Olen kişinin ardından yapılan yanlışlar neler? Olen kimsenin ardından yapılan hatalar...Mu ’minlerin bu fÂnî dunya hayatında birbirlerine karşı vazifelerinin sonuncusu; vefÂt eden din kardeşlerinin cenÂzesine iştirak etmek, namazını kılmak ve onu kabrine defnetmektir. Bu, mevtÂya karşı son vazife olduğu gibi, arkada kalan yakınlarına karşı da bir kadirşinaslıktır.
Muslumana yakışan, sevincli anlarında olduğu gibi kederli zamanlarında da din kardeşlerinin yanında olabilmektir. İşte cenÂze, bu kederli anların en acı ve ibretli olanıdır. CenÂze merasimlerinde gonuller, derin bir tefekkur, ayrılık acısı ve huzun ikliminde rakikleşir. VefÂt eden din kardeşlerinden ibret alabilenler, omurlerinin kalan kısmını CenÂb-ı Hakk ’ın emirlerine daha buyuk bir hassÂsiyetle riÂyet noktasında nefislerini muhÂsebe imkÂnı bulurlar.
OLEN KİŞİNİN ARDINDAN YAPILAN YANLIŞLAR HÂl boyleyken, gunumuzde cenÂzenin bu ulvî muhtevÂsıyla tezat teşkil eden ve İslÂmî ÂdÂba uymayan birtakım hÂl ve davranışlarla karşılaşılmaktadır. Kimi cehÂletten, kimi gafletten, kimi menfaatperestlikten, kimiyse bÂtıl din ve kulturlerin tesirinde kalmaktan kaynaklanan bu bid ’at ve yanlışlıkların başlıcalarını maddeler hÂlinde sıralayacak olursak:
1. CenÂzeye celenk gondermek.
2. CenÂzenin katafalka konularak saygı duruşunda bulunulması.
3. CenÂzenin hayattayken vazife yaptığı yerlere goturulerek başında nutuk cekilmesi.
4. Bando vb. calgılar eşliğinde teşyî edilmesi.
Oluler Neden Hemen Gomulmeli? 5. CenÂzenin -zarûret olmadığı hÂlde- morgda veya soğuk depolarda bekletilmesi.
Zira İslÂm ’da cenÂzeyi bekletmeyip bir an once defnetmek esastır. Resûlullah Efendimiz ’in bu hususta pek cok îkÂzı bulunmaktadır. Nitekim Talha ibni ’l-Ber hastalandığında Peygamber Efendimiz onu ziyarete gitmiş, yanından cıkınca da orada bulunanlara şoyle buyurmuştur:
“Talha ’ya olumun yaklaştığını goruyorum. Olecek olursa bana haber verin. Techîz ve tekfîn işlerinde elinizi cabuk tutun. Cunku bir Muslumanın cesedini ailesinin yanında bekletmek uygun değildir.” (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 34)
Yine Resûlullah Efendimiz, Hazret-i Ali ’ye de şoyle buyurmuşlardır:
“Uc şeyi geciktirme! Vakti giren namazı, hazırlanan cenÂzeyi ve (evlendirmek icin) dengini bulduğun kocasız kadını.” (Tirmizî, SalÂt, 13/171)
Cenaze Neden Ilık Suyla Yıkanır? 6. CenÂzeyi kaynar veya soğuk su ile yıkamak da yanlıştır. Zira diriye gosterilen şefkat ve hassÂsiyetin cenÂzeye de gosterilip ılık suyla yıkanması îcÂb eder.
Ummu Kays bint-i Mihsan anlatıyor:
“Oğlum olmuştu. Bu sebeple cok uzuldum. Onu yıkayan kimseye teessurle:
«–Oğlumu soğuk su ile yıkama, onu oldureceksin!» dedim.
UkkÂşe hemen Resûlullah ’a gidip benim soylediklerimi haber verdi. Allah Resûlu tebessum ettiler ve:
«–Boyle mi soyluyor! Oyleyse onun omru uzadı.» buyurdular.”
Hadîsin rÂvîsi; “Biz, bu kadın kadar uzun yaşayan başka bir kimse bilmiyoruz.” demiştir. (NesÂî, CenÂiz, 29)
Cenaze Nereye Defnedilmeli? 7. CenÂzeyi bulunduğu yerden başka bir yere goturup orada defnetmek de gunumuzde sıkca karşılaşılan yanlışlıklardan biridir. CenÂze ancak, olduğu beldede bir Musluman mezarlığı yoksa başka bir yerde defnedilebilir. Bu da muhim bir hassÂsiyettir. Zira hayattayken sÂlihlerle beraber olmaya dikkat edildiği gibi, vefÂt eden mu ’minleri de sÂlihlerin arasına defnetmeye îtin gosterilmelidir.
Cenaze Uğurlanırken Ne Yapılmaz? 8. CenÂze hizmetlerinin yaşayanlara yonelik gÂyelerinden biri, olumu hatırlamak, Âhiret Âlemini duşunmek ve ibret almaktır. Hatt bu maksadı ihlÂl edebileceği endişesiyle cenÂzeyi teşyî ederken yuksek sesle Kur ’Ân-ı Kerîm okumak, tekbir getirmek ve zikir cekmek bile bazı Âlimler tarafından hoş karşılanmamıştır. Bundan dolayı; tevÂzu, hiclik, sÂdelik ve samimiyetin hÂkim olması gereken cenÂze hizmetlerinde, gosteriş ve israfa sebep olan merasimlerin icr edilmesi doğru değildir.
Nitekim sahÂbe-i kirÂmdan Useyd bin Hudayr fazîletli kişilerden biriydi. Sık sık şoyle derdi:
“Eğer şu uc hÂlden biri uzere devamlı durabilseydim, hic şuphesiz Cennetliklerden olurdum:
1. Kur ’Ân ’ı okuduğum veya okunan Kur ’Ân ’ı dinlediğim zamanki hÂlet-i rûhiyemi koruyabilseydim,
2. Nebî Efendimiz ’in sohbetlerini dinlediğimde burunduğum ruh hÂlimi surdurebilseydim,
3. Bir cenÂze teşyîinde duyduğum hisleri devam ettirebilseydim. Evet, ne zaman bir cenÂzede bulunsam kendi kendime; «Acaba bu cenÂzeye neler yapılacak, hÂli nice olacak ve sonunda nereye gonderilecek?!» diye duşunurum.” (Bkz. Ahmed, IV, 351; HÂkim, III, 326/5260)
Cenaze Namazı Ve Defin Sırasında Kadınlar Ve Erkekler Bir Arada Olabilir Mi? 9. Kadınların cenÂze namazında erkeklerin arasına karışması ve mecburiyet yokken kabre gitmeleri doğru değildir.
Erkekler icin buyuk bir fazîlet olarak teşvik edilen cenÂze namazı ve kabre defin vazifesi, kadınlar icin hoş karşılanmamış, “tenzîhen mekruh”[1] kabul edilmiştir. Cunku fıtraten şefkat ve merhamet hissiyÂtı yuksek olan kadınların boylesine acı ve huzunlu durumlarda uygun olmayan davranışlarda bulunmaları kuvvetle muhtemeldir.
Nitekim hanım sahÂbîlerden Ummu Atıyye şoyle demiştir:
“Biz hanımlar, cenÂzeye iştirÂk etmekten men edildik. Fakat cenÂze teşyîi bize kesin olarak haram kılınmadı.” (BuhÂrî, CenÂiz 29, İ‘tisam 27; Muslim, CenÂiz, 34-35)
Kadınlar, erkeklerin arasına karışmasalar bile cenÂze namazı icin gidip saf tutmaları mekruhtur. Hatt cemaatle namaza gitmeleri de birtakım şartlara bağlanmıştır. Bilhassa kadın-erkek ihtilÂtından sakınmak, en muhim şarttır. Nitekim bu maksatla Peygamber Efendimiz Mescid-i Nebevî ’nin bir kapısı hakkında:
“Bu kapıyı kadınlara ayırsak.” buyurmuş ve erkek sahÂbîler bir daha orayı kullanmamışlardır. (Ebû DÂvûd, SalÂt, 53/571)
Namazdan sonra da erkeklerle kadınların birbirine karışmaması icin Efendimiz bir miktar bekler, kadınlar evlerine dağıldıktan sonra kalkar, erkekler de O ’nu takip ederlerdi. Bilhassa sabah namazı, hava tam aydınlanmadan kılınır, kadınlar selÂm verir vermez hemen kalkıp elbiselerine iyice burunerek evlerine giderler, kimse onları tanımadığı gibi, bÂzen onlar da birbirlerini tanıyamazlardı.[2]
Peygamber Efendimiz bir gun cÂmiden cıkarken, erkeklerle kadınların birbirine karıştığını gorunce, kadınlara seslenerek:
“–Cekilin! Yolun ortasından yurumeyin, yolun kenarlarından yuruyun!” buyurmuştu. Bunun uzerine kadınlar duvara yakın yurumeye başladılar. Oyle ki elbiseleri duvara takılıyordu. (Ebû DÂvûd, Edeb, 167-168/5272)
Hazret-i Âişe, Emevîler doneminde kadınlarla erkeklerin birbirine karıştığını gorunce şoyle demiştir:
“Resûlullah kadınların boyle yaptığını gorseydi, tıpkı İsrÂiloğulları kadınlarının cÂmiden men edildiği gibi, onları da cÂmiden men ederdi.” (BuhÂrî, EzÂn, 163)
İslÂm, namazı cemaatle kılmaya son derece ehemmiyet verdiği hÂlde, erkek ve kadın ihtilÂtını onlemek icin kadınları bundan muaf tutmuş ve onlar icin evde namaz kılmanın, cÂmide kılmaktan daha fazîletli olduğunu bildirmiştir. Nitekim Allah Resûlu Efendimiz:
“Kadınların en hayırlı mescitleri, evlerinin koşesidir.” buyurmuştur. (Ahmed, VI, 297)
Bu itibarla bilhassa fitne zamanlarında, kadınların namazlarını evlerinde kılmaları îcÂb eder. Ancak herhangi bir fitnenin soz konusu olmadığı zamanlarda hanımlar namaz icin mescide cıkmak isterlerse, suslenmeden ve koku surunmeden gidebilirler.
Harameyn-i Şerîfeyn ’de (Mescid-i HarÂm ve Mescid-i Nebevî ’de) ise, mekÂnın fazîleti sebebiyle, zaten ibadet maksadıyla gelmiş olan hacılar veya umreciler, orada cenÂze namazı dÂhil, butun namazları mescitte cemaatle kılabilirler. Fakat suslenmemek, koku surunmemek, kadın-erkek ihtilÂtından sakınmak ve herhangi bir fitneye sebebiyet vermemek şartlarına her zaman riÂyet etmeleri gerekir.
Olunun Arkasından Ağlamak Caiz Midir? 10. Olunun ardından feryÂd u figān ederek ağlamak da doğru değildir.
Hazret-i Enes ’ten rivÂyet edildiğine gore, Resûlullah, cocuğunun mezarı başında feryÂd ederek ağlayan bir kadının yanından gecmişlerdi. Ona:
“–Allah ’tan kork ve sabret!” buyurdular.
Kadın:
“–Cekil git başımdan; zira benim başıma gelen felÂket, Sen ’in başına gelmemiştir!” dedi.
Kadın, Resûlullah Efendimiz ’i tanıyamamıştı. Kendisine, O ’nun Allah Resûlu olduğunu soylediler. Kadın bunu duyar duymaz Nebiyy-i Ekrem Efendimiz ’in kapısına koştu. Orada kendisini engelleyen herhangi bir kimse olmadığı icin, doğrudan Efendimiz ’in huzûr-i Âlîlerine cıktı ve:
“–YÂ ResûlÂllah! Siz ’i tanıyamadım.” diyerek ozur diledi.
Allah Resûlu buyuk bir merhametle o kadına şu nasihatte bulundular:
“–Hakikî sabır, felÂketin ilk Ânında gosterilendir!” (BuhÂrî, CenÂiz, 32)
Yine Resûlullah Efendimiz:
“CenÂze, (mÂtem) sesiyle de, ateşle de takip edilmez!” buyurmuşlardır. (Muvatta ’, CenÂiz, 13; Ebû DÂvûd, CenÂiz, 46/3171)
11. MÂtemi aşırıya goturmek, haftalarca, aylarca yas tutmak, hayata kusmek, muslumanca bir davranış değildir.
12. Olunun ardından kotu konuşmak, gecmişlere vefÂsızlık etmek ve onları unutmak da doğru değildir.
13. Kabre doğru namaz kılmak veya kabir uzerine mescit inşÃ‚ etmek de yanlıştır.
Muslumanın Kabri Nasıl Olmalı? 14. Şatafatlı mezarlar yapmak ve mezar taşlarına aşırı iltifatlarla dolu ifÂdeler yazmak, İslÂm ahlÂkına da kulluk ÂdÂbına da uygun değildir. Olen kişi ne kadar fazilet sahibi biri olursa olsun, onun Cennetlik olacağını biliyormuş gibi teminat verircesine kat ’î ifÂdelerde bulunmaktan sakınmak gerekir. Şu ibretli hÂdise, bu hakîkati ne guzel îzah etmektedir:
Zuhd ve takvÂsıyla bilinen Osman bin Maz ’ûn, Medîne ’de EnsÂrî kardeşinin evinde vefÂt etmişti. Evin hanımı Ummu ’l-AlÂ:
“–Ey Osman! ŞehÂdet ederim ki şu anda Allah TeÂl sana ikram etmektedir.” dedi.
Resûlullah Efendimiz mudÂhale ederek:
“–AllÂh ’ın ona ikram ettiğini nereden biliyorsun?” buyurdular.
Kadın:
“–Bilmiyorum vallÂhi!” deyince de Allah Resûlu şoyle buyurdular:
“–Bakın, Osman vefÂt etmiştir. Ben şahsen onun icin Allah ’tan hayır umîd etmekteyim. Fakat ben peygamber olduğum hÂlde, bana ve size ne yapılacağını (yani başımızdan ne gibi hÂller gececeğini tam olarak) bilmiyorum.”
Ummu ’l-Al der ki:
“‒VallÂhi, bu hÂdiseden sonra hic kimse hakkında bir şey soylemedim, (sadece Rabbimden hayır umîd ettim).” (BuhÂrî, TÂbîr, 27)
SÂlih kulların yureklerini titreten en muhim hususlardan biri de, kendilerine yapılan aşırı iltifatlar sebebiyle CenÂb-ı Hakkʼın huzûrunda hesÂba cekilme endişesidir. Nitekim bu endişe sebebiyle, ilim ve irfanda “Guneşler Guneşi” diye anılan HÂlid-i BağdÂdî Hazretleri, mezar taşına ovgu ve iltifat ifÂdeleri yazılmamasını vasiyet etmiştir.
Olu İcin Para karşılığı Kur ’an Okumak Caiz Midir? 15. Defin sırasında veya daha sonra, olu icin “para karşılığında” Kur ’Ân okutmak, hatim indirtmek, yine olu icin muhtelif gun ve yıl donumlerinde “ucret mukÂbili” mevlid okutmak, ziyafet vermek, bid ’at sayılmıştır. Olum munÂsebetiyle Kur ’Ân okunmasının, okuyan icin sevÂba vesîle olacağı gibi olene de fayda sağlayacağı umîd edilir. LÂkin bunun başkasına ucret mukÂbili yaptırılması ve Kur ’Ân okuyanların Allah rızÂsını değil de alacakları para veya hediyeyi gÂye edinmesi, bu fiilin butun fazîlet ve ecrinin zÂyî olmasına sebebiyet verir.
Devir Adeti Caiz Mi? 16. CenÂzenin defninden sonra uygulanan “devir” Âdeti de bid ’at hÂline getirilen işlerdendir. MevtÂyı ibadet borclarından kurtarmak niyetiyle yapılan “iskāt”ı, bir “hîle-i şerʼiyye”ye cevirmemek îcÂb eder.
İmam Muhammed ’in, zarûretler sebebiyle tutulamayan ve kaz etmeye de guc yetirilemeyen orucların yerine fidye verilmesine kıyas ederek, kılınamamış namazların da affedilmesi umîdiyle, “iskāt-ı salÂt” tÂbir olunan bir ictihÂdı mevcuttur. Buna gore, kılınamamış her vakit namaz icin, bir fakirin bir gunluk yiyecek ihtiyacının karşılanması veya buna tekÂbul eden belli bir meblÂğın infÂk edilmesi gerekmektedir. Ancak yapılacak olan bu infak, miktar bakımından hicbir değişikliğe uğramadan, aynen muhtaca intikÂl ettirilmelidir.
İmam Muhammed Hazretlerinin bu ictihÂdından uc muhim fayda mulÂhaza edilmektedir:
1. İnfÂka teşvik ve infÂk edenin ecre nÂil olması,
2. Muhtacların sevinip mevt icin du etmeleri,
3. Mevt icin CenÂb-ı Hakk ’ın af ve rahmetinin umîd edilmesi.
MevtÂnın hayrına yapılmakta olan “iskāt” muÂmelesi, -maalesef- gunumuzde kimileri tarafından “devir”[3] yapılmak sûretiyle asıl gÂyesinden uzaklaştırılarak İslÂm ’ın rûhuna zıt bir mÂhiyete burundurulmuştur.
“Devir” adı verilen bu uygulama, bir nevî hîleye donuşturulmuştur. Bu tur yanlış bir uygulama ile, îf edilmemiş bir ibadet, hakîkatte infÂk edilmemiş sadaka gorunumlu bir davranışla telÂfî edilmeye calışılmaktadır.
Şoyle ki; Âhirete intikÂl etmiş bir kimsenin, uzerinde bulunabilecek muhtemel namaz borclarından[4] kurtulması maksadıyla, ortaya bir miktar para konulmakta ve bunun hÂlis bir niyetle ihtiyac sahiplerine intikÂl ettirilmesi gerekirken, -maalesef- coğu kere birkac kişi arasında “ قَبِلْتُ aldım, kabul ettim; وَهَبْتُ hibe ettim” ifÂdeleriyle elden ele devredilmekte, bununla da guy infÂk edilen meblÂğın miktarı -fiilen değilse de hukmen- coğaltılmış olmaktadır.
Az bir parayı bir insana -niyet unsuru baştan belli olan bir hareketle- once verip sonra geri almak, daha sonra bir başkasına verip tekrar geri almak ve bu sûretle hazır bulunanlar sayısınca bu meblÂğın coğalmış olduğuna ve hayrın arttığına inanmak, bunu yapanların ancak kendilerini kandırabildikleri cirkin bir bid ’attir.
Bilhassa varlıklı kişilerin boyle bir yola tevessul etmeleri ve bundan bir netice ummaları, cok daha hayret vericidir. Ustelik bu durum, İslÂm ’a karşı menfî bir şartlanma ve tenkit nazarıyla bakanların, buyuk bir mantıksızlık olarak telÂkkî edebileceği ve -hÂşÃ‚- AllÂh ’ı aldatmaya calışmak gibi gorebileceği, abesle iştigalden başka bir şey değildir.
Miras Paylaşımında Anlaşmazlığa Duşmek Caiz Mi? 17. Mal hırsına ve nefsÂnî arzulara kapılarak, mîras yuzunden akraba ile duşman hÂline gelmek de son derece yanlış bir durumdur. Mu ’minler, mîrÂsı CenÂb-ı Hakk ’ın istediği şekilde taksim etmeli, akrabalık bağlarını zayıflatacak bir davranışa mahal vermemelidir.
Maalesef bugun, îman ve İslÂm ile irtibatları zayıflamış bulunan niceleri, AllÂh ’ın takdir ve taksîmine rız gostermeyerek akraba arasına ofke ve dargınlık ateşi duşurmektedirler.
HÂlbuki CenÂb-ı Hakk ’ın bu husustaki emirlerine uymayanlar icin, cok ağır tehditler vÂrid olmuştur. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de pek cok mevzu ana hatlarıyla anlatılırken, mîrÂsın nasıl taksim edileceği hususu, tafsilÂtıyla ve en acık ifÂdelerle net bir şekilde beyÂn edilmiş,[5] sonra da şoyle buyrulmuştur:
“İşte bunlar, AllÂh ’ın (koyduğu) sınırlardır. Kim AllÂh ’a ve Resûl ’une itaat ederse Allah onu, zemininden ırmaklar akan Cennetlere koyacaktır; orada devamlı kalıcıdırlar; işte buyuk kurtuluş budur.” (en-NisÂ, 13)
“Kim de AllÂh ’a ve Rasûl ’une karşı isyan eder ve sınırlarını aşarsa Allah onu, devamlı kalacağı bir ateşe sokar ve onun icin alcaltıcı bir azap vardır.” (en-NisÂ, 14)
Olunun Yedisi, Kırkı ve Elli İkisi Var Mıdır? 18. Olunun ardından; yedisi, kırkı veya elli ikisi gibi belli gun ve gecelerde mevlid veya hatim gibi merasimler tertib etmek hususunda da Kur ’Ân-ı Kerîm ’e veya hadîs-i şerîflere dayanan herhangi bir bilgi veya tavsiyeye rastlanmamıştır.
VefÂt eden mu ’min icin her zaman istiğfÂr etmek, onun adına sadakalar vermek ve Kur ’Ân-ı Kerîm okumak lÂzımdır. Bunu yapmayı belli gunlere hasretmek, vefÂt edenleri diğer gunlerde unutmaya, dolayısıyla daha az hatırlamaya sebep olur. Diğer taraftan, bilmeyen kimseler, belli gunlerde yapılan bu nevî merasimleri, İslÂmî bir emir ve kÂide zannetmeye başlayabilirler.
Olunun ardından; yedisi, kırkı ve elli ikisi gibi gunlerde mevlid veya hatim okuyup okutma geleneğinin ancak, bu vesîleler de olmasa olunun busbutun unutulması mahzurunu ortadan kaldırmak icin ihdÂs edilmiş olduğu duşunulebilir. Ancak boyle bir gelenek zarûreti de olmasa unutulup gitmek, bir bakıma olen kimsenin gonullerde yeteri kadar kıymetli hÂtıralar bırakamadığının da acı bir delili olur.
Bu hÂle duşmemek icin Hazret-i Ali şu îkazda bulunur:
“SÂlih ve sÂdıklarla beraber ol. Onlarla unsiyet kur (ki onların şahsiyet ve karakteri sana sirÂyet etsin). Oyle kÂmil bir hayat yaşa ki; insanlar hayattayken seni ozlesinler, vefÂtından sonra da sana hasret kalsınlar!..”
ŞÃ‚ir de Âdeta bu mÂnÂyı ifÂde edercesine şoyle seslenir:
Seni annen doğurup attığı gun dunyaya,
Ağlıyordun; butun Âlem guluyordu bir yanda,
Şimdi oyle bir omur sur ki, olurken gulesin;
Cağlasın gozyaşı hÂlinde cihÂn arkanda…
Ardında hayırlı nesiller, guzel hÂtıralar, faydalı eserler ve hayır duÂlar bırakarak Allah yolunda dolu dolu bir “hizmet omru” yaşayan sÂlih zÂtların cisimleri toprak altına girse de, isimleri asırlar boyunca gonullerde yaşamaya devam eder. Nitekim MevlÂn Hazretleri bir rubÂîsinde şoyle buyurur:
“Olumumuzden sonra mezarımızı yeryuzunde aramayın. Bizim mezarımız, Âriflerin gonullerindedir.”
Gonullere silinmez bir muhabbet imzası atarak gok kubbede hoş bir sad bırakabilen sÂlih kullara ne mutlu!..
Dipnotlar:
[1] Mekruh; dînen haram olmamakla beraber, ancak zarûrî hÂlde cÂiz olan ve normal hÂllerde terk edilmesi gereken şeylerdir. Tenzîhen mekruh ise, helÂle yakın mekruhtur.
[2] Bkz. BuhÂrî, EzÂn, 162-166.
[3] Devir: Nakdî bedeli vermek yerine muayyen bir miktarı bir bez parcasının icine koyup fukaraya hibe etmek, sonra onu hibe yoluyla tekrar geri almak ve borc bitinceye kadar bu işe devam etmeye denir. Boyle bir tatbikat Resûlullah, tÂbiîn ve tebe-i tÂbiîn devirlerinde yoktur. LÂkin “iskāt”a hicrî ikinci asrın sonlarında, “devir” sûretiyle iskāta ise hicrî beşinci asırda cevaz verilmiştir. Zamanımızda Âdet hÂline gelmiş olan ve İslÂm ’ın kaynaklarına dayandığı sanılan devir Âdeti, infakta cimriliğe ve ibadetlerde tembelliğe sebep teşkil eden bir bid ’at mÂhiyetindedir. Bu bakımdan, devir Âdetinin terk edilmesi ve mevt nÂmına doğrudan doğruya sadaka verilmesi, hayırlar yapılması, kusurlarının affı icin de Allah TeÂl ’ya yalvarılması gerekir. Boylece hem sunnete uygun hareket edilmiş, hem de yapılan mÂlî ibadetler, hayırlar ve sadakalar, gercek sahiplerini, yani ona muhtac olan şahısları bulmuş olacaktır. (Hayrettin Karaman, Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, s. 81-85)
[4] Bu namaz borclarından kastedilen şudur: VefÂt eden bir kimsenin hayattayken kılamadığı veya ihlÂs ve huşû gibi bÂtınî şartlarına lÂyıkıyla riÂyet edemeden kılmış olduğu namazlardır. Yoksa burada, boyle bir telÂfi yoluna guvenerek gevşeklik ve tembellik sebebiyle ed edilmemiş namazlar kastedilmemektedir.
[5] Bkz. en-NisÂ, 11-12.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Ebediyet Yolculuğu, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan