Dandanakan Savaşı ne zaman, kimler arasında oldu? Dandanakan Savaşı ’nın sebepleri, sonucları ve onemi.Dandanakan Savaşı, Selcuklular ile Gazneliler arasında 1040 yılında yapıldı ve Selcuklu Devleti ’nin kuruluşunu sağladı.
DANDANAKAN SAVAŞI ’NIN SEBEPLERİ Selcuklular ’ın Gazneliler ’e karşı 1035 ve 1038 yıllarında kazandıkları iki zaferden sonra Gazneliler ’in bolgedeki siyasî ve askerî durumu ciddi şekilde sarsıldı; bundan faydalanan Karahanlı şehzadesi Bori Tegin Gazneli topraklarına bazı akınlarda bulundu.
Gazneli Sultanı Mesut, sarsılan durumunu kuvvetlendirmek maksadıyla HÂrizm ’i vererek Selcuklular ’a ve Âsi HÂrizmşah İsmÂil ’e karşı Cend Emîri Şah Melik ile bir ittifak yaptı. Daha sonra da icinde cok sayıda savaş filinin yer aldığı “butun Turkistan ’ın dahi karşı koyamayacağı” 50 bin kişilik bir ordu ile harekete gecip once Belh ’e, ardından da Serahs ’a yurudu. Bu sırada Ta‘likān, FÂryÂb, Şuburkān ve yorelerini zaptetmekle meşgul olan Cağrı Bey sultanın bu hareketi uzerine Serahs ’a geldi; ardından Tuğrul Bey ile Mûs İnanc Yabgu da Serahs ’a gelip toplandılar ve Gazneliler ’e karşı savaş hazırlıklarına başladılar. Ancak bazı Selcuklu reisleri, guclu Gazneli ordusu karşısında tutunamayacaklarını duşunerek Rey, CurcÂn ve CibÂl taraflarına cekilme fikrini ileri surduler. Bu goruşu desteklemeyen Cağrı Bey ise yeni bolgelerde başarılı olmanın cok guc olduğunu, bu sebeple Horasan ’ın asla terkedilmemesini, savaştıkları takdirde Gazne ordusu karşısında bu defa da zafer kazanacaklarını ifade etti. Bunun uzerine 20 bin kişilik Selcuklu ordusu ile 50 bin kişilik Gazneli ordusu TalhÂb yoresinde savaşa tutuştu.
Buyuk Gazneli ordusu karşısında tutunamayan Selcuklu kuvvetleri civardaki collere cekilmek zorunda kaldılar. Selcuklular sıcakların şiddetlendiği sırada collerden sevk ettikleri atlı birliklerle Gazneli ordusunu yıpratma saldırılarına başladılar ve yoredeki su kuyularını tahrip edip kapattılar. Bu arada Selcuklu başbuğları, Sultan Mesut ’un NesÂ, BÂverd ve FerÂv ’nın Selcuklular ’a verilmesi, NîşÃ‚bur, Serahs ve Merv ’in de Gazneliler ’de kalması şeklindeki barış teklifini kabul ederek onunla gecici bir anlaşmaya vardılar. Boylece her iki taraf da kesin sonuclu bir savaşa hazırlanabilmek icin zaman kazanmış oldu. Bu sırada Turkistan ’dan gelen kalabalık Oğuz kitleleri Selcuklular ’a katıldılar; boylece Selcuklular Gazneliler karşısında biraz daha guclu duruma geldiler.
Kışı NîşÃ‚bur ’da geciren Sultan Mesut, Selcuklular ’a kesin bir darbe indirip onları Horasan ’dan atmak veya kendilerine tÂbi duruma getirmekte kararlı idi. Bunu gercekleştirmek icin NîşÃ‚bur ’dan 100 bin kişilik bir ordu ile Tûs ve Serahs yonunde harekete gecti. Selcuklu reisleri de derhal toplanıp durumu muzakere ettiler. Coğunluk bu ciddi tehlike karşısında Batı İran ’a cekilme fikrindeydi. Ancak Cağrı Bey bu defa da cekilme fikrine şiddetle karşı cıktı ve hareket kabiliyeti fazla olmayan yorgun Gazneli ordusunu rahatlıkla mağlûp edebileceklerini soyleyerek onları ikna etti. Bunun uzerine Serahs ’tan hareket eden Selcuklu ordusunun onculeri, Merv yonunde ilerlemekte olan Gazneli ordusuna saldırmaya başladılar; esas ordu ise taktik gereği col yonune doğru cekilmekteydi.
Selcuklu ordusuna bağlı bazı birlikler ise Gazneli ordusunun yolu uzerindeki butun su kuyularını tahrip edip kapatıyordu. Boylece kalabalık Gazneli ordusunu susuz bırakma planlarını tam bir başarıyla gercekleştirdiler. Nitekim su ihtiyacını gidermek icin Merv yakınlarındaki suları bol olan Dandanakan ’a doğru yon değiştirip ilerleyen Gazneli ordusu, susuzluk ve yorgunluktan perişan bir vaziyete duşmuştu; ayrıca artan Selcuklu saldırıları da onlara ağır kayıplar verdiriyordu. Bu durum karşısında Sultan Mesut umitsizliğe kapıldı. Ordusunda disiplin bozulmaya ve kendisiyle ordu kumandanları arasında fikir ayrılıkları gorulmeye başladı.
DANDANAKAN SAVAŞI ’NIN SONUCLARI Gazneli ordusunu kotu duruma duşurmeyi başaran Selcuklu başbuğları, Dandanakan Kalesi onlerinde onlarla kesin sonuclu bir meydan savaşı yapmaya karar verip derhal harekete gectiler. Burada uc gun devam eden ve 23 Mayıs 1040 gunu sona eren savaşta birlikten mahrum, ac, susuz ve yorgun Gazneli ordusu, ozellikle savaş tekniğini cok iyi bilen Cağrı Bey ’in mahirÂne taktik ve saldırıları karşısında kesin bir yenilgiye uğratıldı.
Sultan Mesut kahramanca carpıştı fakat etrafının sarıldığını gorunce 100 atlı ile savaş meydanından guclukle kacıp canını kurtardı. Diğer Gazneli kumandanları da aynı şekilde ordu saflarını terk edip kactı. Savaştan sonra Selcuklular pek cok ganimet ele gecirdiler, bunların buyuk bir kısmı savaşa katılan askerlere dağıtıldı.
Selcuklular, Dandanakan zaferinden sonra Buyuk Selcuklu Devleti ’ni kurdular. Savaşın son gunu Selcuklu beyleri yaptıkları toplantıda Tuğrul Bey ’i yeni devletin ilk sultanı ilÂn ettiler ve civardaki hukumdarlara fetihnÂmeler gondererek zaferlerini bildirdiler.
DANDANAKAN SAVAŞI ’NIN ONEMİ Dandanakan zaferi, Selcuklular ’ı Horasan ’da bir devlet kurduktan sonra butun Sunnî-İslÂm Âleminin lideri haline getirdi.
Kaynak: DİA
İslam ve İhsan