Ruhun gıdası nedir? Bedenin yaşayabilmesi icin nasıl ki hava, su ve gıd zarurîdir; aynı şekilde rûhun da hayatî derecede birtakım ihtiyacları mevcuttur. Hatt bunlar, bedenî ihtiyaclardan cok daha ehemmiyetlidir. Zira ten, neticede toprağın bağrına tevdî edilecekken; ruh, sonsuzluğun seyyÂhı olacaktır.MevlÂn Hazretleri bu hakikati şoyle ifade buyurur:
“Teni aşırı besleyip geliştirmeye bakma! Cunku o, sonunda toprağa verilecek bir kurbandır. Sen gonlunu beslemeye bak! Yucelere gidecek ve şereflenecek olan odur…”
“Cesedine yağlı-ballı şeyleri az ver. Cunku tenini fazla besleyen, nefsÂnî arzulara duşuyor ve sonunda rezil olup gidiyor.”
“Rûha mÂnevî gıdÂlar ver. Olgun duşunuş, ince anlayış ve rûhî gıdÂlar sun da, gideceği yere guclu-kuvvetli gitsin!”
İşte Rabbimiz de ibadetleri, gonullerin huzûr-i ilÂhîye saÂdet ve selÂmetle varabilmesi icin ihsan ve ikrÂm eylemiştir. Oyle ki insanın gonul Âlemi, ibadetlerden alacağı mÂnevî gıdÂyı, başka hicbir şeyden alamaz.
Bu hayatî ibadetlerin başında ise, dînin direği ve en evvel farz kılınmış ibadet olan “namaz” gelmektedir. Nitekim lÂyıkıyla kılınabilen bir na­maz­da, kalpte­n perdeler kalkar, “Namaz, mu ’minin mîrÂcıdır.”[1] hakîkatinin tecellîsiyle Hakk ’ın huzûrunda t­rif­siz bir vus­lat yaşanır. Bu vuslat, CenÂb-ı Hakk ’ın “Secde et ve yaklaş!” (el-Alak, 19) emrine riÂyetin Âdeta mÂnevî bir mukÂfÂtı sadedinde tecellî eder.
Namazdan sonra ruhlarımızı besleyen diğer bir farz ibadet de Ramazan ’da tutulan “oruc”tur. Oruc; insanı, sabır, kanaat, hÂle rız ve meşakkatlere karşı metÂnet gibi ahlÂkî fazîletlere erdirmekle beraber, mahrumiyet ve aclıkla, nîmetlerin kadrini hatırlatır. Yoksul, ac ve perişan insanların hÂlini hatırlatmak sûretiyle varlıklı kimselerin yardım ve merhamet hislerini geliştirir. İnsanların birbirlerine karşı şukran duygularını takviye eder.
İs­lÂm ic­ti­mÂî ni­z­mın­da, fa­kir ile zen­gin ara­sın­da­ mu­hab­be­t tesis edip ha­set ve hu­sû­me­ti ber­taraf eden diğer bir farz ibadet de “ze­kÂt”tır. Bu farz ibadette, var­lık­lı in­san­la­rda ser­ve­te rÂm ol­ma ne­ti­ce­sin­de mey­da­na ge­le­bi­le­cek muh­te­mel azgınlıklara set cekmek, muh­tac­lar­da da zen­gin­le­re kar­şı men­fî duyguların fi­liz­len­me­si­ni en­gel­le­mek, boylece ic­ti­mÂî ha­yattaki dengeyi ko­ru­mak gibi nice hikmetler bulunmaktadır.
Bu iba­det­le­rin ya­nın­da, hem m­lî hem de be­de­nî bir farz iba­det daha vardır ki, o da “hac”dır. Hac, gonullerdeki îmÂnı kemÂle erdiren ve mahşerin bir benzerini daha bu dunyada yaşatarak; “Olmeden evvel olunuz!” sırrına ermeye vesîle olan muhim bir ibadettir.
Hac, “refes, fısk ve cidÂl”in[2] olmadığı, baştanbaşa bir nezÂket ve zarÂfet tÂlimidir. Oyle ki, bir bitkiyi koparmak, avlanmak, hatt bir avcıya avı gostermek de yasaktır. Butun canlılara karşı tam bir zararsızlık, rikkat ve hassÂsiyet tÂlimidir. HÂlık ’ın şefkat nazarıyla mahlûkÂta bakış tarzı kazanabilmektir.
Hacdaki şeytan taşlama, hayatın her safhasında iblisi taşlamak gerektiğinin bir tÂlimidir. Şeytanın kalbe fısıldadığı her vesveseyi;
أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ
“Taşlanmış şeytanın şerrinden AllÂh ’a sığınırım.” diyerek bertaraf edebilmenin bir tÂlimi. HÂsılı şeytan taşlama, iblisin lÂnetlenmesi ve gonlun her turlu gaflet ve vesveseden ÂzÂde bir şekilde AllÂh ’a yoneltilmesidir. Nitekim Rabbimiz şoyle buyuruyor:
“Eğer şeytandan gelen kotu bir duşunce seni tahrik edecek olursa, hemen AllÂh ’a sığın!..” (Fussilet, 36)
Hacda giyilen ihram, iki parca dikişsiz elbiseyle hicliğe burunmenin ve Hakk ’ın emri etrafında pervÂne olup butun dunyevî rutbelerden soyunmanın bir telkinidir.
Arafat, bir af ve iltic makÂmıdır. Sanki kabirden kıyÂmet sabahına kalkış ve fevc fevc mahşer meydanında toplanışın bir provasıdır. Butun kulların, AllÂh ’ın huzûrunda Âciz, muhtac ve umitvar bir şekilde yaşlı gozlerle af beklemesidir.
Hazret-i MevlÂn şoyle der:
“NedÂmet ateşiyle dolu bir gonulle ve nemli gozlerle du ve tevbe et! Zira cicekler, guneşli ve ıslak yerlerde acar!”
Yine hac ibadetinin rukunlerinden biri olan tavaf da; Hazret-i İbrahim ’in oğlu İsmail -aleyhisselÂm- ile AllÂh ’ın evini nasıl inşÃ‚ ettilerse, aynı şekilde bir mu ’minin de tavafla îmÂnın merkezi olan gonul evini yeniden inşÃ‚ etmesidir. Hic şuphesiz ki KÂbe AllÂh ’ın evi, kalpler de O ’nun nazargÂhıdır.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in KÂbe ’yi tavaf ederken şoyle buyurduğu nakledilir:
“(Ey KÂbe!) Sen ne guzelsin ve kokun da ne guzel! Sen ne yucesin ve saygınlığın da ne yuce! Ama bu canı bu tende tutan AllÂh ’a yemin ederim ki, Allah nezdinde malıyla, kanıyla mu ’minin hurmeti (saygınlığı), senin hurmetinden daha buyuktur!” (İbn-i MÂce, Fiten, 2)
Dolayısıyla KÂbe ’ye gonul Âlemlerini kuvvetlendirmek icin gidenler, bunun ilk ve temel şartının mu ’min kardeşinin kalbini kırmamaktan, bu dokunulmazlığı ciğnememekten gectiğini iyi bilmelidirler.
“Kurban” ise, fedakÂrlığın ve Hakk ’a yakınlığın bir zirvesidir. İbrahim -aleyhisselÂm- ’ın oğlu İsmail ile imtihan edilmesini hatırlayıp, o hÂdisedeki ilÂhî hikmetlerden nasîb alınması ve AllÂh ’a teslîmiyet ve takv ile kulluk edilmesi hususunda gonullerin ÂgÂh olmasıdır. Nitekim CenÂb-ı Hak buyurur:
“(Kurbanların) ne etleri, ne de kanları AllÂh ’a ulaşır. AllÂh ’a ulaşan, ancak takvÂnızdır…” (el-Hac, 37)
MevlÂn Hazretleri şoyle der:
“Hacca gidenler, orada KÂbe ’nin sahibi ile buluşsunlar. O ’nunla buluştuktan sonra KÂbe ’yi her zaman ve mekÂnda bulabilirler.”
Kul, hacda CenÂb-ı Hak ile vuslat iklîmine girebilirse, yani haccın insan rûhuna kazandırmayı hedeflediği şekilde; dunyevî rutbelerden soyunur, hicliğinin idrÂki icerisinde ve dÂim ilÂhî muşÃ‚hedenin altında olduğu şuuru ile hareket edebilirse, artık her yerde Rabbi ile buluşur, dÂim O ’nun rızÂsı peşinde koşar. Gıybet ve dedikodudan uzaklaşır, yalan ve iftirÂya asl tevessul etmez. Elini, dilini, gozunu, kulağını, velhÂsıl butun uzuvlarını haramlardan korur. HÂsılı, hac mevsiminde kazandığı vuslat heyecanını son nefesine kadar devam ettirmeye gayret gosterir. Hayatının kalan kısmını gecen kısmından daha hayırlı kılabilmek icin, Allah yolundaki hizmetlere fedakÂrca koşar.
Zira CenÂb-ı Hak kulundan dÂim fedakÂrlık istemektedir. Samimiyetle fedakÂrlık gosteren kullarına da bunun mukÂfÂtını bol bol ihsÂn etmektedir.
MevlÂn Hazretleri, DivÂn-ı Kebîr ’inde ne guzel buyurur:
“Altın ne oluyor, can ne oluyor, inci-mercan da nedir; bir sevgiye harcanmadıktan, bir Guzel ’e fed edilmedikten sonra?!”
Yani insan, kendisine CenÂb-ı Hakk ’ın lûtfettiği canı ve malı, yine O ’nun yolunda fed edebildiği takdirde, Allah katında buyuk bir değer kazanmaktadır. Aksi takdirde can da mal da israf ve heb edilen kıymetler hukmune girmektedir. Bir de kıyÂmet gunu o kimse, butun bu nimetlerden dolayı ağır bir hesaba dûcÂr olacaktır.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, tebliğe ilk başladığında kendisine teklif edilen mal, makam ve nefse hoş gelecek butun vaatleri, hic tereddut gostermeden reddetti. AllÂh ’ın dînini butun meşakkatlere rağmen insanlara ulaştırmaya devam etti.
Evini, malını ve butun imkÂnlarını bırakarak doğup buyuduğu vatanından cıktı ve Allah yolunda hicret etti. Ayrılırken Hazvere ismi verilen yerde durup Mekke ’ye baktı ve huzunle:
“Sen, Allah katında beldelerin en sevgili olanısın. Cıkarılmış olmasaydım, senden cıkmazdım. Senden başka bir yeri yurt tutmaz, yuva kurmazdım…” buyurdu. (Ahmed, IV, 305; Tirmizî, MenÂkıb, 68/3925)
Medîne-i Munevvere ’de, son derece sade ve mutevÂzı bir şekilde, başını eğerek girdiği kucucuk odasında hayatını devam ettirdi. Dileseydi mureffeh bir hayat yaşayabilirdi. Fakat O, fÂnî dunyanın susune, rahatlığına, zevk u safÂsına asl iltifat etmedi. Mekke-i Mukerreme ’yi fethettiği hÂlde, AllÂh ’a ve kendisine en sevgili olan o mukaddes beldeye, EnsÂr-ı KirÂm ’ı uzmemek icin tekrar donmedi. Muslumanlara zor zamanlarında kucak acan Medînelilere muhteşem bir vef orneği sergiledi.
On senelik Medîne hayatına AllÂh ’ın dînini yaymak icin 13 gazve ve 21 seriyye sığdırmış olması, O ’nun nasıl bir gayret ve fedakÂrlık icinde yaşadığını gostermeye kÂfîdir.
İşte İslÂm nîmeti, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in ve O ’nun izini samimiyetle takip eden gayret-i dîniyye sahibi mu ’minlerin fedakÂrlıkları sayesinde gunumuze ulaştı. Bizler de dÂim fedakÂrlıklarda bulunarak İslÂm ’ı gelecek nesillere taşımalı ve boylece AllÂh ’a ve Rasûl ’une karşı vef borcumuzu odemeliyiz. Zira bu vefÂ, îmÂnın en muhim alÂmet-i fÂrikasıdır.
CenÂb-ı Hak, butun ibadetlerimizi dÂim ihlÂs ve takv olculeri icerisinde ed edebilmeyi, cumlemize nasip buyursun. Âhiret yolculuğumuzda namaz, oruc ve haccımızı ebedî yoldaşımız; zekÂt, infak ve fedakÂrlıklarımızı sonsuzluk aşımız eylesin. İbadetlerimizin her birini rızÂsına muvÂfık bir vasıfta îf edebilmeye cumlemizi muvaffak kılsın. Âmîn!..
Dipnotlar: [1] Suyûtî, Şerhu İbn-i MÂce, I, 313. [2] Bkz. el-Bakara, 197.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Şebnem Dergisi, Yıl: 2020 Ay: Temmuz Sayı: 193
İslam ve İhsan