Zuhd ne demek? Zahit kimdir, kime denir? Peygamberimizin (s.a.s.) ve ashabının hayatından zuhd ornekleri ve dunyaya karşı zahit olmak ile ilgili ornekler.Zuhd, her turlu dunyevî ve nefsÂnî zevke karşı mustağnî kalarak, yÂni değer vermeyerek ic Âlemini ibÂdet ve muÂmelÂt guzelliği ile tezyîn edebilmek ve bunun netîcesinde de AllÂh -celle celÂluhû- ’dan başka her şeyin kalpte ehemmiyetini kaybetmesidir.
ZAHİT KİMDİR? ZÂhit, şupheli şeyleri bile terk ederek gunahtan kacan, AllÂh muhabbeti ve korkusuyla, duny nîmetlerini gÂyeli kullanan kimsedir.
İslÂm buyukleri, Hak yolunda kalben sergiledikleri ustun bir kulluk ve dunyÂya karşı alÂkalarını aksettiren guzel bir zuhd ve istiğn hÂliyle yaşamışlardır. Zîr onların Âleminde, AllÂh sevgi ve korkusu ile O ’ndan başka her şey kalpte değerini yitirmiş, gonulde bir kıymet ifÂde etmez hÂle gelmiştir. Bu hÂliyle zuhd, Âhireti unutturan duny sevgi ve hırsına karşı sağlam bir kalkan gibidir.
Aldatıcı dunyÂ, cÂzibe ve sihriyle pek cok insanı kendisine rÂm etmektedir. HÂlbuki dunyÂyı kalbin dışında tutarak ondan istifÂde etmeli ve Âhirete sermÂye hÂline getirmelidir. CenÂb-ı Hak, hev ve hevese tÂbî olunarak yaşanan duny hayÂtını şoyle tasvîr etmektedir:
“İyi bilin ki duny hayÂtı, ancak bir oyun, eğlence, bir sus, aranızda bir ovunme ve daha cok mal ve evlÂt sÂhibi olma isteğinden ibÂrettir. Tıpkı bir yağmur gibidir ki, bitirdiği ekin, ciftcilerin hoşuna gider. Sonra kurur da sen onun sapsarı olduğunu gorursun; sonra da cer cop olur. Âhirette ise cetin bir azap vardır. Yine orada AllÂh ’ın mağfireti ve rızÂsı vardır. Duny hayÂtı, aldatıcı bir gecimlikten başka bir şey değildir.” (el-Hadîd, 20)
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- buyurdular ki:
“Âhirete gore dunyÂ, sizden birinizin parmağını denize daldırmasına benzer. O kişi parmağının (denizden) ne kadarcık su ile donduğune bir baksın.” (Muslim, Cennet, 55)
“Kimin arzusu Âhiret olursa, AllÂh onun kalbine zenginliğini koyar ve işlerini derli toplu kılar, artık duny boyun eğerek onun peşinden gelir. Kimin hedefi de duny olursa, AllÂh iki gozunun arasına fakirliğini koyar, işlerini de darmadağınık eder. Netice olarak, dunyÂdan da eline, kendisine takdir edilmiş olandan fazlası gecmez.” (Tirmizî, KıyÂmet, 30/2465)
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, ummetinin dunyÂya karşı zÂhit olabilmesi ve AllÂh ’ın verdiği nîmetlere şukredebilmesi icin şu tavsiyede bulunur:
“Hayat şartları sizinkinden daha aşağı olanlara bakınız; sizden daha iyi olanlara bakmayınız. Bu, AllÂh ’ın uzerinizdeki nîmetini hor gormemeniz icin daha uygun bir davranıştır.” (Muslim, Zuhd, 9)
Hayat ve hÂdiseler karşısında bu nebevî uslûbu benimseyenlerin şiÂrı olan “zuhd” ve “takv” bÂzen yanlış anlaşılmaktadır. Bunların, duny nîmetleri ve zenginlikten tamamen el-etek cekmek olduğu zannedilmektedir. HÂlbuki ancak varlıkla îf edilebilen mÂlî ibÂdetler de Hak katında cok kıymetlidir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de pek cok yerde infak kelimesi gecmektedir. İslÂm ’ın beş temel esÂsından ikisi olan hac ve zekÂtın îfÂsı, dînen zenginliğin asgarî olcusu sayılan nisÂb miktarı dunyÂlığa sÂhip olmakla mumkundur. Ayrıca “veren el”in, “alan el”den ustun olduğu yonundeki nebevî ifÂde[1] de bu ibÂdetlerin nisÂbına sÂhip olmayı teşvîk eden diğer bir keyfiyettir. O hÂlde zuhd, dînin teşvîk ettiği bir husûsa aykırı olamaz.
Gunah ve gaflete duşme korkusuyla duny nîmetlerine mustağnî davranmanın, zuhd ve takv îcÂbı olduğu bir gercektir. LÂkin, bu istiğn kalbîdir; fiilî ve zÂhirî değildir. YÂni zuhd ve istiğnÂ, duny nîmetleri ile meşgul olmakla birlikte onları kalbe sokmamaktır. Bu itibarla zuhd, fakirlik değil; zengin-fakir her mu ’mine gereken kalbî bir tavırdır. İlÂhî takdîr netîcesinde zÂhiren fakr u zarûret icinde yaşayan bir kimse, kalben dunyevî arzular peşinde suruklenmekteyse, o, zuhd ve istiğn ehli sayılamaz. Zîr zuhd ve istiğnÂ, kaderin sevkiyle mecbûren aza kanaat değil; irÂdî olarak kalbi dunyÂya esir olmaktan muhÂfaza etmektir.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- zuhdu ne guzel tÂrif etmişlerdir:
“DunyÂda zÂhitlik, ne helÂli harÂm etmek ne de malı mulku terk etmekledir. DunyÂda zÂhitlik, ancak AllÂh ’ın mulkunde olana kendi elindekinden daha fazla îtimÂd etmen; başına bir musîbet geldiği ve yakanı bırakmadığı muddetce, onun ecir ve mukÂfÂtından son derece umitvÂr olmandır.” (Tirmizî, Zuhd, 29/2340)
ZAHİTLİK VE ZUHD ORNEKLERİ Sade yaşamak imandandır IyÂs bin Sa ’lebe -radıyallÂhu anh- şoyle demiştir:
Bir gun, ashÂb-ı kirÂm, Peygamber Efendimiz ’in yanında dunyÂdan bahsettiler. Bunun uzerine Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“Siz işitmiyor musunuz, siz işitmiyor musunuz? SÂde yaşamak îmandandır; sÂde yaşamak îmandandır.” (Ebû DÂvûd, Tereccul, 1/4161; İbn-i MÂce, Zuhd, 4)
YÂni zÂhidÂne, mutevÂzı ve mustağnî olarak yaşamak…
Peygamberimizin mutevazı yatağı Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ’nın anlattığına gore EnsÂr ’dan kendisini ziyÂrete gelen bir kadın, RasûlullÂh ’ın yatağının, katlanmış bir şilteden ibÂret olduğunu gorunce, koşarak evine gidip ici yun dolu bir yatak getirmişti. Yatağının değiştiğini goren Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, bundan hoşlanmadığını belirterek Hazret-i Âişe ’ye:
“–Y Âişe! O yatağı geri ver. AllÂh ’a yemin ederim ki, şÃ‚yet isteseydim AllÂh altın ve gumuşten dağları benimle yurutur, emrime verirdi.” buyurdu. (Ahmed, KitÂbu ’z-Zuhd, s. 30)
Bir Yolcu Gibiyim AbdullÂh bin Mesut -radıyallÂhu anh- şoyle der:
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir hasır uzerinde yatıp uyumuştu. Efendimiz uyandığında, o hasır, vucûdunun yan tarafında izler bırakmıştı. Biz:
“–YÂ RasûlÂllah! Sizin icin bir doşek edinsek!” dedik. Bunun uzerine Rasûl-i Ekrem Efendimiz:
“–Benim duny ile ne alÂkam var ki? Ben bu dunyÂda, bir ağacın altında golgelenen, sonra da orayı terk edip giden binitli bir yolcu gibiyim.” buyurdular. (Tirmizî, Zuhd, 44/2377)
Doymadan dunyadan gocup gitti! Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh-, onlerinde kızartılmış koyun bulunan bir topluluğa rastlamıştı. Topluluk kendisini dÂvet etti; fakat o yemek istemedi ve:
“–Allah Rasûlu, arpa ekmeğine bile doymadan dunyÂdan gocup gitti!” dedi. (BuhÂrî, Et ’ıme, 23)
Siz elek kullanır mıydınız? Sehl bin Sa ’d -radıyallÂhu anh- bir gun:
“RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, peygamber olarak gonderildiği andan, vefÂt ettiği zamana kadar elekten elenmiş has un gormedi.” dedi. Ona:
“–Allah Rasûlu zamanında siz elek kullanır mıydınız?” diye soruldu. Sehl:
“–RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, peygamber olarak gonderildiği andan vefÂt ettiği Âna kadar elek de gormedi.” dedi. Sehl bin Sa ’d ’a:
“–Elenmemiş arpa ununu nasıl yiyordunuz?” denildi. O:
“–Biz arpayı oğutur ve savururduk. Kepeğin ucanı ucardı; kalanını da ıslatıp hamur yapardık.” dedi. (BuhÂrî, Et ’ıme, 23)
Hepsini dağıtmadan oradan ayrılmadı Enes -radıyallÂhu anh- anlatıyor:
“Peygamber Efendimiz ’e Bahreyn ’den mal getirildi. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
«–Onu mescide getirip yığın!» buyurdu. Bu mal, (o zamana kadar) Allah Rasûlu ’ne getirilenlerin en cok olanı idi. Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm- namaza gitti ve o mala hic nazar etmedi. Namaz bitince gelip malın yanında durdu. Her gorduğune ondan veriyordu… RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, tek dirhem bile kalmayıncaya kadar, hepsini dağıtmadan oradan ayrılmadı.” (BuhÂrî, SalÂt 42, Cizye 4, CihÂd 172)
Eğer dunya hayatını ve zevkini istiyorsanız Âlemlerin Efendisi, duny ziynetlerine meyleden eşlerini bizzat Kur ’Ân-ı Kerîm ’in beyanlarıyla uyararak, ya duny hayÂtının susunu ya da AllÂh ’ı, Rasûlu ’nu ve Âhiret yurdunu tercih etmelerini istemiş ve onlardan bir ay uzak kalmıştı. “Îl” diye anılan bu hÂdise uzerine şu Âyet-i kerîmeler nÂzil oldu:
“Ey Nebî! Hanımlarına de ki: «Eğer duny hayÂtını ve zevkini istiyorsanız, gelin boşanma bedelinizi verip, sizi guzellikle serbest bırakayım. Eğer AllÂh ’ı, Rasûlu ’nu ve Âhiret yurdunu istiyorsanız, şuphesiz ki sizden guzel davrananlara, AllÂh pek buyuk bir mukÂfÂt hazırlamıştır.»” (el-AhzÂb, 28-29)
Bunun uzerine RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Hazret-i Âişe ’den başlayarak:
“–Ben sana bir husus arz edeceğim. Cevap vermede acele etme! Ebeveyninle de istişÃ‚re ettikten sonra cevap verirsin.” dedi. Âişe vÂlidemiz:
“–O husus nedir ey AllÂh ’ın Rasûlu?” diye sorunca, Efendimiz inen Âyeti tilÂvet buyurdu. Bunun uzerine Âişe vÂlidemiz hemen:
“–YÂni Siz ’i tercih meselesinde mi Âilemle istişÃ‚re edeceğim? AslÂ! Ben AllÂh ’ı, Rasûlu ’nu ve Âhiret yurdunu tercih ediyorum.” karşılığını verdi. Diğer vÂlidelerimiz de aynı şekilde davrandılar. (Muslim, TalÂk, 29)
Dunya hayatına değer vermezdi RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in Âzatlısı SevbÂn -radıyallÂhu anh- anlatıyor:
Allah Rasûlu yolculuğa cıkacağında Âilesinden en son, kızı FÂtıma -radıyallÂhu anhÂ- ’ya ved ederdi. Donduğunde ise yanına ilk uğradığı kimse yine FÂtıma olurdu. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, yine bir yolculuktan donmuştu. FÂtıma da kapısının uzerine bir perde asmış, ayrıca cocukları Hasan ’la Huseyin ’e gumuşten iki bilezik takmıştı. Peygamber Efendimiz FÂtıma ’nın evine gelmiş, ancak eve girmemişti. FÂtıma, RasûlullÂh ’ın eve girmeyişine, gorduğu şeylerin sebep olduğunu anladı. DerhÂl (suslu) perdeyi kaldırdı, cocukların kolundaki gumuş bilezikleri cıkardı. Bunlardan birini iki cocuğuna paylaştırdı. Hasan ’la Huseyin ağlayarak RasûlullÂh ’ın yanına gittiler. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bu bilezikleri aldı ve:
“–Ey SevbÂn! Bunları falan Âileye gotur. Hasan ve Huseyin, benim Ehl-i Beyt ’imdendir. CenÂb-ı Hakk ’ın kendilerine bahşedeceği guzellikleri duny hayÂtında yiyip tuketmelerini istemiyorum. Ey SevbÂn! FÂtıma ’ya kemikten yapılmış bir gerdanlık ile (cocuklar icin) yine kemikten yapılmış iki bilezik satın al!” buyurdu. (Ebû DÂvûd, Tereccul, 21/4213)
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Ehl-i Beyt ’ini ummetine numûne olmaları icin en mutevÂzı, en sÂde bir durumda ve dunyÂdan mustağnî bir hÂlde yaşatıyordu.
Ahirette sevapları az olanlar Ebû Zer -radıyallÂhu anh- şoyle demiştir:
Nebî -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’le birlikte Medîne ’nin Harra mevkiinde yuruyordum. Derken Uhud Dağı ’nı gorduk. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Ey Ebû Zer!” dedi. Ben:
“–Buyur y RasûlÂllah! Emrine ÂmÂdeyim.” dedim. Efendimiz:
“–Yanımda şu Uhud Dağı kadar altın olsa, bu beni sevindirmez. Bir borcu odemek icin ayırdığımdan başka da yanımda bir dinar bulunarak uc gun gecmesini istemem. -Allah Rasûlu, onune, sağına, soluna ve arkasına elleriyle verme işÃ‚reti yaparak- yanımda bulunanı AllÂh ’ın kullarına şoyle şoyle dağıtmak isterim.” buyurdu. Sonra yoluna devÂm etti ve:
“–DunyÂda varlığı cok olanlar, Âhirette sevapları az olanlardır. Yalnız sağına, soluna ve ardına şoyle, şoyle ve şoyle verenler mustesnÂdır. Fakat onlar da ne kadar azdır.” buyurdu. (BuhÂrî, İstikrÂz 3, Rikàk 14; Muslim, ZekÂt 32)
Dunyaya karşı zahit ol Bir gun, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e bir adam gelerek:
“–YÂ RasûlÂllah! Bana oyle bir amel soyle ki onu yaptığım zaman beni AllÂh da sevsin, insanlar da.” dedi.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ona:
“–DunyÂya karşı zÂhit ol, ona rağbet gosterme ki AllÂh seni sevsin. İnsanların ellerinde bulunan şeylere karşı zÂhit ol, onları isteme ki insanlar da seni sevsin.” buyurdu. (İbn-i MÂce, Zuhd, 1)
Olu oğlaktan bile daha değersiz RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir gun pazar yerine uğradı. Etrafında ashÂbı da vardı. Allah Rasûlu, kucuk kulaklı bir oğlak olusune rastladı. Onun kulağından tutarak:
“–Hanginiz bunu bir dirheme satın almak ister?” buyurdu. AshÂb:
“–Daha az paraya da olsa almayız, onu ne yapalım ki?” dediler. Sonra Rasûl-i Ekrem Efendimiz:
“–Size bedÂva verilse ister misiniz?” diye sordu. Onlar:
“–AllÂh ’a yemin ederiz ki o diri bile olsa, kulaksız olduğu icin kusurludur. Olusunu ne yapalım?” diye cevap verdiler. Bunun uzerine Âlemlerin Efendisi:
“–AllÂh ’a yemin ederim ki, CenÂb-ı Hakk ’a gore dunyÂ, onunuzdeki şu olu oğlaktan daha değersizdir.” buyurdu. (Muslim, Zuhd, 2)
Sevinin ve sizi sevindirecek şeyler umît edin Amr bin Avf -radıyallÂhu anh- ’tan rivÂyet edildiğine gore, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Ebû Ubeyde bin CerrÂh ’ı cizye tahsîli icin Bahreyn ’e gonderdi. Ebû Ubeyde -radıyallÂhu anh- cizye mallarıyla Bahreyn ’den geldi. EnsÂr, Ebû Ubeyde ’nin geldiğini duyup, sabah namazını Allah Rasûlu ile kılmak uzere toplandılar. Efendimiz namazı kılıp gitmeye kalkınca, EnsÂr, Allah Rasûlu ’nun yanına yaklaştılar. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- onları bu vaziyette gorunce gulumsedi ve:
“–Ebû Ubeyde ’nin Bahreyn ’den mal getirdiğini duydunuz herhÂlde?” dedi. EnsÂr:
“–Evet, y RasûlÂllah!” diye cevap verdiler. Bunun uzerine Peygamber Efendimiz:
“–Sevininiz ve sizi sevindirecek şeyler umît ediniz. AllÂh ’a yemin ederim ki, sizler icin fakirlikten korkmuyorum. Fakat ben, sizden oncekilerin onune serildiği gibi dunyÂnın sizin de onunuze serilmesinden, onların duny icin yarıştıkları gibi sizin de yarışa girmenizden, dunyÂnın onları helÂk ettiği gibi sizi de helÂk etmesinden korkuyorum.” buyurdu. (BuhÂrî, Rikàk, 7; Muslim, Zuhd, 6)
Ahireti geri plÂna atmanın tehlikesi DunyÂya meylederek Âhireti geri plÂna atmanın ne buyuk bir tehlike olduğunu gosteren şu misÂl, ne kadar ibretlidir:
Emevîler devrinde, HÂlid bin Velid ’in oğlu AbdurrahmÂn ’ın komutasındaki İslÂm ordusu, Allah Rasûlu ’nun İstanbul ’un fethiyle ilgili mujde ve iltifÂtına nÂil olmak umîdiyle yola cıkmıştı. Ordunun icinde Ebû Eyyûb el-EnsÂrî -radıyallÂhu anh- da bulunmaktaydı. Rumlar, arkalarını şehrin surlarına vermiş savaşırlarken, EnsÂr ’dan bir zÂt, atını Bizanslıların ortasına kadar surdu. Bunu goren mu ’minler; “Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayınız!” Âyet-i kerîmesinden hareketle ve hayretler icinde:
“–LÂ ilÂhe illÂllÂh! Şuna bakın! Kendini goz gore gore tehlikeye atıyor!” demişlerdi. Bunun uzerine Ebû Eyyûb el-EnsÂrî şoyle dedi:
“–Ey mu ’minler! (Yanlış anlaşılmasın!) Bu Âyet, biz EnsÂr hakkında nÂzil oldu. AllÂh, Peygamberi ’ne yardım edip dînini gÂlip kıldığında biz, «Artık mallarımızın başında durup onların ıslÂhı ile meşgul olalım.» demiştik. Bunun uzerine Allah TeÂlÂ, Rasûlu ’ne:
«AllÂh yolunda infÂk ediniz de, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayınız. Bir de ihsanda bulununuz, zîr AllÂh (iyilikte bulunan ve ihsÂn şuuru ile yaşayan) muhsinleri sever.» (el-Bakara, 195) Âyetini vahyetti. Bu Âyet-i kerîmedeki «kendi eliyle kendini tehlikeye atmak»tan maksat, bağ ve bahce gibi duny malıyla uğraşmaya dalıp, Hak yolunda gayreti terk ve ihmÂl etmemizdir.”
Bu ilÂhî îkÂza butun samîmiyetiyle kulak verip ittib eden Ebû Eyyûb el-EnsÂrî Hazretleri, dunyÂnın susune ve rahatına hicbir zaman iltifat etmeyerek AllÂh yolunda hizmetten geri kalmamış ve nihÂyet katıldığı bu sefer esnÂsında şehîd olarak, surların yakınına (bugun kendi adıyla anılan Eyup semtine) defnedilmiştir. (Bkz. Ebû DÂvûd, CihÂd, 22/2512; Tirmizî, Tefsîr, 2/2972)
Peygamberimizin evi nasıldı? Allah Rasûlu ’nun hÂne-i saÂdetleri, son derece sÂde idi. Annesi, Ummu Seleme vÂlidemizin cÂriyesi olduğu icin, cocukluğunu Allah Rasûlu ’nun hÂne-i saÂdetlerine yakın bir cevrede geciren Hasan-ı Basrî Hazretleri, cocukken Peygamber Efendimiz ’in odalarının tavanına elini dokundurabildiğini ifÂde etmektedir.[2] Bu ifÂdeden hareketle, odaların pek yuksek olmadığı soylenebilir. Efendimiz ’in odalarının kapıları ise siyah kıldan yapılmış kecelerden ibÂretti.[3]
TÂbiînin buyuk imamlarından Saîd bin Museyyeb, bu odaların Emevîler doneminde yıkılıp Mescid-i Nebevî ’ye ilhÂk edilmeleri sebebiyle duyduğu teessurunu şoyle ifÂde etmiştir:
“VallÂhi bunların aynen bırakılmalarını ne kadar arzu ederdim! Boylece yeni yetişen nesil ve buraları ziyÂrete gelen insanlar, Allah Rasûlu ’nun hayatta ne ile iktif ettiğini gorurler de, mal coğaltmaya ve bununla ovunmeye rağbet etmezlerdi.” (İbn-i Sa ’d, I, 499-500)
Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in daracık evlerde yaşaması, yokluktan değil, duny hayÂtına zerre kadar değer vermemesindendi. Sadece ganimet mallarından hissesine duşen hakkını dağıtmayıp elinde tutsa, suslu saraylar ve kÂşÃ‚neler yaptırabilme imkÂnına fazlasıyla sÂhipti. Ancak O, fakrı ve zÂhidÂne bir hayÂtı, irÂdî olarak tercih ediyor, kendi hissesine duşen ganimetleri infÂk etmeden de huzur bulamıyordu. Zîr CenÂb-ı Hakk ’ın “RahmÂn” sıfatının kÂmil tecellîsi O ’nda tezÂhur hÂlindeydi.
Fakir, fakirlere yakışır Suleyman -aleyhisselÂm-, mal-mulk ve saltanat sevgisini gonlunden cıkarıp attığı icin kendisini fakir addederdi. Sabahleyin kalkınca, fakir ve garip kimselerin yanına gider, buyuk bir tevÂzû ile onlarla oturur:
“–Fakir, fakirlere yakışır.” derdi. (İbn-i Ebi ’d-Dunya, et-TevÂdu‘, no: 103)
Olecek bir kimse icin bu bile cok! RivÂyete gore, vefÂtı yaklaştığı sırada Hazret-i Nûh -aleyhisselÂm- ’a:
“–Ey uzun omurlu Peygamber! DunyÂyı nasıl buldun?” diye soruldu.
Nûh -aleyhisselÂm-:
“–Onu iki kapılı bir ev gibi buldum. Bir kapısından girdim, diğer kapısından cıktım.” cevÂbını verdi. (İbn-i Esîr, el-KÂmil, I, 73)
Hazret-i Nûh -aleyhisselÂm- kendisine kamıştan bir kulube yapmıştı. O ’na:
“–Keşke kendine bundan daha sağlam bir ev yapsaydın.” denilince:
“–Olecek bir kimse icin bu bile cok!” buyurdu. (Ebû Nuaym, Hilye, VIII, 145)
AllÂh yolunda gayret CÂbir bin AbdullÂh -radıyallÂhu anhumÂ- şoyle anlatır:
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Ebû Ubeyde -radıyallÂhu anh- ’ı başımıza kumandan tÂyin ederek, Kureyş kervanının karşısına cıkmak uzere bizi gonderdi. Bize azık olarak bir dağarcık hurma verdi. Verecek başka bir şey bulamamıştı. Ebû Ubeyde, hurmayı bize tÂne tÂne veriyordu. Dinleyenlerden biri:
“–O hurmalarla nasıl gecinebiliyordunuz?” diye sordu. CÂbir:
“–Onları, cocuğun meme emmesi gibi emer, sonra uzerine su icerdik, o gun geceye kadar bu bize yeterdi. Sopalarımızla ağac yapraklarını silker, sonra onları su ile ıslatıp yerdik.” dedi… (Muslim, Sayd, 17)
AshÂb-ı kirÂm, zarûret miktÂrı kadar bile dunyÂlığa sÂhip olmadığı hÂlde bundan asl şikÂyet etmez, AllÂh yolunda gayret ve hizmetten geri kalmazdı.
Hz. Ebubekir ’in sevgisine kapılmaktan korktuğu şey Bir gun Ebûbekir -radıyallÂhu anh- ’a icmesi icin bal şerbeti ikrÂm edilmişti. Ancak o, şerbeti ağzına yaklaştırdığında ağlamaya başladı. Yanındakiler de gozyaşlarını tutamadılar. Ağlamasının sebebi sorulunca şu cevÂbı verdi:
“–ResûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ile birlikte bulunuyordum. O sırada; «Uzaklaş benden, uzaklaş benden!» diyerek, bir şeyi yanından kovmaya calıştığını gordum. Fakat ben bir şey goremiyordum. Ne olduğunu oğrenmek isteyince, Efendimiz şunları soyledi:
«Duny butun varlığıyla bana gosterildi. Ona, benden uzaklaş, dedim. O da uzaklaştı, ancak şoyle seslendi: AllÂh ’a yemin olsun ki, benden kacıp kurtulsan da, Sen ’den sonra gelenler benden kacamayacaklar!»”
Ebûbekir -radıyallÂhu anh- sozlerine devamla:
“–İşte ben de, duny sevgisine kapılmaktan korktum ve bu sebeple ağladım.” (Ebû Nuaym, Hilye, I, 30-31)
Hazret-i Ebûbekir, halîfeliği sırasında oldukca sÂde bir hayat yaşamıştır. Hatt vefÂtı esnÂsında, kendisine Âit bir arÂzi parcasının satılarak hilÂfeti muddetince maaş olarak devlet hazinesinden aldığı miktarın geri odenmesini vasiyet etmiştir. (İbn-i-Esîr, el-KÂmil, II, 428-429)
AllÂh ’ın rahmeti senin uzerine olsun! Ebûbekir -radıyallÂhu anh-, olum doşeğindeyken kızı Hazret-i Âişe ’ye, sutunu ictikleri deveyi, icinde elbise boyadığı kabı ve giydiği kadife elbiseyi vefÂtından sonra Hazret-i Omer ’e teslim etmesini vasiyet etti. Gerekce olarak da bunlardan, Muslumanların işlerini deruhte ederken istifÂde ettiğini soyledi. Âişe vÂlidemiz de babasının vefÂtından sonra, bunları yeni halîfe Hazret-i Omer ’e teslim etti. Bu eşyÂları teslim alan Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Ebûbekir! AllÂh ’ın rahmeti senin uzerine olsun! Senden sonra gelenleri muşkil durumda bıraktın!” dedi.[4]
ResûlullÂh ’ın yeme-icme ve giyimde hÂli nasıldı? Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- ’ın halîfeliği zamanında Sûriye, Filistin, Mısır gibi beldeler fethedildi ve İran toprakları, baştanbaşa İslÂm devletinin sınırlarına dÂhil oldu. Bizans ve İran ’ın zengin hazineleri İslÂm dunyÂsının merkezi olan Medîne-i Munevvere ’ye akmaya başladı. Mu ’minlerin refah seviyesi yukseldi. Fakat mu ’minlerin halîfesi Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, bu refah seviyesine karşı mustağnî kalmış bir gonul zirvesinde, devletin ihtişÃ‚mına, beytu ’l-mÂlin zenginliğine rağmen, yamalı elbisesiyle hutbe okuyordu. BÂzen borclanıyor, sıkıntı icinde hayÂtını idÂme ettiriyordu. Cunku o, hazineden ancak kifÂyet miktarı bir tahsisÂt almayı tercih ediyor ve bununla da zor geciniyordu.
AshÂbın ileri gelenleri, onun bu hÂline daha fazla dayanamadılar. Halîfenin nafakasını artırmayı duşunduler. Fakat bunu teklif etmekten cekindikleri icin Hazret-i Omer ’in kızı ve aynı zamanda Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in zevcesi Hazret-i Hafsa -radıyallÂhu anhÂ- ’ya başvurdular. İsimlerini vermeyerek, babasına bu teklifi arz etmesini istediler. Hafsa -radıyallÂhu anhÂ-, ashÂbın bu teklifini babasına actı. Allah Resûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in gun boyu aclık cekip de karnını doyuracak bir tek hurma bile bulamadığı gunlere[5] şÃ‚hid olmuş olan Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, kızı Hafsa ’ya:
“–Kızım! ResûlullÂh ’ın yeme-icme ve giyimde hÂli nasıldı?” diye sordu.
“–KifÂyet miktarı (ancak yetecek derecede) idi.” cevÂbını alınca, Hazret-i Omer sozune şoyle devÂm etti:
“–İki dost (Hazret-i Peygamber ’le Ebûbekir) ve ben, aynı yolda giden uc yolcuya benzeriz. Birincimiz (Hazret-i Peygamber) makÂmına vardı. Diğeri (Ebûbekir) aynı yoldan giderek birinciye kavuştu. Ucuncu olarak ben de arkadaşlarıma ulaşmak isterim. Eğer fazla yukle gidersem, onlara yetişemem! Yoksa sen, bu yolun ucuncusu olmamı istemez misin?” dedi.[6]
Daha ağır hesÂba cekilecekler SÂde ve mutevÂzı yaşamayı, şatafattan uzak kalmayı seven Ebû Zer el-GıfÂrî ’ye beytu ’l-mÂlden dort bin dinar tahsis edildiği hÂlde, o bunun pek azını kullanarak coğunu fakirlere dağıtmıştır. (Ebû Nuaym, Hilye, I, 163)
İki dirhemi olanın, bir dirhemi bulunana gore daha ağır hesÂba cekileceğini soyleyen bu sahÂbî, kendisine Şam vÂlisi tarafından gonderilen uc yuz dinarı:
“VÂli, bizden daha garip bir kimse bulamamış mı! Bizim başımızı sokacağımız bir yerimiz, istifÂde edeceğimiz koyunlarımız ve bize hizmet eden bir de hizmetcimiz var. Bundan daha fazlasına sÂhip olmaktan korkarım.” diyerek geri gondermiştir. (Ahmed, Zuhd, s. 147)
Dun boynu tasmalı bir kole idin AshÂb-ı kirÂmdan sonra da oyle bir îman heyecÂnı cihÂnı kapladı ki, TÂrık bin ZiyÂd ’ın beş bin kişilik ordusu, doksan bin kişilik İspanya ordusunu perişan etti. TÂrık, kralın hazineleri uzerine ayağını koymuş, kendi kendine şoyle diyordu:
“TÂrık! Dun boynu tasmalı bir kole idin; gun geldi AllÂh seni hurriyetine kavuşturdu. Sonra bir kumandan oldun! Bugun, Endulus ’u fethettin ve kralın sarayında bulunuyorsun. Şunu iyi bil ve hicbir zaman unutma ki, yarın da AllÂh ’ın huzûrunda olacaksın!”
Bu nasıl bir terbiyedir ki, bir kolenin şahsiyetini inşÃ‚ ediyor ve onu fazîletin zirvesine ulaştırıyor!.. Kalbini duny malına zerre kadar meylettirmiyor ve dÂimî bir nefs muhÂsebesi iklîminde yaşatıyor…
El kÂrda, gonul yarda! ŞÃ‚h-ı Nakşibend Hazretleri ’nin yetiştirdiği buyuk velîlerden Muhammed PÂris Hazretleri, hacca giderken yolu uzerinde uğradığı Bağdad şehrinde nur yuzlu genc bir sarrafa rastlar. Gencin bircok muşteriyle durmadan alışveriş hÂlinde olup zamanını aşırı dunyevî meşgûliyetlerle gecirdiğini duşunerek uzulur. İcinden:
“Yazık! Tam da ibÂdet edecek bir cağda kendisini duny meşgalesine kaptırmış!” der. Bir an murÂkabeye varınca da, altın alıp satan bu gencin kalbinin AllÂh ile beraber olduğunu hayretle muşÃ‚hede eder.
Bu sefer:
“MÂşÃ‚allÂh! El kÂrda, gonul yarda!..” buyurarak genci takdîr eder.
Zîr bu hÂl, “halvet der encumen”, yÂni halkın icinde iken bile Hak ile beraber olup, yalnız O ’nunla kalabilmek ve kesrette vahdet hÂlini yaşayabilmektir.
Muhammed PÂris Hazretleri Hicaz ’a vardığında da KÂbe ’nin ortusune sarılmış icli icli ağlayan ak sakallı bir ihtiyarla karşılaşır. Once ihtiyarın yana yakıla CenÂb-ı Hakk ’a yalvarmasına ve dış gorunuşune bakarak:
“Keşke ben de boyle ağlayarak Hakk ’a iltic edebilsem.” der ve adamın hÂline gıpta eder.
Sonra onun da kalbine nazar edince gorur ki, butun du ve ağlamaları, fÂnî bir dunyÂlık talebi icindir. Bunun uzerine rakîk kalbi, mahzûn olur.
Kıssadan da anlaşılacağı gibi, dunyÂya karşı zÂhit olmak, yalnızca fakirlikte değil, her an yaşanması gereken kalbî bir tavırdır. Muhim olan; dunyevî meşgaleleri, Âhireti ihmÂl etmeksizin devÂm ettirebilmektir.
MevlÂn Hazretleri ’nin zuhd hayÂtı Peygamber Efendimiz ’e duyduğu muhabbet sebebiyle O ’nun zuhd hayÂtını yaşantısına aksettiren Hak dostu MevlÂn Hazretleri ’nin şu hÂli ne guzeldir:
“O, evine geldiğinde; «Bugun evde ne var?» diye sorup; «Bir şey yok!» cevÂbını alırsa memnûn olur; «Hamd olsun, bugun evimiz Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm- ’ın evine benzedi!» derdi. MevlÂn Hazretleri kat ’iyyen adak ve sadaka kabûl etmediği gibi, muridlerini de dÂim bundan meneder, calışmaya teşvîk ederdi.”[7]
Duny mu ’minin zindanı, kÂfirin Cennet ’idir MÂlik bin Dinar Hazretleri, bir gece ruyÂsında ehlullÂhtan bir zÂt olan Refî ’i gordu. Başı acık, yalın ayak koşuyordu. Ona:
“–Nereye?” diye sordu.
Refî:
“–Şukur, zindandan kurtuldum.” dedi.
MÂlik Hazretleri, sabahleyin derhÂl Refî ’nin evine gitti. Gordu ki; Refî vefÂt etmiş.
Peygamber Efendimiz:
“Duny mu ’minin zindanı, kÂfirin Cennet ’idir.” buyurmuştur. (Muslim, Zuhd, 1)
Allah rızası icin niyet Sultan 2. Murad Han, saltanattan ferÂgat ederek Manisa ’ya cekilirken, bu işi sırf AllÂh rızÂsı niyetiyle yaptığını beyan sadedinde şu beyti terennum ediyordu:
Varalım bir iki gun zikredelim Mevl ’yı,
Bize ısmarladılar mı bu yalan dunyÂyı...
ZÂhidÂne bir tavır Mal-mulk ve makam-mevkîye karşı zÂhidÂne bir tavır takınan, duny nîmetlerini nefsin tatmîni icin değil, AllÂh ’ın kullarına hizmet maksadıyla kabûl etme irfan ve fazîletini gosteren gonul erlerinden biri de Yavuz Sultan Selîm Han ’dır. Ulu HÂkan, bir gun emri altındakilere şoyle seslenir:
“MurÂdınız itaatsizlikte devÂm etmekse, haber verin hemen şimdi kendimi hukûmetten hal ’ edeyim. Ben bu saltanatı sırf İslÂm ’a hizmet icin pederimin elinden aldım ve ıslÂh-ı Âlem uğruna birÂder ve birÂder-zÂdelerimi fed eyledim. Bey ’at teklif ettim, kabûl ettiniz. Ben uykularımı, rahat ve huzûrumu terk ederek dîn-i mubînin te ’yîdine calışıyorum. Eğer maksûdunuz İslÂm ’ı ihy etmek değilse, zÂten benim de saltanata asl hevesim yoktur.”
KULDA ZUHD HALİ VelhÂsıl kul, her şeyin yaratıcısı olan AllÂh ’ın rızÂsına yonelmeli ve O ’nu talep etmelidir. Kalpteki muhabbet AllÂh ’a rÂm olunca, kulda zuhd hÂli tecellî eder. Zuhd hÂli tecellî edince de, nefse Âit olarak mal-mulk gozden duşer, ancak AllÂh ’a Âit olarak, yÂni infÂk ile değer kazanır. Boylece, olması gereken hakîkî mecrÂsına yerleşmiş olur. Cunku gonul, artık Hakk ’a olan muhabbeti, amel-i sÂlih kevseri ile besler, sevdiğinin sevdiği ameller rûhuna haz vermeye başlar.
Dipnotlar:
[1] Bkz. BuhÂrî, ZekÂt, 18. [2] İbn-i Sa ’d, VII, 161; Suheylî, I, 248. [3] İbn-i Sa ’d, I, 499. [4] Ahmed, ez-Zuhd, s. 110-111; Suyûtî, Tarîhu ’l-HulefÂ, Mısır 1969, s. 78-79. [5] Bkz. Muslim, Zuhd, 36. [6] Bkz. Ahmed, Zuhd, s. 125; ŞehbenderzÂde Ahmed Hilmi, TÂrih-i İslÂm, I, 367. [7] Ali Nihat Tarlan, MevlÂnÂ, İstanbul 1974, s. 29.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 1, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
DUNYAYA KARŞI ZAHİT OLMAK