Hz. Adem (a.s.) kimdir, nasıl yaratılmıştır? İlk insan, ilk peygamber ve ilk murşid-i kÂmil: Hz. Adem ’in (a.s) hayatı ve kıssası.Hz. Adem (a.s.) kimdir, nasıl yaratılmıştır? Hz. Adem ve Havva (a.s.) Cennet ’ten neden cıkarıldı? Hz. Adem ve Havva (a.s.) yeryuzunde nereye indirildi? Hz. Adem ve Havva (a.s.) kac yıl ve nasıl tovbe etti? Hz. Adem ve Havva (a.s.) nasıl affedildi? Hz. Adem ’in (a.s.) eşi ve cocukları kimdir? Hz. Adem (a.s.) nerede ve ne kadar yaşadı? Hz. Adem ’in (a.s.) meslekleri nelerdir? Hz. Adem (a.s.) ne zaman vefat etti? Hz. Adem ’in (a.s.) kabri nerede? İlk insan, ilk peygamber ve ilk murşid-i kÂmil: Hz. Adem ’in (a.s) yaratılışı, Cennet ’ten dunyaya indirilişi ve yeryuzundeki hayatı...
HZ. ADEM ’İN (A.S.) KISACA HAYATI - Adem Aleyhisselam Kimdir? Hz. Adem (a.s.) ilk olarak cennet ve duny hayatını yaşayandı, ilk ortunendi, ilk unutandı, ilk hat yapandı, ilk tevbe edendi, ilk peygamberdi (Kendisine 10 sahîfe indirilmiştir.), ilk tevhîd mucÂdelesi verendi, ilk evlÂd acısını duyandı, ilk selÂmlaşandı, ilk defa toprağı işleyendi, hÂsılı o ilk insandı, ilk insan ve ilk peygamberdir, butun insanlığın atasıdır.
Hz. Adem ’in (a.s.) Kur ’an-ı Kerim ’de adı 25 defa gecer. Ulu ’l-azm (En yuksek derecedeki) peygamberlerdendir. Allah butun isimleri Hz. Adem ’e (a.s) oğretti.
Allah once Hz. Adem‘i (a.s.) sonra Havva validemizi yarattı ve onları birbirine nikahladı.
Allah ’ın emri ile butun melekler Hz. Adem ’e (a.s) secde etti fakat şeytan secde etmedi. Şeytan bu yuzden Allah ’ın huzurundan kovuldu. Bunun uzerine şeytan gerekcesinde haklı olduğunu ispat etmek icin Allah ’tan insanları doğru yoldan cıkarabilmek icin izin istedi. Boylece insan ile şeytan, hak ile batılın kıyamete kadar surecek savaşı başladı.
Hz. Adem (a.s.) Havva annemiz ile birlikte Cennet ’te iken yasak meyveyi yemeleri sonrası Cennet ’ten cıkarılıp yeryuzune indirildi ve insanoğlu icin dunya hayatı başladı.
Hz. Adem (a.s.) ile Hz. Havva dunyaya indirildikten sonra uzun bir sure ayrı kaldılar. Allah tovbelerini kabul edip onları affetti ve birbirlerine kavuşturdu. Hz. Adem (a.s.) ilk defa toprağı işledi, tarım ve hayvancılıkla uğraştı.
Hz. Adem ’in (a.s.) oğullarından Kabil, Habil ’i oldurerek yeryuzundeki ilk cinayeti işledi. HÂbil olduruldukten sonra Allah Hz. Adem ve Havv ’ya salih evlat olarak Hz. Şit ’i (a.s.) verdi. Hz. Şit ’i (a.s.) Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ismi gecmeyen peygamberlerden biri olup kendisine 50 sayfa (suhuf) indirildi.
Hz. Adem (a.s.) kac yılında vefat ettiği bilinmemekle birlikte cuma gunu vefat etti. Hz. Adem ’in (a.s.) 930 veya 1000 sene yaşadığı rivayet edilir.
Hz. Adem ’in (a.s.) kabri rivayetlere gore ise Mekke ’de Ebûkubeys mağarasında veya Hindistan ’daki Nevz dağındadır.
İlk insan ve ilk peygamber Adem Peygamberin ayrıntılı hayatı...
HZ. ADEM ’İN (A.S.) HAYATI - Adem Peygamber Kimdir? İnsanın bu Âlemde zuhûru, Âdem -aleyhisselÂm- ile başlamıştır. İlk insan, ilk peygamber ve ilk murşid-i kÂmil odur. KıyÂmete kadar teselsul edecek butun insan­lık nesli, ilk yaratılış Ânında ustuste cakışmış sonsuz golgeler gibi onun ferdî varlı­ğında meknûz ve mundemicti. Bu hakîkate işÃ‚ret etmek uzere Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmuştur:
“Ey insanlar! Sizi tek bir nefsten (Âdem ’den) yaratan, ondan da eşi (Havv ’yı) yaratarak (yeryuzunde) ikisinden bircok erkek ve kadın var eden Rabbinizden sakının!..” (en-NisÂ, 1)
AllÂh TeÂlÂ, insanı mukerrem kıldığını ve butun mahlûkattan daha şerefli yarattığını şoyle beyÂn buyurmaktadır:
“CelÂlime yemin olsun ki Biz, hakîkaten insanoğlunu şan ve şeref sÂhibi kıldık. Onları, (ceşitli nakil vÂsıtaları ile) karada ve denizde taşıdık, kendilerine guzel guzel rızıklar verdik, yine onları, yarattıklarımızın pek coğundan ustun kıldık.” (el-İsrÂ, 70)
Boyle mukemmel yaratılmış bulunan insan, kudret-i ilÂhiyenin binbir nakışı ile muzeyyen olan bu Âlemde ilÂhî san ’atın zirvesini teşkîl eder.
Kucuk bir Âlem olması acısından Âdem ile buyuk bir Âlem olan kÂinÂt, aslı aynı olan bir hakîkatin iki ayrı imkÂnda birer farklı tez­huru olduğundan, bir yaprağın iki yuzu gibidir; Âdeta ikiz kardeştir. Diğer bir ifÂdeyle insan, kÂinÂtın kucultulmuş şekli olduğu icin, kÂinÂttaki esrÂrın anlaşılması ve eşyÂnın hakîkatinin idrÂk edilmesinde en buyuk vazîfe ona duşmektedir.
Bir buğday tanesi, buğday cinsinin tum husûsiyetlerini icinde taşıdığı gibi, her ceşit tohumun icinde o cinsin butun husûsiyet ve karakteri mevcuttur. İnsan da, kÂinatta var olan her şeyin hakîkatini muhtevî mustesn bir varlıktır. Bu bakımdan insan, Âdeta kÂinÂtın icinde durulduğu bir oz, bir tohum gibidir.
İnsanın yaratılmasında bircok ilÂhî maksat vardır. Bunlardan biri de, AllÂh TeÂl ’nın, hilkat san ’at ve guzelliğine delil olabilecek bir zirve vucûda getirmek istemesidir. İnsanın yaratılmasındaki mu­rÂd-ı ilÂhî o kadar muhimdir ki bu maksadın gercekleşebil­mesi icin CenÂb-ı Hak, idrÂk edebildiğimiz ve edemediğimiz husûsiyet­leriyle butun bir kÂinÂtı halketmiş ve onu insanın istifÂdesine sunmuştur.
İnsan, yeryuzunu îmÂr etmek ve gonul mahsûlu eserler meydana getirmekle mukelleftir. Cunku o, yeryuzunde AllÂh ’ın halîfesi olmak icin yaratılmıştır. CenÂb-ı Hakk ’a vekîl olarak yaşamak demek olan bu hilÂfet vazîfesi, fıtrat-ı asli­yede meknûz istîdÂdlarında, yÂni fıtratında bu vazîfeyi yerine getirebilecek kÂbiliyetleri taşıması itibÂriyledir. AllÂh TeÂlÂ, bu istîdÂdın yeşer­meye memur bir tohum gibi geliştirilerek matlûb neticeyi hÂsıl edebilmesi icin ge­rekli programı, yÂni emir ve nehiyleri Kur ’Ân-ı Kerîm ’de beyÂn etmiştir. Buna hakkıyla riÂyet edenlerin mÂnevî derecelerini bildirmek uzere hadîs-i şerîfte şoyle buyrulmuştur:
“Her kim Be­n ’im ve­lî bir ku­lu­ma duş­man­lık eder­se, Ben ona kar­şı harb îlÂn ede­rim. Ku­lum, Bana en cok ken­di­si­ne em­ret­ti­ğim farz­ları îf ederek yaklaşır. Farz­la­ra il­ve­ten iş­le­di­ği n­fi­le ib­det­ler­le de yak­la­şmaya devÂm eder; ni­h­yet Ben onu se­ve­rim. Ku­lu­mu se­vin­ce de Ben Âdeta onun işi­ten ku­la­ğı, go­ren go­zu, tu­tan eli ve yu­ru­yen aya­ğı olu­rum. Ben­ ’den ne is­ter­se mut­la­ka ve­ri­rim, Ba­na sı­ğı­nır­sa onu ko­ru­rum.” (Bu­h­rî, Ri­kÂk, 38)
KUR ’AN ’A GORE KAC ALEM VARDIR? - 18 Bin Alem Var Mıdır? Âyet-i kerîmede:
“Hamd, ancak Âlemlerin Rabbi olan AllÂh ’a mahsustur.” (el-FÂtiha, 1) buyrulur. Hak TeÂl bircok Âlem yaratmıştır. Bu Âlemlerin 18.000 ’den 360.000 ’e kadar olduğuna dÂir muhtelif rivÂyetler bulunmaktadır. Bu rivÂyetler, insan aklının Âlemlerin sayısını idrÂk edemeyeceğinden dolayı kesretten kinÂye sayılabilir. Butun bu Âlemler:
Halk Âlemi, Emr Âlemi, şeklinde iki esas sınıfta mutÂlaa edilebilir. İnsanın yaratılışı bu iki Âlem­den de hisse almıştır.
AllÂh TeÂl ’nın yaratmasının halk ve emr şeklinde olduğu Âyet-i kerîmede şoyle bildirilir:
“…Bilmiş olun ki, halk da emr de ancak AllÂh ’a Âittir. Âlemlerin Rabbi olan AllÂh ne yucedir!” (el-A ’rÂf, 54)
Bu Âyetle alÂkalı olarak Mufessir Elmalılı Hamdi Yazır, şu îzÂhı yapmaktadır:
“Baştan sona takdîr ve tekvîn (var etme) de O ’nun, kabul etme ve şerîat koyma da O ’nundur. Şu hÂlde hacim ve miktÂrı bulunan yaratıklar da O ’nun mulku, onlar uzerinde cereyan eden hacimsiz miktarsız emirler de… YÂni yaratma da O ’nun, yurutme de O ’nun; cisim, madde ve şekil O ’nun îcad ve yapısı, onları yuruten kuvvet ve rûh da O ’nun tesir ve gucudur. O ’ndan başkası ne yokluğa vucud ne de mumkunlere vucûb verebilir. Var etme O ’nun, vÂcib kılmak O ’nun, hÂrika O ’nun, kanun O ’nun, butun mÂsiv (AllÂh dışında her şey) O ’nun hukmu altındadır; O ’nun yaratma ve emrinden ibÂrettir. O ise her şeyi yaratan ve mutlak tasarruf sÂhibidir; gercekte ne O ’nun îcÂdına dayanmayan bir mevcûd bulunabilir, ne de onun emir ve îcÂbına uymayan emirler, emir olabilir.”
Za­man ve mekÂnla mu­kay­yed olarak ya­ra­tıl­mış­ varlıklar­dan te­şek­kul eden Âleme “halk Âle­mi” denir. Bu­na mulk ve şe­h­det Âle­mi de de­ni­lir. Z­hi­rî beş du­yu­muz­la his­set­ti­ği­miz şey­ler bu Âlem­den­dir.
Meta­fizik, mÂnevî ve derûnî Âleme de “emr Âlemi” denilir. Diğer bir ifÂdeyle emr Âle­mi, za­man ve mad­de mevzuu­ba­his ol­mak­sı­zın Ce­nÂb-ı Hakk ’ın “kun” yÂni “ol” em­ri ile var olan Âlemdir. Bu­na me­le­kût ve gayb Âle­mi de de­ni­lir. Akıl, nefs, rûh, kalb, sır vb. le­t­if­ler bu Âle­me Âit­tir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de:
“…De ki: Rûh, Rabbimin emrindendir!..” (el-İsrÂ, 85) buyrularak rûhun da emir Âleminden olduğu beyÂn edilmiştir.
Bu iki Âlemde cereyÂn eden iki ayrı yaratmaya işÃ‚ret etmek uzere Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Bir şey yaratmak istediği zaman O ’nun yaptığı (sadece) «Ol!» demekten ib­rettir. (O da) hemen oluverir.” (YÂsîn, 82)
İNSAN NEDEN YARATILDI? - İnsanın Yaratılışı 1. İnsanın yaratılışının esas maksadı, CenÂb-ı Hakk ’a kulluk ve mÂrifetullÂhtır. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Ben cinleri[5] ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım!” (ez-ZÂriyÂt, 56)
Âyette yaratılışın gÂyesi olarak zikredilen “kulluk” oyle şerefli bir mertebedir ki, onun bu yuce mevkii kelime-i şehÂdette de gorulmektedir. Nitekim orada Peygamber Efendimiz ’in once “kul” sonra “rasûl” olduğu ifÂde edilmektedir. Bu da kulluğun daha oncelikli, risÂletin ise kulluğun sınırları dÂhilinde olduğunu gostermektedir.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- kendisine aşırı tÂzim gosteren kimselere:
“Siz beni, hakkım olan derecenin uzerine yukseltmeyiniz! Cunku Yuce AllÂh, beni rasûl edinmeden once kul edinmişti.” (Heysemî, IX, 21) ikÂzında bulunarak kulluğun kıymetini bildirmiştir.
Diğer bir Âyet-i kerîmede AllÂh TeÂlÂ:
“(Rasûlum!) De ki: DuÂnız (kulluk ve yalvarmanız) olmasa, Rabbim size ne diye değer versin?! (Ne kıymetiniz var!)…” (el-FurkÂn, 77) buyurmaktadır.
Kulluğun bir mÂnÂsı da “mÂrifetullÂh” yÂni CenÂb-ı Hakk ’ın tanınması ve bilinmesidir. Nitekim İmÂm-ı MÂturîdî -rahmetullÂhi aleyh-, îmÂn icin iki esÂsın mecbûrî olduğunu soylemektedir:
MÂrifetullÂh İnsanın yaratılması, “kulluğun yerine getirilmesi” ve “CenÂb-ı Hakk ’ın bilinmesi” gÂyesine mÂtuftur. Zîr yaratılışımızın sebebiyle alÂkalı olarak yukarıdaki Âyet-i kerîmede «لِيَعْبُدُونِ» “Bana kulluk etmeleri icin” (ez-ZÂriyÂt, 56) buyrulmuştur. BÂzı mufessirler bu kelimeyi «لِيَعْرِفُونِ» “AllÂh ’ı tanıyabilme, Rabbi kalbde tanımak sûretiyle mÂrifetullÂha erme” şeklinde tefsir etmişlerdir. (İbn-i Kesîr, Tefsîr, IV, 255)
Muhabbet CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmede şoyle buyurur:
“…ÎmÂn edenlerin AllÂh ’a olan muhabbetleri ise her şeyden daha şiddetli ve daha kuvvetlidir…” (el-Bakara, 165)
İnsanın yaratılmasına evveliyetle CenÂb-ı Hakk ’ın varlığı ve mÂrifetini (bilinmesini) murÂd etmesi sebep olmuştur. Nitekim hadîs-i kudsîde şoyle beyÂn buyrulmuştur:
“Ben gizli bir hazîne idim. Bilinmemi arzu ettim (mÂrifetime muhabbet ettim) de (bu) kÂinÂtı yarattım…” (İ. Hakkı Bursevî, Kenz-i Mahf&#238
Dolayısıyla yaratılışımızın en onemli sebep ve hikmetlerinden bir diğerini de CenÂb-ı Hakk ’ı her şeyden cok sevmek teşkil etmektedir. Cunku O bizi sevmiş, sayamayacağımız sonsuz nîmetler lutfetmiş, bunun netîcesi olarak da kullarından en cok ZÂt-ı Ulûhiyet ’ine muhabbet etmelerini ve diğer varlıklara duydukları muhabbetin bunu golgede bırakmamasını istemiştir. ŞÃ‚yet aksine davranırlarsa bunun buyuk bir vebÂli ve elîm bir azÂbı mûcib olduğunu beyÂn etmiştir. Mevzuyla alÂkalı bir Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmaktadır:
“Ey îmÂn edenler! Sizden kim dîninden donerse (bilsin ki) AllÂh onların yerine oyle bir kavim getirir ki AllÂh onları sever onlar da AllÂh ’ı severler…” (el-MÂide, 54)
Diğer bir Âyet-i kerîmede de, fertlerin ve kavimlerin helÂkinin Âdeta birinci sebebinin, “muhabbetin kesilmesi” olduğu bildirilmektedir:
“De ki: Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, hısım ve akrabalarınız, kazandığınız mallar, kesÂda uğramasından korktuğunuz ticÂretiniz, hoşlandığınız meskenler size AllÂh ’tan, Rasûlu ’nden ve AllÂh yolunda cihÂd etmekten daha sevgili ise, artık AllÂh hakkınızda (azap) emrini getirinceye kadar bekleyin. AllÂh oyle fÂsıklar gurûhunu hidÂyete erdirmez.” (et-Tevbe, 24)
Hadîs-i şerîfte ise îmÂnın halÂvetini, ancak şu uc husûsiyeti taşıyan kimsenin tadabileceği bildirilmektedir:
“- AllÂh ve Rasûlu ’nu her şeyden daha cok sevmek, imandan sonra kufre duşmeyi, ateşe duşmek kadar tehlikeli gormek, AllÂh icin sevmek ve AllÂh icin buğzetmek.” (BuhÂrî, ÎmÂn, 9, 14; Muslim, ÎmÂn, 67)
Ancak AllÂh ’a muhabbetin şartı, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e go­nulden ittibÂ, iktid ve fart-ı muhabbettir. YÂni O ’nda fÂnî olmaktır. CenÂb-ı Hak buyurur:
“(Ey Rasûlum!) De ki: Eğer AllÂh ’ı seviyorsanız, Bana tÂbî olunuz ki AllÂh da sizi sevsin ve gunahlarınızı mağfiret etsin! AllÂh Gafûr ’dur, Rahîm ’dir.”[6] (Âl-i İmrÂn, 31)
Hadîs-i şerifte de RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e muhabbet hakîkî îmÂnın şartı olarak zikredilmiştir:
“Nefsim kudret elinde olan AllÂh ’a yemin olsun ki, sizden biriniz, ben kendisine anasından, babasından, evlÂdından ve butun insanlardan daha sevimli olmadıkca hakîkî mÂnÂda îmÂn etmiş olamaz.” (BuhÂrî, ÎmÂn, 8)
2. CenÂb-ı Hak yaratma sıfatındaki azamet ve hÂrikulÂdeliği yÂni san ’atının yuceliğini gostermek icin insanı yaratmıştır. Zîr insan bir yaratılış hÂrikası ve îcad bedîasıdır. Nitekim ZÂriyÂt Sûresi ’nin 20 ve 21. Âyetlerinde şoyle buyrulur:
“Kesin olarak inananlar icin yeryuzunde ve kendi nefslerinde AllÂh ’ın aza­metini gosteren deliller vardır. Gorup de duşunmez misiniz?”
Ayrıca CenÂb-ı Hak, bir başka Âyet-i kerîmede insanın yaratılış safhalarını bildirdikten sonra azametini şu şekilde ifÂde buyurur:
“…Yaratanların en guzeli[7] AllÂh, ne yucedir!” (el-Mu ’minûn, 14)
İnsanın yaratılış bedîası olmasının bir diğer vechesi de mahlûkÂtın en şereflisi ve CenÂb-ı Hakk ’ın yeryuzundeki halîfesi kılınmasıdır. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Hatırla ki Rabbin meleklere: «Ben yeryuzunde bir halîfe yaratacağım.» demişti...” (el-Bakara, 30)
Mufessir İ. Hakkı Bursevî, Âyeti kerîmedeki “halîfe yaratacağım” ifÂdesini şoyle tefsîr etmiştir:
“Ken­di ir­dem­den, kud­ret ve sı­fa­tım­dan ona b­zı sa­l­hi­yet­ler ve­re­ce­ğim; o Ba­na iz­fe­ten, Ba­na ve­k­le­ten mah­lû­k­tım uze­rin­de bir­ta­kım ta­sar­ruf­la­ra sÂhip ola­cak; Be­n ’im n­mı­ma ah­k­mı­mı ic­r ede­cek; o bu hu­sus­ta asıl ol­ma­ya­cak; ken­di z­tı ve şah­sı adı­na as­le­ten ah­k­mı ic­r ede­cek de­ğil, an­cak Be­n ’im bir n­ibim ve ve­kî­lim ola­cak. İr­de­siy­le Be­n ’im ir­de­le­ri­mi, Be­n ’im emir­le­ri­mi, Be­n ’im ka­nun­la­rı­mı tat­bîke me­mur bu­lu­na­cak. Son­ra onun ar­ka­sın­dan ge­len­ler ve ona ha­lef ola­rak ay­nı va­zî­fe­yi ic­r ede­cek olan­lar bu­lu­na­cak, «O (yu­ce Al­lÂh) si­zi yer­yu­zun­de ha­lî­fe­ler kıl­dı.» (el-En ’am, 165) sır­rı z­hir ola­cak.” (El­ma­lı­lı, Hak Dîni Kur ’Ân Dili, I, 299-300)
Gercekten insan, Hakk ’a yakınlık bakımından meleklerin bile gıpta ettiği bir vasıf ve istîdÂdda yaratılmıştır. Bu hakîkat Âyet-i kerîmede şoyle ifÂde buyrulur:
“Muhakkak ki biz insanı ahsen-i takvîm uzere (en guzel bicimde) yarattık.” (et-Tîn, 4)
3. CenÂb-ı Hak, esmÂ-i ilÂhiyesinin tecellîsini daha ustun bir seviyede gostermek icin insanı yaratmıştır.
“AllÂh TeÂl ’nın ahlÂkı ile ahlÂklanınız.” (MunÂvî, et-TeÂrîf, s. 564) hadîs-i şerîfi de bu mÂnÂya işÃ‚ret etmektedir. Zîr esmÂ-i ilÂhiyenin en buyuk nisbette tecellîsi, mahlûkÂt arasında daha ziyÂde insanda gorulmektedir. Meleklerde kibriy ve mudill gibi esmÂnın tecellîleri olmadığı icin nefs engeli de yok­tur, gunah işlemezler. Bu sebeple nefs engelini aşıp vÂsıl-ı ilÂllÂh ve halîfetullÂh olabilme istîdÂdı, yalnız insana lutfedilmiştir.
Nitekim eşref-i mahlûkÂt olan Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sel­lem-, MîrÂc ’da, meleklerin en buyuğu olan CebrÂîl -aleyhisselÂm- ’ın bile gecemediği hudûdun, yÂni Sidre-i Munteh ’nın otesine gecirilmiştir.
HZ. ADEM ’İN (A.S.) YARATILIŞI - Hz. Adem (a.s.) Neden Yaratıldı? KÂinÂtın hÂlıkı ve mÂliki olan AllÂh TeÂlÂ, kendi varlığını bilmesi, ibÂdet ve tÂatte bulunması ve yeryuzunu îmÂr etmesi icin mahlûkÂtın en şereflisi olarak “insan”ı yaratmayı murÂd etti. Daha once halkettiği ve sÂdece ibÂdetle vazîfelendir­diği meleklere bu ilÂhî irÂdesini şoyle beyÂn etti:
“Hani Rabbin meleklere: «Ben yeryuzunde bir halîfe yaratacağım.» buyurmuştu. Melekler: «Bizler hamdinle Sen ’i tesbîh ve takdîs edip dururken, yeryuzunde fesad cıkaracak, kanlar dokecek bir kimseyi mi yaratacaksın?» dediler. AllÂh da onlara: «Sizin bilemeyeceğinizi herhÂlde Ben bilirim!» dedi.” (el-Bakara, 30)
AllÂh ’ın bu buyruğu karşısında melekler, hep birlikte:
“«YÂ Rab! Sen ’i her turlu noksan sıfatlardan tenzîh ederiz, Sen ’in bize oğret­tiklerinden başka bir bilgimiz yoktur. Şuphesiz Alîm ve Hakîm[8] olan ancak Sen ’sin!» dediler.” (el-Bakara, 32)
Hilafet Nedir? - Halife nedir? HilÂfet, vekÂlet gibi asÂletin mukÂbili olarak başkasına niyÂbet etmek yÂni az veya cok onun yerini tutarak onu temsil etmek demektir. Burada halîfe, vekil mÂnÂsında olup, AllÂh ’ın irÂdesini yeryuzunde temsîl eden, emir ve nehiylerini tatbîk eden kimse demektir. Buna gore insan, AllÂh ’ın nûrunu tamamlamasına bir vÂsıta ve vesîle olacaktır.[9]
VekÂlet, aynı zamanda aslın nÂibine bir şeref bahşederek onu tekrîm etmesidir. CenÂb-ı Hakk ’ın peygamberlerini yeryuzunde halîfe kılması da bu kabîldendir. ZÂten insana uflenen rûhta da, boyle bir emÂret yÂni bir yonetme vasfı bulunmaktadır. Yoksa bu hilÂfet, hicbir şekilde “ulûhiyete vekÂlet” mÂnÂsına gelmemektedir.
Bu Âyet-i kerîmede, CenÂb-ı Hakk ’ın meleklerle bir nevî muşÃ‚veresinden bahsediliyor ve AllÂh TeÂl bir halîfe yaratacağını beyÂn ettiğinde melekler Âdeta kendilerinin buna daha lÂyık olduklarını sezdirmeye calışarak, AllÂh ’ı cokca tesbih ve tenzih ettiklerini one suruyorlar. Ancak CenÂb-ı Hak, “Ben sizin bilmediklerinizi bilirim.” buyurarak bir bakıma meleklerin bu tesbih ve tenzih husûsiyetlerinin hilÂfet icin kÂfî gelmediğini, kendisinden bir sır yÂni rûh uflenmesi keyfiyetinin ve esm tÂliminin buna vesîle olacağını ifÂde buyurmuş oluyor.
Dolayısıyla insan, bir îcÂd bedîası, yÂni ilÂhî bir san ’at hÂrikası olup hem zÂhiri, hem de bÂtını ile halîfeliğe lÂyıktır. AllÂh ’ın hemen hemen butun esmÂsının kendisinde kÂmil tecellîsi olan mukemmel bir varlıktır.
MELEKLER İNSANLARIN İLERDE KAN DOKUP FESAT CIKARACAĞINI NASIL BİLDİLER? 1. Melekler, insanın yaratılış hikmetinin ne olduğunu oğrenmek istemişlerdir. Yoksa bunu îtiraz olsun diye veya Hazret-i Âdem ’e hasetlerinden dolayı yapmamışlardır. Zîr nassların bildirdiğine gore meleklerde AllÂh ’a isyan ve îtiraz etme vasfı, haset ve kin gibi kotu huylar bulunmaz.
2. Meleklerin, insanın yeryuzunde fesat cıkarıp kan dokeceğini levh-i mahfuzdan oğrenmiş olabilecekleri ihtimÂli bulunmaktadır. Bu yuzden boyle bir suÂl sormuş olabilirler. Nitekim bÂzı kelÂm Âlimleri, meleklerin levh-i mahfûzu gorup okuyabildiklerini soylemişlerdir.[10]
3. Hak TeÂl daha once bu durumu onlara bildirdiği icin boyle bir suÂl sormuş da olabilirler.
4. Bir başka goruşe gore de melekler, cinlerin bozgunculuk ve fesad cıkardıklarını daha onceden bildikleri icin bu suÂli sormuşlardır.
RivÂyet edilir ki, Yuce MevlÂ, Âdem -aleyhisselÂm- ’ı yaratmak istediği zaman yeryuzune:
“Ben, senin toprağından kendime halîfe yaratacağım. Onlardan bana itaat edenler ve isyÂnda bulunanlar olacaktır. Bana itaat eden kimseyi cennete; isyÂn eden kimseyi de cehenneme sokacağım.” diye ilhÂm etti.
Sonra AllÂh TeÂlÂ, dort meleği; CebrÂîl, MîkÂîl, İsrÂfîl ve AzrÂîl -aleyhimusselÂm- ’ı sırasıyla yeryuzune gonderdi. Onlardan, ayrı ayrı yerlerden birer avuc top­rak getirmelerini istedi. Melekler bu emri yerine getirmek icin yeryuzune indikle­rinde, yeryuzu:
“–Bu alacağınız topraktan insan yaratılacak ve o, AllÂh ’a Âsî olacak; bu yuzden de cehenneme girecek. Neticede benim bir parcam cehennemde yanacak!” diyerek toprağını vermek istemedi.[11]
Bunun uzerine CebrÂîl, MîkÂîl ve İsrÂfîl -aleyhimusselÂm- yeryuzunden hicbir­ şey alamadan Rab ’lerinin katına donup şoyle dediler:
“–YÂ Rabbî, yer sana sığındı, cehennemde yanmak uzere toprağını vermekten cekindi. Biz de kendisini zorlamayı uygun gormedik!”
Ancak AzrÂîl -aleyhisselÂm- yeryuzunun bu sığınmasına:
“–Ben de AllÂh ’ın emrini yerine getirmemiş olarak O ’nun katına cıkmaktan yine O ’na sı­ğınırım.” şeklinde mukÂbelede bulundu ve yeryuzunun muhtelif yerlerinden ceşitli renklerde kırmızı, beyaz ve siyÂh topraklar aldı. Sonra bunları karıştırarak CenÂb-ı Hakk ’a arzetti. AzrÂîl -aleyhisselÂm- ’a, bu kararlılığından dolayı rûhları kabzetmek vazîfesi verildi.[12]
İnsan topraktan yaratıldığı icin toprağın ozelliklerini taşır. Toprak, zaman za­man kurur, sıcaktan kavrulur, suya hasret ceker. Bir mevsim kışın cefÂsına katlanır. Bereketli bahar yağmurları ile yeniden dirilir. Binbir guzellik, renk, koku ve Âhengi ile ilÂhî kudret nakışlarını sergiler.
İnsanın da toprağa benzer ortak bir kaderi vardır. Dunyevî ihtirasların girdabında collerdeki kum fırtınaları gibi calkalanır durur. Nefsin sultasında kendisini perişÃ‚n eder. Ancak nefs engelini aşması neticesinde kÂmilleşir. Toprağın bahar yağmurlarıyla hayat bulması gibi feyz ve rahmet tecellîlerine nÂil olarak diğergÂm­laşır. Boylece kendisine gelen nîmetleri, bir bahar bereketinin guzellik ve bolluğu icerisinde AllÂh rızÂsı icin munbit topraklar misÂli etrafına infÂk eder.
İnsanın fÂnî vucûdu, topraktan yaratıldığı icin toprakla gıdÂlanır ve neticede toprakta yok olur. YÂni aslına doner. Topraktaki butun elementler, insan vucûdunda -az veya cok- mevcuttur. İnsan vucûdu, aynı zamanda toprağın ayrı bir gorunuşudur. Nitekim bir rivÂyete gore Âdem -aleyhisselÂm-, topraktan yaratıldığı icin “Âdem” diye isimlendiril­miştir.[13] Âdem -aleyhisselÂm- ’ın topraktan yaratıldığı, Âyet-i kerîmede şoyle bildirilir:
“…AllÂh onu topraktan yarattı. Sonra da ona «ol!» dedi ve (o da) oluverdi.” (Âl-i İmrÂn, 59)
Toprak, kırmızı, siyah, beyaz ve benzeri muhtelif renklere sÂhip olduğu gibi ondan yaratılan insanlar da muhtelif renkler taşımaktadır. Aynı şekilde toprağın katı ve yumuşak tarafları olduğu gibi insanlar da kÂbiliyet ve istîdÂd olarak farklı farklıdır. Bu hakîkati Âyet-i kerîme şoyle haber vermektedir:
“Gormedin mi AllÂh gokten su indirdi. Onunla renkleri ceşit ceşit meyveler cıkardık. Dağlardan (gecen) beyaz, kırmızı, değişik renklerde ve simsiyah yollar (yaptık). İnsanlardan, hayvanlardan ve davarlardan da yine boyle turlu renkte olanlar var. Kulları icinden ancak Âlimler, AllÂh ’tan (gereğince) korkar. Şuphesiz AllÂh, Azîz ’dir, Gafûr ’dur.” (FÂtır, 27-28)
Bu hususta Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de şoyle buyurmaktadır:
“AllÂh TeÂlÂ, Âdem ’i yeryuzunun her tarafından aldığı bir tutam topraktan ya­ratmıştır. Bu sebeple Âdemoğullarının, o topraklara izÂfeten bir kısmı kırmızı, bir kısmı beyaz ve siyah, bir kısmı da bu renklerin karışımındaki bir renkte; bir kısmı yumuşak, bir kısmı sert, bir kısmı iyi huylu, bir kısmı kotu huylu olarak (yÂni muhtelif istîdÂd, husûsiyet ve karakterde) dunyÂya gelmiştir.” (Ebû DÂvud, Sunnet, 16)
RivÂyet edildiğine gore, “AllÂh, Âdem ’in hilkat toprağını kırk gun eliyle yoğurmuştur.” (Taberî, Tefsir, III, 306) Bu gunlerden her biri, keyfiyeti bizlerce mechûl olan bir zaman dilimidir.
Kaynakların verdiği bilgiye gore Âdem ’in yaratıldığı camur, kırk sene kendi hÂline bırakıldı. Kalıp olarak pişti. Uzerine otuz ­dokuz sene huzun yağmuru, bir sene de surûr yağmuru yağdı. Bunun icin Âdemoğ­lunun huznu, surûrundan daha coktur. Hikmet ehli demişlerdir ki:
“İşte dunyÂ! ŞÃ‚yet bir gun guldurecek olsa gunlerce ağlatır.”
Bahsedilen bu yağmur, maddî bir yağmur değil, mÂnevî bir tecellîdir. MecÂzen yağmur olarak bildirilmektedir.
Huzunden sonra, dÂim surûr gelir. Buyuk mukÂfÂtlar, buyuk sabır ve ıztıraplardan sonradır. MîrÂc mûcizesinin, cefÂlı, ıztıraplı ve elemli TÂif Seferi ’nin ardından ihsÂn edilmesi ve cileli bir Mekke devrinden sonra saÂdetli bir Medîne devrinin gelmesi gibi...
Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Şuphesiz zorlukla beraber bir kolaylık vardır. Gercekten bu zorlukla beraber bir kolaylık daha vardır.” (el-İnşirah, 5-6)[14]
İnşirah Sûresi nÂzil olduğunda AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- CenÂb-ı Hakk ’ın bir zorluğa karşılık iki kolaylık takdîr buyurmasına cok sevinmiş, son derece mesrûr ve mutebessim bir şekilde:
“Bir zorluk iki kolaylığa asl gÂlip gelemez. Cunku «Elbette zorluğun yanında bir kolaylık vardır. Gercekten, zorlukla beraber bir kolaylık daha vardır.» (el-İnşirah, 5-6)” buyurarak ashÂbının yanına cıkmıştır. (HÂkim, II, 575)
Hayatın meşakkatleri karşısında zor durumda kalan kimselere bir cıkış yolu gostermek uzere şÃ‚ir şoyle der:
“Herhangi bir zorlukla karşılaştığında İnşirah Sûresi ’nin derin mÂnÂlarını tefekkur et! Orada bir zorluk iki kolaylık arasında zikredilmektedir. Bunu iyice duşunduğun zaman ferahlarsın, sıkıntın zÂil olur.”
Muhakkak ki dunyÂ, ceşitli cilelerle dolu bir imtihan mekÂnıdır. Âyet-i kerîmede bu hususla ilgili olarak şoyle buyrulur:
“And olsun ki sizi biraz korku ve aclık; mallardan, canlardan ve urunlerden bi­raz noksanlaştırma (fakirlik) ile imtihÂn ederiz. (Ey Rasûlum!) Sabredenleri mujdele! O sabredenler ki, kendilerine bir bel geldiği zaman: «Biz AllÂh ’a Âidiz ve biz, elbette O ’na doneceğiz!» derler. İşte Rablerinden mağfiret ve rahmet hep onlaradır. Ve hidÂyete erenler de yalnız onlardır.” (el-Bakara, 155-157)
CemÂdÂt ve nebÂtÂtta dahî yaygın bir sabırdan sonra olgunlaşma vardır. Baharın gelmesi, toprağın bir kış mevsiminde cektiği cileden sonradır. İnsan da cile­ ve sabırla olgunlaşır, kÂmil insan hÂline gelir.
HZ. ADEM (A.S.) NASIL YARATILDI? - İnsanın Yaratılış Aşamaları Kur ’Ân-ı Kerîm ’de Hazret-i Âdem ’in topraktan yaratılış safhaları şoyle beyÂn buyrulmaktadır:
1. Toprak Safhası “…(AllÂh) Âdem ’i topraktan yarattı, sonra ona “ol” dedi, o da hemen oluverdi. (Âl-i İmran, 59)
İnsan topraktan yaratıldığı icin toprağın farklı husûsiyetlerini bunyesinde taşımaktadır. Toprak killi, kumlu, sert, yumuşak olduğu gibi insanlar da tabiat itibÂriyle farklılık arz etmektedir. Toprak ciğnenir, her şey onun uzerinde rahatlıkla işlenebilir. Toprak buna karşı hicbir aksulamelde bulunmaz. İşte, insandaki sabır, tevÂzu ve alcak gonulluluk gibi vasıflar buradan gelmektedir. Buna mukÂbil, toprağın hareketsizliğinden atÂlet ve tembellik gibi vasıflar da insanda tezÂhur etmektedir.
2. Camur Safhası “AllÂh yarattığı her şeyi en guzel şekilde yaratmış ve insanı yaratmaya da camurdan başlamıştır.” (es-Secde, 7)
Camur safhasında su devreye girmektedir. Su, oncelikle temizleyicidir ve temizliği temsil eder. Bu acıdan da su insandaki iffeti, namusu ve maddî-mÂnevî temizlik duygularını temsil etmektedir.
3. Yapışkan Camur Safhası “…Şuphesiz Biz onları (Âdem ve neslini) yapışkan bir camurdan yarattık.” (es-SÂffÂt, 11)
Yapışmak, kopmamak insanın sadÂkat duygusunu ve bağlılığını gosterir. İnsanın inat etmesi ve mudafaa ettiği fikirlerinde ısrar etmesi de bu safhanın bir neticesidir.
4. Havada Kurumuş Camur Safhası “And olsun Biz insanı, (havada) kurumuş bir camurdan, şekillenmiş bir balcıktan yarattık.” (el-Hicr, 26)
Âyette zikredilen “salsÂl: havada kurumuş camur” safhasında “hava” unsuru devreye girmektedir. Hava, insanın camuruna hareketliliği getirmiştir. İnsan tabiatındaki istikrarsızlık, doneklik, ahde vefÂsızlık ve yıkıcılık vasıfları bu safhanın bir neticesidir.
5. Şekillenmiş Balcık Safhası “Hani, Rabbin meleklere demişti ki: «Ben (havada) kurumuş bir camurdan, şekillenmiş balcıktan bir insan yaratacağım.»” (el-Hicr, 28)
“Hame-i mesnûn: şekillenmiş balcık” safhası insanın şekil alma, terbiye ve tezkiye edilebilme husûsiyetine işÃ‚ret etmektedir. Onun bu vasfının iyiye de kotuye de kullanılma imkÂnı vardır. Muhim olan ona, doğru bir istikÂmet verebilmektir.
6. Ateşte Pişmiş Camur Safhası “AllÂh insanı, ateşte pişmiş camura benzeyen bir balcıktan yarattı.” (er-RahmÂn, 14)
Bu safhada ateş unsuru devreye girmektedir. İnsanın kibir, gurur, kıskanclık, AllÂh ’ın emirlerine karşı gelme ve aldatıcı olma vasıfları ateşten neş ’et etmektedir.
Mu ’minûn Sûresi ’nin 12-14. Âyetleri Hazret-i Âdem ’den sonra onun sulbunden gelecek her bir insanın yaratılış mÂcerÂsını şoylece hulÂsa etmektedir:
“And olsun biz insanı, camurdan (suzulup cıkarılmış) bir ozden yarattık. Sonra onu sağlam bir karargÂhta (ana rahminde) bir nutfe hÂline getirdik. Sonra o nutfeyi, bir aleka (yapışkan ve dollenmiş yumurta) yaptık. Peşinden, o alekayı bir mudğa[15] (bir ciğnem et) hÂline getirdik; peşinden bu bir ciğnem eti, kemiklere (iskelete) cevir­dik; bu kemikleri etle kapladık. Sonra onu başka bir yaratışla (insan olarak) meydana getirdik. İşte yaratanların en guzeli[16] olan AllÂh pek yucedir.” (el-Mu ’minûn, 12-14)
Tıp ilmi, bu bilgilere ancak asrımızda ulaşabilmiştir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ise; CenÂb-ı Hak, insanın yaratılış safhalarını 1400 kusur sene evvel ilmî gerceklere uygun bir sûrette haber vermiştir.
Yukarıdaki Âyet-i kerîmelerde CenÂb-ı Hak, insanın ibretlerle dolu dikkate şÃ‚yÂn yaratılış safhalarından bahsetmektedir. Bu safhaların evvelini teşkîl eden camur yÂni Hazret-i Âdem ’in yaratılışındaki toprak safhası, go­runum itibÂrıyla hicbir zarÂfeti bulunmayan değersiz bir maddedir. Bundan sonraki safhalar ise, atılmış değersiz bir su; yapışkan ve donuk bir kan pıhtısı; ağızda ciğnenmiş bir goruntu arzeden, cÂzib olmayan ve hatt tiksinti veren bir madde... Daha sonra ilÂhî kudret tecellîsiyle bir zarÂfet ve ihtişÃ‚m manzarasını teşkîl eden san ’at hÂrikası in­sanın teşekkulu... MuteÂkıben maddenin ve rûhun dinclik ve zindeliği, nihÂyet bu gelişme seyrinin tersinden tekrÂrıyla, yine geldiği yer olan toprakta curuyup kaybo­luş!.. Ardından, curumuş beden icerisinde Âdeta bir cıva damlacığı gibi curumeyen ve kendisine “acbu ’z-zeneb” adı verilen tek bir tohumdan, bir bitkinin vu­cûda geliş seyrinin sur ’atlendirilmiş şekli gibi yeniden ortaya cıkış ve diriliş!..
CenÂb-ı Hak, pek cok Âyet-i kerîmede insanı bu kesret Âlemindeki mÂcerÂnın te­fekkurune dÂvet etmektedir:
“Ki­me uzun bir omur ve­rir­sek, Biz onun ya­ra­tı­lı­şı­nı (guc ve kuv­ve­ti­ni ala­rak) ter­si­ne ce­vi­ri­riz. Hic (bu man­za­ra­yı) du­şun­mu­yor­lar mı? (Bu ib­ret­li yol­cu­lu­ğu id­rÂk et­mi­yor­lar mı?)” (Y­sîn, 68)
“AllÂh sizi once zayıf olarak yarattı, zayıflığın ardından size kuvvet verdi, kuvvetin ardından da tekrar bir zayıflık ve ihtiyarlık verdi. O, hakkıyla bilendir, her şeye kemÂliyle kÂdirdir.” (er-Rûm, 54)
“Sizi o (toprak)tan yarattık, yine oraya dondureceğiz ve sizi (mahşerde) bir kez daha ondan cı­karacağız!” (TÂhÂ, 55)
Bu hakîkat gosteriyor ki, insanın cesedi, dunyÂda yaşadığı safhalarla ve kendi zÂtî durumuyla fÂnîliğe mahkûmdur. Aslolan ve ebedî olan rûh-i sultÂnîdir ki, cen­net-cehennem, saÂdet veya şekāvet yolculuğu bununla olacaktır. Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh- der ki:
“Cesedine yağlı ballı şeyleri az ver. Cunku tenini besleyen, nefsÂnî arzulara duşuyor ve sonunda rezîl olup gidiyor.”
“Rûha mÂnevî gıdÂlar ver. Olgun duşunuş, ince anlayış ve rûhî gıdÂlar sun da, gideceği yere, ukb Âlemine guclu, kuvvetli gitsin!”
Rûhun Nefhedilmesi (Ufurulmesi) CenÂb-ı Hak insanın zÂhirini bir avuc topraktan yarattıktan sonra ona mahlûkÂt arasında en yuce mertebeyi lutfederek kendinden bir sır nefhetmiştir. Bir cisim olarak yaratılan insanda canlılık, ancak rûhun uflenmesiyle başlamıştır. Bu bakımdan rûhun uflenmesi, her şeyden evvel AllÂh ’ın kuluna bir değer vermesi ve ona hayÂtiyet kazandırmasıdır. AllÂh TeÂlÂ, bu hakîkati:
“Artık onu yaratıp muntazam bir insan kıvamına getirdiğim ve ona rûhumdan uflediğim zaman…” (el-Hicr, 29) Âyet-i celîlesiyle beyÂn buyurmaktadır.
AllÂh TeÂl ’nın, Âdem -aleyhisselÂm- ’a rûhundan uflemesi, temsîlî bir ifÂdedir. Bu, buyuk bir hakîkatin, gelişmesini henuz tamamlamış bir cocuğa anlatıl­masındaki zarûrete benzer bir keyfiyetin eseridir ve CenÂb-ı Hakk ’ın kendisindeki bÂzı husûsiyetleri kuluna onun istîdÂd ve iktidÂrı nisbetinde vermesi demektir. İnsan, bu nefha ile birlikte Rabbinden aldığı emÂnetin bereket ve iktidÂrı ile Rabbini tanır, O ’na kul olur. EsrÂr-ı ilÂhî ve azamet-i ilÂhiyeye tÂkati nisbetinde vÂkıf olur. Bu vukûfiyetin merkezi ise, kalbdir. Burada kalb, fizikî bir varlık olarak değil, tahassusun merkezi olan bir tecellî mekÂnı mÂnÂsınadır.
Rûh-i SultÂnî ’ye mÂlik olmak, insanı uc esaslı vazîfeyle mukellef ve bu vazîfeleri îf husûsunda bir iktidÂr ile mucehhez kılar:
1. Nefsini tanımak; kendi zÂtını ve hakîkatini bilmek,
2. Kendisinin mûcidini bilmek; Rabbini tanımak (mÂrifetullÂh),
3. Mûcidine karşı fakr u zarûretini bilmek; hicliğe vÂsıl olmak.
Eserde vÂrid olmuştur ki:
“Kim kendini tanırsa, Rabbini de tanır!” (Aclûnî, Keşfu ’l-HafÂ, II, 361)
Yaratılan İlk Varlık Nedir? Yaratılan ilk varlık, nûr-i Muhammedî olduğu gibi, rûhların yaratılışında da O ’nun rûhu ilktir. Diğer rûhlar, O ’nun rûh-i şerîfinin kadr u kıymetinin bilinmesi icin bir mucevherin mazrûfu kabîlindendir. Bu sebeple Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e “Ebu ’l-ErvÂh: Rûhların Babası” denir.
Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh- anlatıyor:
AshÂb-ı kirÂm hazarÂtı AllÂh Rasûlu ’ne sordular:
“–Size peygamberlik ne zaman ihsÂn olundu?”
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- cevÂben:
“–Âdem, rûh ile cesed arasında iken...” (Tirmizî, MenÂkıb, 1) buyurdular.
Bu itibarla Efendimiz, nubuvvette de ilktir. O ’nun vucûd, rûh ve nubuvvet bakımından ilk olmasının hikmetini, ileride Hazret-i Âdem ’e meleklerin secde ettirilmesi mevzuunda ele alacağız.
Rûhu iki mertebede mutÂlaa edebiliriz:
1. Rûh-i sultÂnî: “Emir” Âlemindendir. Bedenden ayrıdır. Bedenle berÂber olması, onun uzerinde tasarrufta bulunması iledir. Bedenin curuyup yok ol­ması, ona tesir etmez. Ancak bu sûretle bedenî arzular uzerindeki tasarrufu nihÂyete erer.
2. Rûh-i hayvÂnî: “Halk” Âlemindendir. Bedenin tum uzuvlarına yayılmıştır. Esas hukumranlığı kan uzerindedir. Merkezi dimağdır. Fiil ve hareketlerin başlangıc noktasıdır. Eğer hayvÂnî rûh olmasaydı, hicbir eser vucûda gelmezdi.[17]
İşte insanın fiilleri, bu sultÂnî rûh ile hayvÂnî rûhun muşterek hasletleri icinde ortaya cıkar.
ALLAH RUHU NASIL YARATTI? 1. Yokluk (adem) devresi: Ezelde sÂdece CenÂb-ı Hak vardı ve O ’nun dışında hicbir varlık yoktu. O donemde rûhlar da tam bir yokluk icerisinde bulunuyordu. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmaktadır:
“İnsanın uzerinden, henuz kendisinin anılan bir şey olmadığı uzun bir sure gecmedi mi?” (el-İnsan, 1)
2. Rûhlar Âleminin varoluş devresi (Elest Bezmi): AllÂh TeÂl pek cok hikmete mebnî olarak cesetleri yaratmadan once rûhları var etti. Hadîs-i şerîfte bu hakîkate şoyle temÂs edilir:
“Rûhlar cesedlerinden ikibin yıl once yaratılmıştır!” (Deylemî, Musned, II, 187-188)
3. Bedenlere gonderilme devresi: Bedenlerden hayli zaman once yaratılan ve kendilerinden AllÂh ’ın rubûbiyetini tasdîk husûsunda ahd u mîsÂk alınan rûhlar, ezelde cizilen kader planına uygun olarak birer birer bedenlere gonderilmeye başlandı. Âyet-i kerîmede, ilk insan Hazret-i Âdem ’e rûhun uflenmesinden şoyle bahsedilir:
“…Ona rûhumdan ufurduğumde...” (el-Hicr, 29)
4. Bedenden ayrılma devresi: Bu fÂnî hayatta kendisine bicilen omru tamamlayan rûhlar, gecici sure beraber bulundukları bedenlerden geldikleri gibi birer birer ayrılacaktır. Hic kimsenin kurtulamadığı bu kacınılmaz Âkıbete olum denmektedir. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Her nefs olumu tadacaktır!..” (Âl-i İmrÂn, 185)
5. Tekrar bedenlere dondurulme devresi: İslÂm akÂidine gore olum, bir yok oluş değil tıpkı anne rahmindeki bebeğin oradan irtibÂtını keserek dunyaya doğması gibi, rûhun bu fÂnî Âlemden kurtulup ebedî bir hayatın sabahına doğmasıdır. İnsanoğlu burada dunyadaki yaşadığı hayattan hesÂba cekilecek, bunun neticesine gore sonsuz bir saÂdete ulaşacak veya -AllÂh muhafaza buyursun- nihÂyetsiz bir azÂba dûcÂr kılınacaktır. Mevzuyla alÂkalı yuzlerce Âyetten ikisi şoyledir:
“De ki: Onları ilk defa yaratmış olan (AllÂh, yine aynı şekilde onları) dirilte­cektir. Cunku O, yaratmanın her turlusunu gÂyet iyi bilendir.” (YÂsîn, 79)
CenÂb-ı Hak, Tekvîr Sûresi ’nde şiddetli ve ibretli kıyÂmet alÂmetlerinin fÂri­kalarından bahsederken yedinci Âyette, rûhların yeniden beden kalıbına alınmasını şoyle bildirmektedir:
“Nefsler birleştirildiği (rûhlar bedenlerle bir araya getirildiği) zaman.”
İnsana Rabbinden bir sır olarak uflenen rûhun mÂhiyetini tam olarak bilmek mumkun değildir. Zîr o oteler Âlemine Âit olup beşer idrÂkinin kavrayamayacağı bir mÂhiyet arzetmektedir. Nitekim rûhun bu keyfiyeti hakkında Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmaktadır:
“Sana rûhtan soruyorlar. De ki: Rûh, Rabbimin emrindendir. Size ise ilimden ancak pek az bir şey verilmiştir.” (el-İsrÂ, 85)
Rûhun AllÂh TeÂl ile alÂkası husûsunda mufessirlerimiz birkac farklı îzahta bulunmuşlardır:
- Rûh, ancak Rabbimizin bileceği iştendir.
- Rûh, “emr”in esÂsı olan bir cevherdir.
- Rûh, Rabbimizin emri cinsinden bir fiildir.
Emaret Ne Demek? Âyette gecen “emr” kelimesi, yine kendi kokunden olan “emÂret” kelimesi ile de alÂkalı olarak; emretme, buyurma, emirlik, yoneticilik gibi îzÂh edilebilir. Bu du­rumda rûh; emrin hÂli ve sıfatı demek olur. Bu da AllÂh ’ın sıfatlarının kulda tecellî etmesidir. YÂni kulda tecellî eden sıfatlardan biri de emÂret (yonetme) dir. Nitekim insanın “AllÂh ’ın halîfesi” olması, buradaki “idÂre etme tecellîsi”ne bağlıdır.
EmÂret, insana mahsustur. Arslan, bedenen insandan daha kuvvetli olmasına rağmen, insanın tekÂmulu karşısında zayıf kalır. Mesel arslan, bin yıl yaşasa yine de kendisine bir ev, bir arac yapamaz.
Ayrıca meleklerde de kÂmil mÂnÂda tecellî yoktur. Bu tarz bir tecellî, yalnız insan icin ge­cerlidir. İnsan, “ahsen-i takvîm: en guzel kıvam” ile “bel hum edall: hayvanlardan daha aşağı bir dereke” arasındadır. MeselÂ, insanın gonul iklîminde tecellî eden “RahmÂn” ve “Rahîm” sıfatları ile beraber, nefsinde de “Mudill” ve “Kibriy” sıfat­ları tecellî etmektedir. YÂni insan, cÂmiu ’l-ezdÂddır. Butun musbet ve menfî sıfatları kendisinde cem etmiştir. CÂmiu ’l-ezdÂd olmak, mahlûkÂt arasında kÂmil mÂnÂda yalnız insana mahsustur.
Yukarıdaki Âyet-i kerîmenin sonunda insana bilhassa rûhun mÂhiyeti hakkında cok az bir bilgi verildiği, te ’kitli bir şekilde ifÂde buyrulmaktadır. Bu bakımdan insan haddini aşarak rûhun esrÂrını cozmeye uğraşmamalı ve ilmine mağrur olmamalı, buna mukÂbil daha cok mes ’ûliyetinin ne olduğu uzerinde tefekkur ederek kulluğa ehemmiyet vermelidir.
CenÂb-ı Hak, Âdem -aleyhisselÂm- ’ı yarattıktan sonra, onu meleklerin gıpta edeceği ve takdirle emrine rÂm olacağı bir kıvÂma eriştirmek icin kendisine eşyÂnın isimlerini tÂlim buyurmuştur. Âyet-i kerîmede bu hÂdise şoyle anlatılmaktadır:
“AllÂh Âdem ’e butun isimleri oğretti. Sonra bu isimleri(n delÂlet ettiği şeyleri) meleklere gosterip: «Eğer sozunuzde sÂdık iseniz (her şeyin icyuzunu bildiğinizi sanıyorsanız) şunları isimleriyle birlikte bana bildirin!» buyurdu.” (el-Bakara, 31)
Melekler AllÂh ’ı tesbîh ve tenzîh ettiler. Bunun uze­rine AllÂh TeÂlÂ:
“Ey Âdem! Onların (eşyÂnın) isimlerini meleklere haber ver, dedi. Âdem, (eşyÂnın) isimlerini onlara anlatınca (CenÂb-ı Hak): «Ben size, ‘goklerin ve yerin gayblarını bilirim, sizin acıkladığınızı ve icinizde gizlemekte olduğunuz şeyleri de bilirim ’ de­memiş miydim?» buyurdu.” (el-Bakara, 33)
Hazret-i Âdem -aleyhisselÂm- ’a oğretilen isimlerden maksat, bir goruşe gore yeryuzundeki butun eşyÂnın isimleri, mÂhiyetleri ve husûsiyetleri idi. Burada bizim bilemediğimiz ilÂhî san ’at, eşyÂnın hakîkati, yaratılış sırrı, levh-i mahfûz, kader ve ondaki hikmet­ler ile butun sem ve arzdaki ilÂhî esrÂr, yÂni ilÂhî esmÂnın mazharlarıdır.[18] Dolayısıyla CenÂb-ı Hakk ’ın bilinebil­mesi, ancak kalbî bir hayÂt ile mumkundur. EşyÂnın hakîkat ve esrÂrı, kalbî duyuş­lar nisbetinde ortaya cıkar. Bu da ancak esmÂ-i ilÂhiyyeye vukûfiyete bağlıdır. Ce­nÂb-ı Hak:
“En gu­zel isim­ler Al­lÂh ’ın­dır...” (el-A ’rÂf, 180) buyurarak ken­di­si­ni il­hî isim­le­ri v­sı­ta­sıy­la kul­la­rı­nın id­r­ki­ne tak­dîm et­miş­tir.
Zî­r kul, ulû­hi­yet ile ir­tib­tı­nı isim­le sağ­lar. Bu ger­cek, Al­lÂh ’ı ten­zih icin, O ’nun adı­nın vaz­ge­cil­mez bir un­sur ol­du­ğu­nu or­ta­ya ko­yar. Bu ba­kım­dan ku­lun, O ’na kar­şı yap­tı­ğı iyi ve­ya ko­tu fi­il­ler, ulû­hi­ye­ti­nin ha­kî­ka­ti­ne de­ğil, is­mi­ne yo­ne­lir. Boy­le­ce ha­kî­ka­ti d­im mu­nez­zeh ka­lır.
Ger­cek­ten de insan, eğer Ce­nÂb-ı Hakk ’a mahsus isimler ol­ma­sa, O ’na kar­şı mu­n­sebet­le­ri­ni du­zen­le­mek­te zor­luk ce­ker. Cun­ku in­san, var­lı­kları isimde go­rup isim­le ifÂde et­me­ye alışkındır. İn­san icin isim, var­lı­ğın tes­ci­li­dir. Bu­nun icin­dir ki, Ce­nÂb-ı Hak, Âdem -aley­his­se­lÂm- ’ı ya­rat­tı­ğı za­man ona bu­tun isim­le­ri oğ­ret­miş ve Haz­ret-i Âdem ’in me­lek­le­re olan us­tun­lu­ğu­nu bu­nun­la ifÂde bu­yur­muş­tur. Zîr bir var­lı­ğın adı­nı bil­mek, bir an­lam­da onun z­tî var­lı­ğı­nı da ta­nı­mak de­mek­tir. Ni­te­kim biz­ler, Ce­nÂb-ı Hakk ’ı, O ’nun yu­ce isim­le­riy­le bil­me­sek, O ’nun hak­kın­da ne bi­le­bi­li­riz ki?
Y­ni in­san, Rab­bi­nin hu­sû­si­yet­le­ri&# 173;ni be­lir­ten isim­le­re d­im muh­tac­tır. Her kul, ya­şa­dı­ğı ce­şit­li du­rum­la­r karşısında, Rab­bi­ni, h­li­ne uy­gun bir is­miy­le ca­ğır­mak is­ter. Bu isim­ler ol­ma­say­dı, O ’nun­la olan ir­ti­b­tı cok nok­san ka­lır­dı, bel­ki de mum­kun ol­maz­dı. De­ni­le­bi­lir ki bu isim­ler, zÂt ve ulû­hi­yet kar­şı­sın­da ku­lun dil­siz­li­ği­ni bir de­re­ce­ye ka­dar gi­de­ren ifÂde­ler, y­ni be­şer rû­hu­nun cık­maz­la­rı­nı acan anah­tar­lar­dır. Zî­r Al­lÂh ’ın isim­le­ri­ni sa­de­ce zik­ret­mek bi­le îm­nı bes­le­mek­te, il­hî hu­zû­ru hisset­tir­mek­te, O ’na olan aşk ve mu­hab­be­ti ar­tır­mak­ta, O ’na kar­şı hu­şû sÂhibi kıl­mak­ta, O ’nun ka­tın­da olan­la­ra rağ­bet et­tir­mek­te, dun­yadan­ ve onun f­nî lez­zet ve haz­la­rın­dan vazge­ci­rip ebedî ola­na yon­len­dir­mek­te ve Hakk ’a do­nuş/vus­lat ar­zu­suy­la tu­tuş­tur­mak­ta­dır. Haz­ret-i Pey­gam­ber -sallÂllÂhu aley­hi ve sel­lem- ’in, ce­şit­li du­rum­lar­da okun­ma­sı­nı tav­si­ye bu­yur­du­ğu du ve zi­kir­le­rin, Al­lÂh ’ın isim­le­riy­le do­lu ol­ma­sı da bu gibi fay­da­la­rı te ’mîn etmektedir.
Cok guc şart­lar icin­de bu­lu­nan, il­hî mer­ha­me­te cok muh­tac olan bir mu ’min, Rab­bin­den yar­dım is­ter­ken bu h­li­ni ifÂde edip ozet­le­ye­cek bir t­bir arar: «Rah­mÂn ve Ra­hîm» isim­le­ri­ne sa­rı­lır. Gunah­la­rı­nın ağır­lı­ğı al­tın­da ezi­ldi&#2