Allah ’ın yarattığı butun mahlukata nasıl bakmalıyız? “Yaradan”ın nazarıyla mahlukata bakış ornekleri.HÂlık ’ın nazarıyla muhlûkÂta bakabilmek, ancak rûhî kemÂlin zirvesinde tahakkuk edebilecek bir fazîlettir. Zikir, tefekkur ve murÂkabe ile elde edilen ilÂhî muhabbet makÂmının bir meyvesidir. Zîr ilÂhî muhabbeti idrÂk edebilenler, butun varlıklarla dost olurlar. YÂni HÂlık ’ın nazarıyla mahlûkÂta bakabilme istîdÂdı kazanırlar.
HÂlık ’ın nazarı ile mahlûkÂta bakış, AllÂh ’ın ahlÂkı ile ahlÂklanmanın bir neticesidir. Kulluk hayÂtına seviye kazandıran bu guzel hasletle Hakk ’ın af, merhamet ve muhabbet iklîmine girebilenler, bu vasıflarla hÂllenerek butun mahlûkÂta rahmet sacarlar. MahlûkÂta, daha ziyÂde ozune îtibÂr ederek davranırlar. Mesel insana, “AllÂh ’ın yeryuzundeki halîfesi” olduğu şuuruyla nazar ederler. Ve yine ona, ilÂhî bir sır uflendiğinin[1] idrÂkiyle yaklaşırlar. Onlar, gunah ve hatÂlarla ne kadar kirlenmiş olursa olsun, ozundeki mukemmelliğe bakarak gunahkÂr bir insana sırt cevirmezler. Yûnus Emre ’nin dediği gibi:
“Yaratılanı hoş gor, Yaratan ’dan oturu.” anlayışıyla hareket ederek onun hidÂyeti ve tevbeye yonelmesi icin gayret sarf ederler.
Bu, ilÂhî rızÂya en muvÂfık ve netice bakımından da son derece bereketli bir uslûptur. Ayrıca, insanda meknûz olan ulvî guzellikleri yeşertici bir husûsiyet de ihtiv eder.
Tasavvufun ozunu teşkil eden “HÂlık ’ın nazarıyla mahlûkÂta bakış” ufku; onu lÂyıkıyla ozumsemiş mu ’minlerin gonullerini, zor donemlerdeki zayıf, mağdur ve mazlumlar icin mustesn bir şefkat sığınağı ve merhamet barınağı hÂline getirmiştir.
HALIK ’IN NAZARIYLA MAHLUKATA BAKIŞ ORNEKLERİ Halık ’ın Nazarıyla Mahlukata Bakış Tarzı Bedir Gazvesi ’nde ordular karşı karşıya gelmiş, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, muşriklere savaş yapmadan anlaşmak icin elciler gondererek, son îkazlarını yapmaktaydı. Bu esnÂda Hakîm bin HizÂm ’ın da aralarında bulunduğu bir kısım muşrikler, Muslumanların havuzundan su icmeye geldiler. Muslumanlar onlara mÂnî olmak istedikleri zaman Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Bırakınız icsinler!” buyurdu. Gelip ictiler. Hakîm hÂric su icenlerin hepsi Bedir ’de olduruldu. Hakîm ise sonradan Musluman oldu.
Hakîm, ne zaman bir sozunu kuvvetlendirmek icin yemin etme ihtiyacı duysa:
“–Hayır! Beni Bedir ’de oldurulmekten kurtararak îman nîmetine kavuşturan AllÂh ’a yemin ederim ki…” diyerek soze başlardı. (İbn-i HişÃ‚m, II, 261)
Hakîm bin HizÂm Hazretleri, Hazret-i Hatîce vÂlidemizin akrabÂsı idi. Comert, muşfik, hayr u hasenÂt sÂhibi bir kişiydi. CÂhiliye devrinde kızlarını diri diri gommek isteyen babalardan onları satın alır, himÂye eder ve hayÂta kavuştururdu. Musluman olduktan sonra birgun Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu, cÂhiliye devrinde yaptığım hayırlar var: Sadaka vermek, kole ÂzÂd etmek, sıla-i rahim yapmak gibi… Bunlara mukÂbil bana ecir verilir mi?” diye sordu. Fahr-i KÂinÂt Efendimiz şoyle buyurdu:
“–Sen zÂten, daha once yaptığın bu iyiliklerin hayrına İslÂm ’la şereflendin!” (BuhÂrî, ZekÂt 24, Buyû 100, Itk 12, Edeb 16; Muslim, ÎmÂn 194-196)
Yukarıdaki misÂlde gorulduğu gibi, Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, biraz sonra savaşacağı duşmanının su icmesine izin vererek bizlere muhteşem bir insanlık dustûru ve hidÂyet uslûbu tÂlim buyurmuştur. Bunun gibi Âlicenap hareketler, nice katı kalplerin yumuşamasına, daha sonra da o kalpte hidÂyet nûrunun parlamasına vesîle olmuştur. Zîr HÂlık ’ın nazarıyla mahlûkÂta bakış tarzından kaynaklanan bu engin merhamet netîcesinde, olu kalpler hayat bulur. “Seni oldurmeye gelen duşman sende dirilsin!” kelÂm-ı kibÂrı tahakkuk eder.
ŞÃ‚ir ne guzel soyler:
Mu ’minlere imdÂda yetiş merhametinle,
Mulhidlere lÂkin daha cok merhamet eyle.
CenÂb-ı Hak, Hakîm -radıyallÂhu anh- ’a da, mahlûkÂta HÂlık ’ın şefkat ve merhamet nazarıyla bakabilmesi hurmetine îman devletini bahşeylemiştir.
Peygamberimizin Mahlukata Bakışı YemÂme ’nin lideri SumÂme bin UsÂl Musluman olunca, Mekke muşrikleriyle olan ticÂrî munÂsebetlerini kesmişti. HÂlbuki Kureyş, her turlu erzak ve ihtiyaclarını hep YemÂme ’den alırlardı. Aclık ve kıtlığa duşen Mekkeliler, şaşkınlık icinde Peygamber Efendimiz ’e murÂcaat ettiler. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- SumÂme ’ye mektup yazarak ticÂretine devÂm etmesini istedi. (İbn-i Abdilberr, el-İstîÂb, I, 214-215; İbn-i Esîr, Usdu ’l-GÂbe, I, 295)
HÂlbuki o muşrikler, on uc sene Muslumanlara maddî ve mÂnevî bakımdan zulmederek, her turlu kotuluğu yapmışlardı. Bilhassa uc yıl suren boykot yıllarında muslumanları aclık icinde kıvrandırmışlardı. Aclıktan kıvranan cocukların feryatları diğer mahallelerden duyuluyordu. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bunları bile affetti. Cunku O, AllÂh ’ın ahlÂkı ile ahlÂklanmıştı. MahlûkÂta da O ’nun şefkat ve merhamet nazarıyla bakıyordu.
Mekkelilerin İslam ’a Girmelerine Vesile Olan Davranış Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, hicretin yedinci senesinde Hayber Fethi ’nden sonra, kuraklık ve kıtlığa dûcÂr olan Mekke halkına muhtelif yardım malzemeleri gondermiştir. Ebû SufyÂn, bunların hepsini teslim alıp Kureyşlilerin fakirlerine dağıtmıştır. Kendisi o zaman muşrik olduğu hÂlde bu Âlicenaplığa hayran kalarak:
“–Allah, kardeşimin oğlunu hayırla mukÂfatlandırsın! Cunku O, akrabÂlık hakkını gozetti!” diyerek duyduğu memnûniyeti ifÂde etmiştir.[2]
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in bu Âlicenap muÂmelesi, Mekkelilerin kalplerini yumuşatmış ve onların kısa bir muddet sonra gercekleşen Mekke Fethi ’nde, kolayca İslÂm ’a girmelerine vesîle olmuştur.
Hz. Ebu ’d-Derd ’yı Ağlatan Sebep Cubeyr bin Nefîr anlatıyor:
Kıbrıs fetholununca, ahÂlisi dağıtıldı. Halk, mahzun bir şekilde birbirine ağlıyordu. O esnÂda Ebu ’d-Derd -radıyallÂhu anh- ’ı, tek başına oturmuş ağlarken gordum. Ona:
“–Ey Ebu ’d-DerdÂ! AllÂh ’ın, İslÂm ’ı ve Muslumanları ustun kıldığı bir gunde seni boylesine ağlatan nedir?” diye sordum. Bana şu cevÂbı verdi:
“–Yazıklar olsun sana ey Cubeyr!.. İnsanlar AllÂh ’ın emrini terk edince, O ’nun katında ne kadar da değersizleşiyorlar. Bak, bu halk, bir zamanlar, iktidar ve mal-mulk sÂhibi, guclu-kuvvetli kişilerdi. AllÂh ’ın emirlerini terk ettikleri zaman, işte gorduğun bu duruma duştuler.” (Ebû Nuaym, Hilye, I, 216-217)
Nitekim Âyet-i kerîmelerde şoyle buyrulur:
“…Bir toplum sÂhip olduğu hÂli değiştirmedikce, hic şuphe yok ki, Allah da o toplumun hÂlini değiştirmez…” (er-Ra ’d, 11)
“…Bir millet kendilerinde bulunan guzel ahlÂk ve meziyetleri değiştirmedikce, Allah da onlara verdiği nîmeti, guzel durumu değiştirmez…” (el-EnfÂl, 53)
AshÂb-ı kirÂmın, mağlûb ettikleri duşman hakkındaki bu ince ve derin duşunceleri ne kadar ibretlidir. Bu da gosteriyor ki muslumanlar, insanları perişan ederek menfaat sağlamak icin değil, zarûret hÂsıl olduğunda onlara ebedî saÂdeti bahşetmek icin savaşırlar.
O perişan hÂle duşen insanlar, AllÂh ’ın dînine tÂbî olsalardı, Ebu ’d-Derd -radıyallÂhu anh- ’ın ve butun muslumanların kardeşi olacaklardı. Bu kotu hÂller de başlarına gelmeyecekti. LÂkin onlar inad ederek savaşmış ve mağlûb olmuşlardı. Musluman yureği de bu mağlûb insanların kaybı icin ağlıyordu. Zîr îmanlı bir yurek, hic kimsenin zarara uğramamasını, bilÂkis butun insanların kazanmasını ister.
İmÂm-ı Âzam ’ın Muhteşem Cevabı İmÂm-ı Âzam, kendisi ara sıra usûl ve akÂid hakkında munÂzaralar yapmakla beraber, talebelerini ve yakınlarını bu tur işlerden menediyordu. Bir defÂsında oğlu HammÂd ’ı bir kelÂm meselesinde munÂkaşa ederken gordu ve onu bundan vazgecirdi. İmÂm-ı Âzam ’a:
“–Seni munÂzara yaparken goruyoruz, bizi neden menediyorsun?” dediler.
O buyuk İmÂm, HÂlık ’ın nazarıyla mahlûkÂta bakış tarzını da gosteren şu muhteşem cevÂbı verdi:
“–Biz munÂzara yaparken, arkadaşımız kayıp duşecek, yanılacak diye korkudan başımızda kuş varmış gibi dikkatli duruyoruz. Siz ise munÂzara yapıyorsunuz ve arkadaşınızın hat yapmasını istiyorsunuz. Arkadaşının ayağını kaydırmak isteyen kişi, onun gunahkÂr ve dalÂlette olmasını istiyor, kufre itiyor, demektir. Arkadaşını tekfir etmek isteyen ise, ondan once kufre duşer.”[3]
MevlÂn Hazretleri ’nin Huzuruna Cıkan Sarhoş MevlÂn Hazretleri ’nin dergÂhındaki bir sohbet esnÂsında bir sarhoş cıkagelir. Dervişler onu inciterek dışarı cıkarmak isterler. MevlÂn Hazretleri, o sarhoşun hakîkati aramak icin dergÂha sığınan bir insan olduğunu duşunerek onu incitenlere hitÂben:
“–Şarabı o icmiş, fakat siz sarhoş olmuşsunuz!” îkÂzında bulunur.
Bu hikÂye, mahlûkÂta HÂlık ’ın nazarıyla bakmanın muşahhas bir misÂlidir. Muslumanın vazifesi, gunahkÂrı kendi hÂline terk etmek değil, elinden tutarak nezih bir hayÂta donmesini sağlamaktır.
AMACI GERCEKLEŞTİRMEDE EN DOĞRU YOL VelhÂsıl, Muslumanın gÂyesi, evvel kendini ıslÂh ederek Allah TeÂl ’nın istediği gibi nezih bir hayat yaşamak, sonra da insanların doğru yolu bulmalarına butun gucuyle yardımcı olmaktır. Bu maksadı tahakkuk ettirmede en sÂlim ve doğru yol ise mahlûkÂta HÂlık ’ın nazarıyla bakmak ve o istikÂmette muÂmele etmektir.
HÂlık ’ın nazarıyla bakıldığında, insanların sıkıntı ve meşakkatlerine katlanmak kolaylaşır. Onlara karşı daha affedici, merhametli, musÂmahakÂr ve samîmî davranılır.
CenÂb-ı Hak, nasıl ki insanı seviyor, ihsanlarda bulunup gunahlarını affediyor ve netîcede Cennet ’e girmesini istiyorsa, ilÂhî ahlÂk ile ahlÂklanarak HÂlık ’ın nazarıyla mahlûkÂta bakabilen bir mu ’min de insanları affeder, ihtiyaclarını karşılamada onlara elinden geldiğince yardımcı olur ve doğru yolu bularak Hakk ’ın rızÂsını kazanmaları icin samîmiyetle gayret eder. AllÂh ’ın emirlerini yerine getirerek O ’na yaklaşabilmeleri icin elinden geleni yapar. Hicbir zaman bencil ve hodgÂm olmaz. İnfak ehli, diğergÂm ve herkesin iyiliğini duşunen bir musluman şahsiyeti sergiler.
Dipnotlar:
[1] Bkz. el-Hicr, 29. [2] Ya ’kûbî, TÂrîhu ’l-Ya ’kûbî, Beyrut 1992, II, 56. [3] İbn-i BezzÂzî, MenÂkıb-ı İmÂm-ı Âzam, I, 121; Muhammed Ebû ZehrÂ, İmÂm Ebû Hanîfe, trc. Osman Keskioğlu, Konya 1959, s. 29.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 2, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan