Nasrettin Hoca kimdir, nerelidir? Nasrettin Hoca fıkraları nasıl ortaya cıkmıştır? Turk mizah kahramanı, mutasavvıf, alim; Nasrettin Hoca ’nın kısaca hayatı...Nasreddin Hoca ’nın yaşadığı donem, doğum ve olum yılları, tarihî kişiliği ve ailesi hakkındaki bilgiler tartışmalıdır.
NASRETTİN HOCA NERELİ? Nasrettin Hoca, Konya ’ya bağlı Sivrihisar ’ın Hortu koyunde 1208 yılında doğdu. Ailesi Malazgirt Zaferi ’nden sonra Anadolu ’ya yerleşen Oğuz boyuna mensup boylardandır. Babası koyun imamı Abdullah, annesi aynı koyden Sıdıka Hatun ’dur.
Nasrettin Hoca, Sivrihisar ’da medrese eğitimi aldı. Babasının olumu uzerine Hortu'ya donerek koyun imamı oldu. 1237 ’de Akşehir ’e yerleşti. Burada İslami ilimler eğitimi aldı. Rivayetlere gore medresede ders okuttu, kadılık gorevinde bulundu. Bu gorevlerinden dolayı kendisine “Nasuriddin HÂce” adı verildi, sonradan bu ad “Nasrettin Hoca” bicimini aldı.
NASRETTİN HOCA NASIL OLMUŞTUR? Nasrettin Hoca, 13. yuzyılda Selcuklular devrinde Kayseri ’de uzun sure kadılık yaptı. Sultan I. Alaattin Keykubat ’ın iktidarı doneminde Konya ’ya taşındı, saray mektebinde hocalıkta bulundu. Daha sonra, Moğol istilasına karşı direnişe onderlik etti ve bu nedenle 1 Nisan 1261 gunu Kırşehir ’de olduruldu. Diğer rivayete gore Akşehir ’de 1284 senesinde vefat etti.

Nasrettin Hoca Turbesi
NASRETTİN HOCA ’NIN SOYU Eskiden Hortu koyunde Nasrettin Hoca ’ya ait olduğu rivayet edilen bir ev harabesinin ve onun soyundan geldiklerini soyleyen kimselerin bulunduğu bircok kaynakta belirtilmektedir. Ayrıca hocanın oğullarına ait mezar taşları Sivrihisar ’a yakın Sultana koyunde bulundu. Nasrettin Hoca ’nın kızlarından birine nisbet edilen bir mezar taşı da Sivrihisar ’da ortaya cıktı.
İstanbul ’un ilk kadısı ve FÂtih Sultan Mehmet ’in hocası Hızır Bey ’in de Sivrihisarlı ve annesinin hocanın torunu olduğuna dair bilgilere kaynaklarda rastlanmaktadır.
NASRETTİN HOCA FIKRALARI Fıkraları dikkatle incelendiğinde Musluman Turk halkının mizah sembolu olan Nasrettin Hoca ’nın hazırcevap, insanları kırmadan doğruyu soyleyen, yeri geldiğinde kendisiyle de alay etmeyi bilen bir tip olduğu gorulur.
Fıkralarının coğunda sıradan bir koylu gibi tarlasında, bağında calışır, ormana odun kesmeye gider, zaman zaman da şehre iner. Bu şehir cok defa Akşehir, Sivrihisar veya Konya ’dır. Ancak hocanın bazan bir Âlim, bazan bir bilge kişi, bazan kadı, tabip, hoca ve elci kişiliğine burunduğu de gorulur.
İSLAM DUNYASININ ORTAK KAHRAMANI Nasrettin Hoca fıkralarında yer alan konular, Batı ve Doğu ulkelerindeki yaygın fıkralarda işlenenlerle kıyaslandığında bunların Tayland, Pencap ve Turkistan ile Almanya, Fransa, İngiltere, İber yarımadası, Baltık ulkeleri ve İskandinavya, Kuzey Afrika, Mısır ve Sudan dahil engin bir coğrafyayı kapsadığı gorulur. Bu temaların bir kısmı tesaduf veya tabii benzerlikle acıklanabilirken bircoğunun aynı kaynaktan geldiği anlaşılmaktadır.
Turkiye ’de bile hoca ile ilişkilendirilebilecek Karagoz ve Hacivat, Ebleh Mehmet gibi tipler vardır. Ancak tarihî gercek ne olursa olsun Anadolu ’dan yayılan Nasrettin Hoca fıkralarının Doğu İslÂm zekÂsının ozel bir urunu olduğu kabul edilmektedir. Bu durum onu butun Doğu İslÂm dunyasının ortak kahramanı yaptı.
NASRETTİN HOCANIN BİLİNDİĞİ ULKELER Turkistan ’da Cin sınırındaki İli vadisinden Kafkasya ’ya, İran Azerbaycanı ’ndan Arabistan ’a, Turkiye, Mısır ve Akdeniz kıyılarından Tunus, Kırım ve Kazakistan ’a kadar her yerde hoca vardır. Daha once Osmanlı Devleti ’nin hÂkimiyetinde kalmış Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Hırvatistan, Yunanistan ve Arnavutluk ’ta da Nasrettin Hoca fıkralarına yaygın bicimde rastlanmaktadır.
NASRETTİN HOCA ADINA UYDURULMUŞ FIKRALAR Hocaya mal edilen fıkraların bir kısmının kaba ve cirkin olayları konu edindiği ve ahlÂk dışı olduğu gorulur.
Musluman Turk halkının, başta dinî inancı olmak uzere ahlÂk anlayışı ve gelenekleriyle bağdaşmayan bu fıkraların Nasrettin Hoca ’ya ait olmadığı, sonradan hocaya mal edildiği kesindir.
NASRETTİN HOCA FIKRALARININ OZELLİKLERİ Birkacı dışında tek vakıa uzerine kurulan Nasrettin Hoca fıkraları hakaret icermeyen, acık ve dışa donuk, incitmeden eğiten mizahî yaklaşımların en guzel ornekleridir. Aykırı konuşmayı seven, aklıselimi kuvvetli, neşeli, babacan bir tip olan hocanın mizahı hiciv gibi yıkıcı değil yapıcıdır; bu yonuyle iyi niyet timsalidir.
Fıkralarda alay ve eleştiri okları coğunlukla ev, sokak, aile, toplum, iş hayatı, din, yargı sistemi, ekonomi, otorite, dostluk gibi hayatın her safhasını ilgilendiren konulara yonelmiştir. Bu fıkralar arasında bir maksadı acıklamak, bir duşunceyi desteklemek icin atasozu yerine kullanılanları da vardır. Boylece Turk halkının aklıselimini, duyuş ve duşunuş ozelliklerini ifade etmiş olur. Tahkiye ve diyalog dengesine dayanan Nasrettin Hoca fıkralarının halk tarafından buyuk kabul gormesinin bir sebebi de bu ozellikleridir.
Cok yonlu bir mizah iceren Nasrettin Hoca fıkralarının genel nitelikleri guldurucu, duşundurucu, oğretici, eğlendirici ve şaşırtıcı olmalarıdır. Sozden doğan mizahın durumdan doğan mizahtan fazla oluşu bu fıkraların diğer bir ozelliğidir. Hocanın mizah anlayışının dayandığı esasları şoylece sıralamak mumkundur: Guldurucu durum ve sozler, zıtlık, kelime oyunları, şaşırtıcı zek oyunları, olumle alay, şaşırtıcı davranış ve sozler, abartma, ima-taşlama ve cağrışım. Bu fıkraların genel yapısında Anadolu Turk toplumunun tarihî gelişimi icinde birlikte yaşamış olan karşıt iki sosyal cevre gorulur. Biri gelenekci, ikincisi değişmelerden yana olan cevredir. Her insanda ceşitli olculerde bulunan bu iki ruh hali sosyal anlamda yonetenle yonetilen arasındaki kultur catışmasını icerir.
EN SIK KULLANILAN DEYİMLER VE ATASOZLERİ Nasrettin Hoca fıkralarının yaygın anlatımı sonucunda oluşmuş, gunumuzde de kullanılan bircok deyim ve telmih vardır. Bunlar arasında atasozu niteliği kazanmış olanlar coğunluktadır. “Dağ yurumezse abdal yurur”; “El elin eşeğini turku cağıra cağıra arar”; “Sahibi olmuş eşeği kurt yer” atasozleriyle “bindiği dalı kesmek”, “buyurun cenaze namazına”, “ince eleyip sık dokumak”, “yok devenin başı” deyimleri bunlardan sadece birkacıdır.
Nasrettin Hoca ’nın fıkraları sozlu kaynaklardan derlenerek yazıya gecirildi.
Kaynak: DİA
NASRETTİN HOCA TURBESİ NEREDE? - HARİTA
İslam ve İhsan