Anne-babaya ve akrabaya nasıl davranmalıyız? Anne-babaya karşı gelmenin ve akrabalarla ilişkiyi kesmenin hukmu nedir? Anne-babaya karşı gelmek ve akrabalarla illişkiyi kesmek ile ilgili ayet ve hadisler.Anne-babaya karşı gelmenin ve akraba ile ilgiyi kesmenin haram olduğu hakkında ayet ve hadisler.
ANNE-BABAYA KARŞI GELMEK VE AKRABALARLA İLİŞKİYİ KESMEK İLE İLGİLİ AYETLER Akrabalarla İlişkiyi Kesmek ile İlgili Ayetler “(Ey munÂfıklar!) İş başına gececek olursanız, yeryuzunde bozgunculuk cıkarmak ve akraba ile ilgiyi kesmek sizden beklenmez mi? İşte Allah ’ın lÂnetlediği, kulaklarını sağır ve gozlerini kor ettiği kimseler bunlardır.” (Muhammed sûresi, 22-23)
Âyet-i kerîme munafıkların en belirgin ozelliklerinden birinin, iş başına gectikleri zaman yeryuzunde bozgunculuk cıkarıp ortalığı karıştırmak olduğunu soyluyor. Onlar CÂhiliye devrinde yağmacılıkla, talan ve vurgunla yuvaları yıkıp perişan ederlerdi. Kız cocuklarını diri diri toprağa gommekten cekinmezlerdi.
İkinci onemli ozellikleri ise akraba ile ilgiyi kesmek, onları arayıp sormamak, yardımlarına koşmamaktı. Akrabalar arasında tatsızlık cıkarırlar, birbiriyle cekişip dururlardı.
İşte Allah TeÂl boyle yapan kimseleri lÂnetlemiştir. Onların kulaklarını sağır ettiği icin ilÂhî sozu duyup anlamazlar. Gozlerini kor ettiği icin gercekleri goremezler. Onlar işte boylesine duşuncesiz kimselerdir.
Demekki akrabayı arayıp sormamak, onları ziyaret edip gonullerini almamak, elden gelen yardımı yapmamak mu ’minlerin değil munafıkların ozelliğidir. Peygamber Efendimiz ’in muhtelif hadislerinde belirttiğine gore akrabayı ziyaret etmek Allah TeÂl ’nın hoşnutluğunu kazanmaya, cennete girmeye ve omrun uzamasına vesile olur. Akraba ile ilgiyi kesmek ise Allah TeÂl ’nın rahmetinden uzaklaşmaya ve cehennemi boylamaya sebep olur.
“Onlar Allah ’a soz verdikten sonra verdikleri sozu bozarlar, Allah ’ın gozetilmesini emrettiği kimselerle ilgiyi keserler ve yeryuzunde bozgunculuk yaparlar. İşte onlar lÂnete uğramışlardır; cehennem de onlar icindir.” (Rad sûresi, 25)
Allah TeÂl insanları daha dunyaya getirmeden once kendilerinden bir soz almıştı. Bu sozleşmeye gore O ’nu rableri kabul edecekler ve ona asla karşı gelmeyeceklerdi. Fakat insanların bir kısmı sozlerinde durmayıp vefasızlık ettiler. Verdiği sozden caymak, akraba ile ilgiyi kesmek ve yeryuzunde fesat cıkarmak munafıklara ozgu davranışlardır.
Âyet-i kerîmenin konumuzla ilgili yanı şudur: Akrabalık haklarını gozetmeyi bizzat Allah TeÂl emrettiği icin bir mu ’min akrabasıyla ilgisini kesemez. Onları ihmÂl edip unutamaz. Kendilerine asla fenalık yapamaz. Boylesi vefasızlık ancak munafıklardan beklenir.
Anne-Babaya Karşı Gelmek ile İlgili Ayet “Rabbin şoyle emretti: Sadece Allah ’a ibadet edeceksiniz. Anne ve babanıza iyi davranacaksınız. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, sakın onlara “of!” bile deme! Onları azarlama! Onlara saygıyla hitap et! Onlara merhamet ederek tevÂzu kanadlarını ac da, “Rabbim! Kucukluğumde onlar beni nasıl şefkatle buyuttulerse, sen de onlara oyle merhamet et, de!” (İsr sûresi, 23-24)
Bir onceki konuda bu Âyet-i kerîme yine gecmiş ve orada şoyle acıklanmıştı:
Bircok Âyet-i kerîmede Allah ’a ibadet emrinin hemen peşinden ana ve babaya itaatin gelmesi cok mÂnalıdır. Bunu şoyle anlamak uygun olur:
Sen yuzune konan bir sineği bile kovamayacak kadar gucsuzken, annen ile babanda, Allah ’ın yetiştirip buyutme, merhamet edip koruma sıfatları kendini gosterdi. Oyleyse sen oncelikle Allah ’ın birliğini kabul edecek, onun peşinden de ana ve babana iyilik ve itaat edeceksin. Onlar senin yanında yaşlanacak olursa, hoşuna gitmeyecek bir hareket yaptıklarında sakın onları azarlama; gonullerini kırma! Bir zamanlar sen de hoşa gitmeyen işler yaptığında, annen ve baban seni anlayışla karşılardı. Şimdi onlar yaşlandı. Senin cocukluk gunlerinde yaptıklarına benzer garip hareketler yapabilirler; yersiz bulacağın sozler soyleyebilirler. Sen de onlara aynı şekilde anlayış goster; şefkatli ve merhametli ol! Bununla da kalma, onlara merhamet etmesi, gunahlarını bağışlaması icin CenÂb-ı Hakk ’a dua edip yalvar!
ANNE-BABAYA KARŞI GELMEK VE AKRABALARLA İLİŞKİYİ KESMEK İLE İLGİLİ HADİSLER “Buyuk Gunahların En Ağırını Size Haber Vereyim mi?” Hadisi Ebû Bekre Nufey İbni HÂris radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem:
- “Buyuk gunahların en ağırını size haber vereyim mi?” diye uc defa sordu. Biz de:
- Evet, y Resûlallah, dedik. Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem:
- “Allah ’a şirk koşmak, anne-babaya itaatsizlik etmek” buyurduktan sonra, yaslandığı yerden doğrulup oturdu ve “İyi dinleyin, bir de yalan soylemek ve yalancı şÃ‚hitlik yapmak” buyurdu. Bu sozu durmadan tekrarladı. Daha fazla uzulmesini istemediğimiz icin keşke sussa, diye arzu ettik. (BuhÂrî, ŞehÂdÂt 10, Edeb 6, İsti ’zÂn 35, İstitÂbe 1; Muslim, ÎmÂn 143. Ayrıca bk. Tirmizî, ŞehÂdÂt 3, Birr 4, Tefsîru sûre (4) 5)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Gunahlar buyuk ve kucuk gunah olmak uzere iki kısma ayrılmaktadır. Kur ’an ’da veya hadiste ağır tehdit, lÂnet ve ceza ongorulen suclar buyuk gunah kabul edilmektedir. Hadisimizde buyuk gunahlardan ucu sayılmıştır. Bunlar: Allah ’a ortak koşmak, anne-babaya itaatsizlik etmek, yalancılık ve yalancı şÃ‚hitlik yapmaktır.
Bir sonraki hadiste bunlara haksız yere adam oldurmek ve yalan yere yemin etmek sucları ilÂve edilmiştir.
Aşağıda insanı helÂk eden yedi suc adıyla buyu yapmak, fÂiz yemek, yetim malı yemek, savaştan kacmak ve namuslu kadınlara iftira etmek suclarının bunlara ilÂve edildiği gorulecektir. Nitekim Sunen-i NesÃ‚î ’deki muhtasar bir rivayette gorulduğu uzere Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem buyuk gunahların hangileri olduğunu soran bir sahÂbîye, bunların yedi tÂne olduğunu soylemiştir. (Tahrîm 3)
Peygamber Efendimiz bazı buyrukları, kolay oğrenilmesi icin gruplar hÂlinde saymıştır. Buyuk gunahları da muhtelif hadîs-i şerîflerde ikili, uclu, dortlu kumeler icinde bildirmiştir. Tanınmış muhaddis Zeynuddin el-IrÂkî Peygamber Efendimiz ’in ve ashÂb-ı kirÂmın buyuk gunah diye saydıkları sucların kırk kadar olduğunu soylemektedir.
Bazı Âlimler buyuk gunahları mustakil eserlerde toplayıp acıklamışlardır. Ornek olarak şohretli Âlimlerimizden Zehebî ’nin (o. 748/1347) el-KebÂir ve beyÂni ’l-mehÂrim, İbni Hacer el-Heytemî ’nin (o. 974/1566) ez-ZevÂcir an iktirÂfi ’l-kebÂir adlı eserlerini sayabiliriz. İbn Hacer el-Heytemî dinin butun yasaklarını iki ciltten oluşan eserinde ayrı ayrı incelemek suretiyle buyuk gunahların 467 tane olduğunu soylemiştir.
Buyuk gunahların birinci derecede ağırı, şuphesiz Allah TeÂl ’ya ortak (şirk) koşmak, yÂni onun gibi bir başka ilah veya ilahlar bulunduğunu ileri surmektir. Abdullah İbni Mesut Hazretleri en buyuk gunÂhın ne olduğunu merak etmiş ve Resûlullah Efendimiz ’e:
- Allah katında en buyuk gunah hangisidir? diye sormuş, Efendimiz de ona verdiği cevapta:
- “Seni yaratmış olduğu hÂlde Allah ’a şirk koşmandır” buyurmuştur. (Muslim, ÎmÂn 141)
Kur ’Ân-ı Kerîm insanın yapabileceği en buyuk zulum ve haksızlığın Allah ’a şirk koşmak olduğunu belirtmiştir. (Lokman sûresi, 13)
İkinci en buyuk gunah, ana babaya veya onlardan birine Âsi olmaktır. Konumuzun başındaki ucuncu Âyet-i kerîmede gorulduğu gibi ana babaya itaat Allah TeÂl ’ya itaatle yanyana zikredilmiş ve “Rabbin şoyle emretti: Sadece Allah ’a ibadet edeceksiniz. Ana ve babanıza iyi davranacaksınız” buyurulmuştur.
Burada Efendimiz konuyu olumsuz yonden ele aldığı ve ona itaat değil itaatsizlik acısından baktığı icin Allah ’a isyÂn ile ana babaya isyÂnı yine yanyana zikretmiştir. Farz-ı ayn olmayan cihÂda gidebilmek icin bile ana babanın iznini arayan yuce dinimiz, onların gunah olmayan her buyruklarını yapmayı emretmekte, istemedikleri şeyden de uzak durmayı tavsiye etmektedir.
İnsanın iyiliği veya kotuluğu, varlığının sebebi olan ana veya babasına veya onlardan birine davranışıyla ortaya cıkar. Ana ve babasına iyilik etmeyen birinden başkalarına nasıl iyilik beklenebilir? Yuzune konan sineği bile kovalamaya mecÂli olmadığı, ihtiyacını ve sıkıntısını bildirmeye guc yetiremediği bir devreden itibaren kendisini el bebek gul bebek yetiştiren insanlara kotu davranan bir kimse herkese fenalık yapabilir. Anasına ve babasına iyi davranmayan birinden ne vatana ne millete ne de insanlığa bir fayda gelir.
Ucuncu en buyuk gunah yalan soylemek ve yalancı şÃ‚hitlik yapmaktır. Yuce Kitab ’ımızda yalan soylemekle, Allah ’a itaatsizliğin simgesi olan puta tapmak bir tutulmuş ve “O hÂlde putlara saygı gostermekten ve yalan sozden sakının” buyurulmuştur. (Hac sûresi, 30) Yalan yere şÃ‚hitlik yapılarak bir insanın ciğnenen hakkının buyuk veya kucuk olması arasında bir fark yoktur. Yalanı en ağır suclardan biri yapan husus, birine şuurlu olarak haksızlık etmektir. Diğer bir soyleyişle helÂli haram, haramı da helÂl saymaktır.
İki buyuk gunahı soyledikten sonra sıra ucuncusune gelince Resûlullah ’ın dayandığı yerden doğrulup oturması, yalancılığın ve yalancı şÃ‚hitliğin ne buyuk bir haram olduğunu iyice anlatmak icindir. Cunku insanlar gunluk hayatlarında yalana sık sık başvururlar. Daha kotusu, yalan soylemeyi fazla onemsemezler. Bazı insanlar ne buyuk haksızlık ettiklerini bile duşunmeden, hatır icin yalancı şÃ‚hitlik yapabilirler. Yalanı ve yalancı şÃ‚hitliği buyuk suc yapan hususlardan biri, verdiği zararın yaygın olmasıdır. Şirkin fenalığı genellikle insanla rabbi arasındadır. Yalanda ise durum oyle değildir. Yalan ve yalancı şÃ‚hitlik sucunun buyukluğu, verdiği zararın buyukluğu ile olculur.
Peygamber Efendimiz ’in buyuk gunahları saymaya başlamadan once uc defa “Buyuk gunahların en ağırını size haber vereyim mi?” diye sorması, soyleyeceği sozun onemine ve dolayısıyla bu gunahların ne derece ağır olduğuna ashÂbının dikkatini cekmek icindir.
Hadisimizin sonundaki bir ifadeden ashÂb-ı kirÂmın Resûl-i Ekrem Efendimiz ’i ne kadar cok sevdiğini gormekteyiz. Onun yalandan ve yalancı şÃ‚hitlikten sakındırırken mubarek nefesini tuketmesine pek uzulmuşler ve bu sebeple keşke sussa da kendini daha fazla yormasa diye temenni etmişlerdir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Gunahlar buyuklu kucukludur. Gunahın buyukluğu, verdiği zararın buyukluğu ile olculur. Buyuk gunahların en ağırı Allah ’a şirk koşmak, ana babaya itaatsizlik etmek ve yalan soylemek, yalancı şÃ‚hitlik yapmaktır. Peygamber Efendimiz ummetine olan şefkati sebebiyle onları gunahlardan sakındırmak icin kendisini Âdet paralamıştır. AshÂb-ı kirÂm Peygamber Efendimiz ’i cok sevdikleri icin onun uzulmesine gonulleri razı olmazdı. Buyuk Gunahlar ile İlgili Hadis Abdullah İbni Amr İbni Âs radıyallahu anhum ’dan rivayet edildiğine gore Peygamber aleyhisselÂm şoyle buyurdu:
“Buyuk gunahlar şunlardır: Allah ’a ortak koşmak, ana babaya itaatsizlik etmek, haksız yere adam oldurmek ve yalan yere yemin etmek.” (BuhÂrî, EymÂn ve ’n-nuzûr 16, DiyÂt 2, İstitÂbetu ’l-murteddîn 1. Ayrıca bk. Tirmizî, Tefsîru sûre (4) 6; NesÂî, Tahrîm 3, KasÂme 48)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Bu hadiste dort buyuk gunahtan sozedilmektedir. Bunlardan ilk ikisi olan Allah ’a ortak koşmak ve ana babaya itaatsizlik etmek sucları, bir onceki hadiste de ilk iki sırada yer almıştı. Bu iki buyuk gunahın oncelikle ve yanyana zikredilmesinin sebebi şudur:
Allah TeÂl insanı olumden sonra başlayacak olumsuz bir hayatı ve orada gozlerin gormediği tukenmez nimetleri kazansın diye yaratmıştır. İnsanı yaratmak icin de ana ile babayı birer vÂsıta kılmıştır. Demek ki insan, yoktan vÂredilmesine sebep olan varlıklara karşı minnet borcludur. Bu minneti unutup onlara nankorluk etmesi ise iki buyuk gunahtır.
“Haksız yere adam oldurmek”, sebep olduğu fenalıklar bakımından şirkten hemen sonra gelen bir gunah olarak kabul edilmiştir. Allah TeÂl ’nın belirttiğine gore (MÂide sûresi, 32) haksız yere cana kıyan kimse, butun insanları oldurmuş sayılır. Ustelik Allah ’ın verdiği canı, hicbir yetkisi olmadığı hÂlde almaya kalkmıştır. Zira cana kıyanın canına kıyılması gerektiğine dair hukum verme yetkisi, yeryuzunde bozgunculuk yapanı oldurme hakkı şahıslara değil, devlete verilmiştir.
“Yalan yere yemin etmek”, tıpkı yalan soylemek ve yalancı şÃ‚hitlik yapmak gibi buyuk gunahlardan biridir. Hadisin rÂvilerinden şohretli muhaddis Şa`bî ’nin (o. 103/721) acıkladığına gore yalan yere yemin, bir muslumanın malını haksız yolla elde etmek icin yapılan yemindir. Boylesi haksız yemin insanı once gunaha daldırdığı, ardından da cehenneme soktuğu icin “yemîn-i gamûs” diye adlandırılmıştır.
Hadisimizde insanın once Rabbine, sonra en yakını olan ana babasına, daha sonra da insanlara karşı kulluk, evlatlık ve insanlık gorevlerini yapmamaktan kaynaklanan suclar sıralanmıştır.
Bu hadiste buyuk gunahlardan sadece dordunun sayılmasının ceşitli sebepleri olabilir. Bu dort gunah, buyuk gunahların en ağırı olabilir. Belki de bu hadisin soylendiği yerde bulunan kimselerin durumu, kendilerine ozellikle bu gunahları hatırlatmayı gerektiriyordu. Oğretim kolaylığı sebebiyle o sırada sadece bunlar soylenmiş olabilir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Allah ’a şirk koşmak, ana babaya itaatsizlik etmek, haksız yere adam oldurmek ve yalan yere yemin etmek en buyuk gunahlardır. İnsana yakışan, bu tuyler urperten suclardan şiddetle kacınmaktır. “Bir Kimsenin Kendi Anne-Babasına Sovmesi Buyuk Gunahlardandır” Hadisi Yine Abdullah İbni Amr İbni Âs radıyallahu anhum ’dan rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem:
- “Bir kimsenin kendi anne-babasına sovmesi buyuk gunahlardandır” buyurmuştu. AshÂb-ı kirÂm:
- YÂ Resûlallah! İnsan kendi ana babasına hic sover mi? deyince:
- “Evet, tutar birinin babasına sover, o da onun babasına sover. Birinin anasına sover, o da onun anasına sover” buyurdu. (Muslim, ÎmÂn 146. Ayrıca bk. Tirmizî, Birr 4)
Başka bir rivayete gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem:
- “İnsanın kendi ana babasına lÂnet etmesi en buyuk gunahlardandır” buyurmuştu. AshÂb-ı kirÂm:
- “YÂ Resûlallah! Bir kimse kendi ana babasına nasıl sover?” deyince:
- “Birinin babasına sover, o da onun babasına sover. Adamın anasına sover, o da onun anasına sover” buyurdu. (BuhÂrî, Edeb 4. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, Edeb 120)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Anne-babaya itaatsizlik etmenin en buyuk gunahlardan olduğu, bundan onceki iki hadiste de zikredildi. Burada ise yine itaatsizlik demek olan ana ve babaya sovme ve onlara sovulmeye sebep olma gunahları ele alınmaktadır.
Anasına veya babasına başkalarını sovduren evlatlar cok olmakla beraber, terbiyesizlik cukurunun dibine indiği icin onlara bizzat soven hayırsız evlatlar da vardır. Ebeveynine hakaret edilmesine imkÂn veren kimselerin bu yaptığı buyuk gunah sayıldığına gore, onlara bizzat soven evlatların sucu şuphesiz en buyuk gunahlardan biri olur. AshÂb-ı kirÂm ana babaya bizzat sovecek evlatların bulunmasına pek ihtimal vermedikleri icin, boyle hayırsızlar da olabilir mi diye sordukları zaman, Resûl-i Ekrem Efendimiz bu gunahın dolaylı olarak yapılan yaygın şeklini hatırlatmıştır.
Birine sovmenin doğuracağı kotulukler, Âyet-i kerîmede bir başka acıdan ele alınmıştır. Allah TeÂl şoyle buyurmaktadır:
“Allah ’tan başkasına tapanlara (ve onların putlarına) sovmeyin. Sonra onlar da bilmeyerek Allah ’a soverler.” (EnÂm sûresi, 108)
Hem bu Âyet-i kerîme hem de hadisimiz gunaha girilmesine imkÂn hazırlayan yolların kapatılmasını tavsiye etmektedir. İşte bu sebeple her gunahı bir yılan gibi gormesi gereken mu ’min, gunahlardan uzak durduğu gibi, insanı gunahlara goturen sebeplerden de uzak durmalıdır. Bu prensibi konumuza uygulayarak şoyle diyebiliriz:
İnsan kavga ederken birinin yakınına sovduğu zaman, onun da aynı şekilde hakaret edeceğini kesinlik derecesinde bilmeli ve kimseye sovmemelidir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Ana ve babaya sovmek cok buyuk bir gunahtır. Ana ve babaya sovulmesine imkÂn ve fırsat vermek onlara itaatsizlik etmektir. Başkalarına sovup hakaret eden kimse, kendi yakınlarına hakaret edilmesine sebep olacağı icin bu kotu davranıştan vazgecmelidir. İnsan bir sozu anlamadığı zaman, ashÂb-ı kirÂmın yaptığı gibi, sorup oğrenmelidir. “Akrabasıyla İlişkisini Kesen Kimse Cennete Giremez” Hadisi Ebû Muhammed Cubeyr İbni Mut ’ım radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Akrabasıyla ilişkisini kesen kimse cennete giremez.” (BuhÂrî, Edeb 11; Muslim, Birr 18, 19. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, ZekÂt 45; Tirmizî, Birr 10)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Hadîs-i şerîfimiz “Kesen cennete giremez” şeklinde rivayet edilmiştir. Bunu “Yol kesen cennete giremez” şeklinde anlamak mumkundur. Ancak hadisin Sahîh-i Muslim ’deki iki rivayetinden biri “Akrabasıyla ilgisini kesen cennete giremez” şeklindedir. Demek ki hadisimiz akrabasıyla ilgiyi kesenleri tehdit etmektedir. Akraba ve hısımlarını unutan kimselere dinimizin nasıl baktığı bu hadiste pek guzel anlatılmaktadır. Akrabasını unutanlardan memnun olmayan Allah TeÂl ’nın onları cennetine girmeye lÂyık gormediği anlaşılmaktadır. Akrabanın onemini ve akrabalık duygusunun yaşatılması gerektiğini carpıcı bir ifadeyle dile getiren hadisimiz, vefasız akrabaları tehdit etmektedir. Akrabasını ihmÂl eden bu hayırsızların, hic sıkıntı cekmeden cennete ilk girecek bahtiyarlarla birlikte olamayacakları, bu buyuk şereften mahrum kalacakları belirtilmektedir.
Akraba ile ilgiyi kesmek onemli bir gunah olduğu icin, bu sucu işleyenler, ancak cezalarını cektikten sonra cennete girebilecektir.
Akrabasını ihmÂl edenlerin cennete hic girmeyeceğini soylemek mumkun değildir. Zira imÂnı olan herkesin, onunde sonunda cennete gireceği kesindir. Ama bir kimse akrabayı busbutun ihmÂl etmenin haram olduğunu bile bile bunun bir sakıncası bulunmadığına inanıyorsa, işte o şahıs cennete gercekten giremez. Akrabası ile ilgiyi kesen kimsenin yaptığı zulum ve haksızlık sebebiyle cennete girmeyi haketmediğini Peygamber Efendimiz ’in şu tuyler urperten ifadesi belirtmektedir:
“Âhirette cezasını ayrıca vermekle beraber, dunyada Allah TeÂl ’nın cabucak cezalandırmasını en fazla hak eden gunahlar, zulum ve akrabasını ihmÂl etmektir” (Ebû DÂvûd, Edeb 43; Tirmizî, KıyÂme 57; İbni MÂce, Zuhd 23)
Hadisten Oğrendiklerimiz Allah TeÂl akrabasını unutanları sevmez. Cennete en once girmek buyuk bir bahtiyarlık olduğu hÂlde, akrabasını unutanlar bu saÂdetten mahrum kalacaklardır. Akraba ile ilgiyi kesmenin hicbir gunahı yok diyenler, cennete hic giremeyeceklerdir. Anne-Babaya Karşı Gelmek ile İlgili Hadis Ebû Îs Mugîre İbni Şu ’be radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Allah TeÂl size anne-babaya itaatsizlik etmeyi, verilmesi gerekeni vermeyip almaya hakkı olmayan şeyi istemeyi ve kız cocuklarını diri diri toprağa gommeyi haram kılmış; dedikodu yapmayı, cok soru sormayı ve malı israf etmeyi de mekruh kılmıştır.” (BuhÂrî, İstikrÂz 19, Edeb 6, ZekÂt 53; Muslim, Akdıye 10-14)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Resûl-i Ekrem Efendimiz bu hadis-i şerifte ucu haram, ucu mekruh olmak uzere altı meseleden sozetmiştir. Once haram olan meseleleri acıklayalım.
“Ana babaya itaatsizlik” Allah TeÂl ’nın haram kıldığı uc şeyden biridir. Sozle veya davranışla ana veya babayı uzmek, gonullerini kırmak dinimizde buyuk gunahlardan biri sayılmıştır. Bazı hadislerde kıyamet gununde Allah TeÂl ’nın ana ve babasına itaatsizlik eden kimselerin yuzlerine bakmayacağı belirtilmiştir. (NesÂî, ZekÂt 69) Anne veya baba dinin emirlerine uymaması icin evlÂdına baskı yapıyorsa, bu konudaki sozleri elbette dinlenmez. Hadisteki ifade “Allah TeÂl size analara itaatsizlik etmeyi haram kıldı” şeklinde olmakla beraber, bundan annelerle birlikte babaların da kastedildiği bellidir. Ebeveyne saygı ve itaatten soz edilen bazı hadislerde sadece babanın adı gecer. Burada ozellikle annelerin zikredilmesi, bazı hayırsız evlatların onların aşırı sevgi ve şefkatini kotuye kullanması sebebiyle olmalıdır. Bir de anneler bunye itibariyle babalardan daha zayıftır. Ne yazık ki bu durum bazı saygısız cocukları onlara karşı daha kustahca davranmaya sevk etmektedir.
“Verilmesi gerekeni vermeyip almaya hakkı olmayan şeyi isteme” ifadesinin mÂnasını Ahmed İbni Hanbel ’e sormuşlar, o da “elindeki malı Allah rızası icin yoksullara vermemek, buna karşılık elini uzatıp başkalarından istemek” anlamına geldiğini soylemiştir. Bu ifade borcunu vermemek, buna karşılık başkalarından borc istemek anlamına da gelir. Hadîs-i şerîf cimriliği ve ihtiyacı olmadığı hÂlde dilenmeyi yasaklamaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse, parasını bir yerlere vermesi gerektiği hÂlde vermemeyi, almaya hakkı olmayan şeyi de istemeyi Allah TeÂl haram kılmıştır.
“Kız cocuklarını diri diri toprağa gomme” Âdeti, CÂhiliye devri dediğimiz İslÂm oncesi Arap toplumunda yaygındı. Kızları gecim sıkıntısını bahÂne ederek veya ileride kotu yola duşer de beni topluma karşı utandırır diyerek ortadan kaldırırlardı. Bazan doğumu yaklaşan bir kadın cole giderek bir cukurda doğum yapar, cocuk erkek olursa alıp getirir, kız olursa cukura gomuverirdi. Bazıları da kız cocuğu biraz buyuyunce gezdirme bahÂnesiyle onu alıp cole goturur, bir kuyuya itip gelirdi. (Geniş bilgi icin bk. M. Yaşar Kandemir, Orneklerle İslÂm AhlÂkı, s. 63-67)
Kur ’Ân-ı Kerîm ’in muhtelif Âyetlerinde bu cirkin Âdete temas edilmekte, kızı dunyaya gelen Arab ’ın uzuntusu tasvir edilmektedir. Bu Âyetlerden biri şoyledir:
“Onlardan birine bir kızının dunyaya geldiği mujdelendiği zaman yuzu kızarır, hiddetinden kopurur. Kendisine verilen kotu mujde yuzunden halktan gizlenmeye calışır. Kız cocuğunu utana utana tutsun mu? Yoksa toprağa mı gomsun diye duşunur durur. Onlar ne kotu hukum veriyorlar.” (Nahl sûresi, 58-59)
Şimdi de mekruh olan uc meseleyi acıklayalım. “Dedikodu” denince gereksiz, anlamsız ve faydasız konuşmalar hatıra gelmektedir. Falan şoyle şoyle dedi, filan da ona şu karşılığı verdi şeklindeki faydasız konuşmaların tekrarlanması, bir insanın ozel hayatına dair konuların sohbet mevzuu yapılması birer dedikodudur. Boylesi konuşmaların gunah ve cirkin olmasının asıl sebebi, hicbir araştırmaya dayanmayan yalan yanlış bilgilerin tekrarlanıp durmasıdır. “Her duyduğunu soylemek, insana yalan olarak yeter” hadîs-i şerîfi, dedikodunun neden gunah olduğunu gostermektedir. Bununla beraber dedikodunun daha da koyulaşarak haram olan gıybet ve kovuculuğun sınırlarına dayanması ve buyuk bir gunaha donuşmesi soz konusudur.
“Cok soru sormak” kotu bir alışkanlıktır. Bu huy, hem soru sorulan kimseyi rahatsız eder hem de bunu bir alışkanlık hÂline getiren kimsenin gereksiz konularla uğraşmasına yol acar. Cok soru soran bazı kimseler, muhataplarını bir nevi imtihan etmek isterler. Boylece faydasız tartışmalara ve cekişmelere yol acarlar. İslÂmiyet ’in ilk donemlerinde Hz. Peygamber ’e cok soru sormak şu Âyet-i kerîmeyle yasaklanmıştı: “Ey imÂn edenler! Acıklandığı takdirde hoşunuza gitmeyecek şeyleri sormayın.” (MÂide sûresi, 101) Cunku ashÂb-ı kirÂmın Hz. Peygamber ’e sorduğu bazı gereksiz sorular, bazan Allah TeÂl ’nın onlara, dolayısıyla butun muslumanlara yeni gorevler ve sorumluluklar yuklemesine yol acabiliyordu. Bu sebeple Nebiyy-i Muhterem Efendimiz “Size bildirmediğim hususları bana bırakın, sormayın” buyurmak suretiyle gerekmedikce soru sormayı yasaklamıştı. Demek ki gereksiz sorular, insana faydadan cok zarar getirmektedir.
Hadisin bu şıkkı “cok soru sorma” şeklinde anlaşıldığı gibi, “insanlardan bir şeyler isteme ve dilenme” anlamına da gelmektedir. Maddî sıkıntı ceken kimselerin, ihtiyaclarını giderecek kadar dilenmesi, dinimizce uygun gorulmuştur. Ancak Resûl-i Ekrem Efendimiz servet toplamak icin dilenen kimselerin, gercekte kendilerini yakmak uzere ateş koru biriktirdiklerini, insanlara yuz suyu doken bu kimselerin Allah TeÂl ’nın huzuruna iskelet gibi bir suratla varacaklarını belirtmiştir.
“Malı israf etmek”, onu Allah TeÂl ’nın uygun gormediği şekilde harcamak demektir. Mal insanın zaruri ihtiyaclarını temin etmesine ve kimseye el acmadan huzur icinde yaşamasına imkÂn verir. Onu har vurup harman savuranlar, bir muddet sonra başkalarına muhtac duruma duşerler. Diğer bir soyleyişle, malı Âhiret azığı yaparak Allah yolunda harcamak iyi bir davranıştır. İhtiyacı olan yakınlarından başlamak uzere insan malını dilediği gibi harcayabilir; bu harcama helÂldir. Dinin yasakladığı yerlere harcamak ise haramdır.
Bir de canın istediği, nefsin arzu ettiği yerlere yapılan mubah harcamalar vardır. İnsanların hÂline ve mal varlığına gore farklılık arzetmekle beraber, bu kabil harcamalar genellikle israf sayılmaz. Orf ve gelenekler de bu konuda bir olcudur. Cok zengin bir kimsenin bazı ozel zevkleri icin yaptığı bir harcama normal karşılandığı hÂlde, orta halli birinin aynı konudaki harcaması israf sayılabilir. Şu Âyet-i kerîme bu konuda en sağlam olcuyu getirmektedir:
“Onlar mallarını harcadıkları zaman israf etmezler. Cimrilik de gostermezler. İkisi arasında orta bir yol tutarlar.” (FurkÂn sûresi, 67)
Hadisten Oğrendiklerimiz Şu uc davranış haramdır: Ana babaya itaatsizlik etmek. ZekÂt, sadaka gibi verilmesi gereken harcamayı yapmamak ve almaya hakkı olmayan bir şeyi isteyip almak. Kız cocuklarını diri diri toprağa gommek. Şu uc davranış mekruhtur: Dedikodu etmek. Gereksiz sorular sormak veya dilenmek. Malı harvurup harman savurmak. Kaynak: Riyazus Salihin, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan