat etmesi zarûrîdir.

CenÂb-ı Hak, bizleri butun nîmetlerin kadr u kıymetini lÂyıkıyla bilip, omrunu rızÂ-yı ilÂhîye muvÂfık amellerle en verimli bir şekilde kullanabilen kullarından eylesin!

Kaynak: Osman Nûri Topbaş, 40 Soru 40 Cevap, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan