Osmanlı Devleti; tebaası arasında din, dil, ırk, renk ayrımı gozetmemiştir. Bu insanların arasında zenciler de vardır, beyaz yahut hadım edilmiş koleler de sakatlar da... Kor, topal, şeytan vs. lakaplı pek cok sadrazam devlet hizmetinde gorev yapmıştır.Erol Cağlar'ın kaleme aldığı "Osmanlı Lakapları" eserinde doneminde kendisine lakap takılan tum paşaların hikayelerini anlatıyor. Biz de Osmanlı devlet adamları icin kullanılan lakapları, bu lakapların nereden geldiğini ve kısa hikayelerinden bir kısmını sizler icin derledik:
HACI İVAZ MEHMET PAŞA
Osmanlı tarihinde aynı isimde ve lakapta iki tane Hacı İvaz Mehmet Paşa vardır. İlk olan Hacı İvaz Mehmet Paşa, Tokat'ın Pazar ilcesinde doğmuştur. İvaz kelimesi 'karşılıksız olarak saray hizmetine verilen' anlamındadır.
ZAĞANOS MEHMET PAŞA
Rus devşirmesi olan Mehmet Paşa, İstanbul'un fethinden sonra sadrazamlığa gelen ilk sadrazamdır. Fetihten sonra, yani 1453'den 1900'lere kadar genellikle devşirme kokenli sadrazamlar iş başına gelmiştir. Zağanos Mehmet Paşa denizcilik yaptığı donemlerde denizcilikte gozetleme icin kullanılan 'Zağanos' isimli yırtıcı bir ceşit Doğan kuşu kullanırmış. Bu kuşu kullanması sebebiyle lakabı 'Zağanos' olmuştur.
MUFTUZADE AYAKLI KUTUPHANE MEHMET EMİN EFENDİ
19.yuzyılda yaşamış olan Mehmet Emin Efendi , derin bir bilgiye sahiptir.Bu tip insanlara 'hafız-ı kutub' denir.Yani kitapları ezberleyen kutuphane gorevlisidir. 1990'lı yıllara kadar, daha bilgisayarların aktif kullanılmadığı donemlerde, kutuphanelerde bibliyografya fişleri taranırdı.Kocaman bir dolap vardı ve harfler alfabetik olmak uzere her kitabın ismi bir harf kutusu icindeydi.Oradan kitabın yahut yazarın adı bulunuyordu. Sonra demirbaş numarası kutuphaneciye veriliyor, o da kitabı getiriyordu. Bunun oncesinde mesela Ayasofya'daki Sultan Abdulhamit Kutuphanesi'ne gidip hafız-ı kutube diyorsunuz ki: 'Leyla ve Mecnun var mı?' O da olduğunu soylemekle kalmıyor, ortasından veya sonundan bir on beyit okuyuveriyor. Cunku ezbere biliyor. Mehmet Emin Efendi de boyle bir zat olduğu icin ona 'Ayaklı Kutuphane' lakabı verilmiş.
HEZARFEN AHMET CELEBİ
Hayatı hakkındaki bilgiler, sadece Evliya Celebi ’nin Seyahatnamesi ’nde anlattıklarıyla sınırlıdır. Lakabı olan Hezarfen, “bin fen sahibi” demektir. Cok ceşitli bilim dallarında bilgi sahibi oluşu sebebiyle kendisine bu lakap verilmiştir.
EVLİYA CELEBİ
25 Mart 1611 tarihinde İstanbul Unkapanı ’nda doğmuştur. Asıl adı belli değildir. Lakabını hocası Evliya Mehmet Efendi ’den oturu aldığı tahmin edilmektedir. Babası Topkapı Sarayı kuyumcubaşısı olan Derviş Mehmet Zilli Efendi ’dir.
ŞEYTAN DOVEN TURK AYDIN REİS
Karamanlı olan Aydın Reis 16. yuzyıl Turk denizcilerindendir. Kemal Reis tarafından yetiştirilmiştir. Osmanlı Donanması ’nda gemi kaptanlığı yaparken Sultan II. Bayezid ’in emriyle Memluk Sultanlığı hizmetine girmiş. Ustası Kemal Reis ’in vefatı uzerine Kuzey-Batı Afrika ’ya gecerek Oruc Reis ile birlikte calışmaya başlamış. Cezayir ’in fethine katılmış. Barbaros on beş gemilik bir filoyu Aydın Reis ’in emrine vererek onu İspanyol zulmu altına inleyen Endulus Muslumanlarını kurtarmaya gondermiş. Batılı tarihciler tarafından “İspanyol doven”, Turkler arasında ise “Şeytan yahut gavur doven” adı verilen Aydın Reis, Endulus ’e giderken rastladığı beş İspanyol gemisini ele gecirmiş.
KALTAKCIZADE HALİL EFENDİ
Bursa'da yaşamış olan Halil Efendi, Bursa Nakşibendilerinden biridir. Muderrislik ve hattatlığıyla tanınmıştır. Lakabı olan 'kaltak' kelimesi eskiden at, eşek yahut katır gibi hayvanların sırtlarına konulan eyerin tahtadan yapılan ic iskeleti icin kullanılırdı. Muhtemelen Halil Efendi'nin babası kaltak ustası olması sebebiyle kendisine 'Kaltakcızade' lakabı verilmiştir.
YEKCEŞM HAKKI BEY
Mora'da doğan Hakkı Bey'in asıl adı İbrahim olup şiirlerinde 'Hakkı' mahlasını kullanmıştır. 'Yekceşm' lakabı tek gozu gormeyenlere verilir. 'Kor Hakkı' diye de anılmaktadır. İsmail Hakkı Paşa'nın oğludur.
MATRAKCI NASUH
Asıl adı, Nasuh bin Karagoz bin Abdullah el-Bosnavi'dir. Doğum tarihi ve yeri tam olarak bilinmeyen Matrakcı Nasuh, Saraybosna yakınlarında tahminen 1481'de doğmuştur. Dedesinin devşirme olduğuna dair kesin bilgiler vardır. Enderun'da eğitim gormuştur. 'Matrakcı' yahut 'Matraki' adıyla anılması kılıca benzer sopalarla oynanan ve eskrime benzeyen bir tur savaş oyunu olduğu bilinen 'matrak' oyununda cok usta olduğu icindir.
TİRYAKİ HASAN PAŞA
Doğum tarihi kesin olmamakla beraber nereli ve kimin oğlu olduğu da bilinmemektedir. Bazı kaynaklar unyeli olduğunu yazar. Kahveye duşkun olduğu icin kendisine 'Tiryaki' lakabı verilmiştir.
MEZAMORTA HUSEYİN PAŞA
Huseyin Paşa'nın babası, Girit'in Kandiye şehrinden Tunus'a yerleşmiş Ali et- Turki isimli bir Osmanlı sipahisidir. Kaptan-ı deryalığa esnasında Venediklilerle yaptığı savaşta ağır bir şekilde yara alıp esir olmasına rağmen iyileşip donduğu icin İtalyanca 'yarı olu, yahut olup dirilen' anlamında ki 'Mezzo- morto' ifadesinden bozma ' Mezamorta' lakabını almıştır.
HERSEKZADE AHMET PAŞA
Bosna-Hersek dukası Stepan Vukcic-Koşaca'nın kucuk oğludur. Hersek dukasının oğlu olduğu icin ' Hersekzade' lakabıyla anılmıştır. Kucuk yaşta Osmanlı Devleti'ne rehin olarak verilmiş olan Ahmet Paşa, Enderun'a alınarak eğitilmiştir. Kaptan-ı deryalık gorevlerinde bulunmuştur.
KABAKULAK İBRAHİM PAŞA
Şebinkarahisar'dan İstanbul'a gelen bir koylu cocuğu olarak saraya girmiş ve bircok gorevde bulunup sadrazamlığa kadar yukselmiştir. Sadrazamlığındaki en buyuk başarısı Patrona Halil Ayaklanması'nın kalıntılarını İstanbul'dan temizlemektir.
PABUCCU AHMET PAŞA
Rize'de 1760'ta doğmuş. Rize'den İstanbul'a geldiğinde Vefa Han'ında ayakkabı dikmekle uğraşmış. Vaka-i Hayriye'de, Yeniceri Ocağı'nın kaldırılmasında gosterdiği başarılardan oturu kapıcıbaşılık rutbesi almış akabinde liman nazırlığı, beylerbeyi ve kaptan-ı derya olmuş.
ATEŞ MEHMET SALİH PAŞA
Trabzon doğumlu olan Mehmet Salih Paşa, cekirdekten yetişme bir denizci olup tersane-i amirede kalyonculuk yapmıştır. 'Ateş' lakabı, ona cesaretinden dolayı verilmiştir.
CEZZAR AHMET PAŞA
70 kadar isyancı bedeviyi oldurduğu icin halk, Arapcada ' deve kabası' anlamına gelen 'Cezzar' lakabını uygun gormuş.
TOPAL RECEP PAŞA
Boşnak asıllı olan Recep Paşa, lV. Murat doneminin entrikacı devlet adamlarındandır. Nikris hastalığı sebebiyle topallardı. Bu yuzden 'Topal' lakabıyla anılıyor.
İslam ve İhsan
OSMANLI DEVLETİ ’NDE PAŞA UNVANI ALAN TEK KADIN