Cehennem nedir? Cehennem nasıl bir yerdir? Cehennem ’e goturen zahiri-batini haramlar nelerdir? Cehennem neden var? Kimler cehenneme girecek? Cennet ve Cehennem ehlinin ozelikleri nelerdir? Cehennem azabı nasıl olacak? Cehennem ile ilgili ayet ve hadisler nelerdir? Cehennem hakkında merak edilenler.Ebedî saÂdet yurdu cennet ve CenÂb-ı Hakk ’a isyan etmelerinden oturu ilÂhî azÂba mustahak olanların gireceği cehennem yaratılmış vaziyettedir ve şu anda mevcuttur. KıyÂmet koptuktan sonra cehennem, bulunduğu yerden Mahşer yerine getirilecektir. HidÂyet guneşinden kacarak kufrun karanlığında kalmayı tercih eden bedbahtlar, onunla cezalandırılacaktır.
Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmuştur:
“O gun cehennem getirilir, insan yaptıklarını birer birer hatırlar. Fakat bu hatırlamanın ne faydası var!?” (el-Fecr, 23)
Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz de hem bu hakîkati hatırlatmak, hem de cehennemin buyukluk ve dehşetine dikkat cekmek icin şoyle buyurmuşlardır:
“Hesap gununde cehennem getirilir. Cehennemin yetmiş bin dizgini ve her bir dizgini ceken yetmiş bin melek vardır.” (Muslim, Cennet, 29)[1]
CEHENNEM NEDEN VAR? GunahkÂr kimseler cehennemde cezÂlarını cektikten sonra oradan cıkarılırlar. LÂkin îmÂn etmeyenler cehenneme girdiğinde, artık onlar icin ebedî bir azap başlamış olur.
Bu gerceği de Peygam­ber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem şu hadîs-i şerîfleriyle beyan buyurmuşlardır:
“Cennet ehli cennete, cehennem ehli de cehennem ’e girdiği zaman, bir munÂdî aralarında ayağa kalkarak:
«‒Ey ateş ehli, artık olum yok! Ey cennet ehli, artık olum yok! Bundan sonra ebediyet vardır!» diye nid eder.” (BuhÂrî, Rikāk, 50)
Cehennem ’in dehşeti, buyukluğu ve derinliği hakkında Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh- ’tan şoyle bir rivÂyet nakledilmektedir:
“Bir defasında Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ile birlikte idik. Ansızın, duşen bir şeyin sesini duyduk. Bunun uzerine Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem:
«‒Bu nedir biliyor musunuz?» buyurdular. Biz de:
«‒Allah ve Rasûlu daha iyi bilir!» cevÂbını verdik. Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem:
«‒Bu bir taştır. Yetmiş sene evvel cehenneme atılmış, o gunden beri aşağı doğru duşuyordu, daha yeni dibine varabildi. (Yani bu taş cehennemin dibine duştu ve siz de onun duşme sesini işittiniz).» buyurdular.” (Muslim, Cennet, 31; Ahmed, II, 371)
CenÂb-ı Hak, normalde insanlara duyurmadığı bir sesi, ibret olması icin, o anda Peygamber Efendimiz ’e ve yanındaki ashÂbına hÂrikulÂde bir şekilde işittirmiştir.
Burada tekrar hatırlatalım ki, bizdeki mesafe mefhumu, dunyevî şartlara goredir. Âhiret Âleminin zaman ve mekÂn mefhumu ise kendine has bir keyfiyettedir. Dunya hayatının imkÂn ve şartlarıyla berzah ve Âhiret Âlemlerinin imkÂn ve şartları cok farklıdır. İnsan olumle bambaşka bir Âleme gececektir. Bu sebeple berzah ve Âhiret Âlemleriyle alÂkalı haberleri okurken dÂim o Âlemlerin farklı şartlarının olabileceğini goz onunde bulundurmalı, dunyada alıştığımız şartlara gore değerlendirme yapmamalıyız.
Âyet-i kerîmede CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“O gun Cehennem ’e «Doldun mu?» deriz. O da «Daha var mı?» der.” (Kāf, 30)
Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem, bu Âyet-i kerîmede bildirilen hÂdiseyle alÂkalı olarak şoyle buyurmuşlardır:
“Cehennem ’e suclular atıldıkca o, «Daha var mı?» diye sorar durur. Nihayet izzet sahibi olan Rabbimiz, uzerine ayağını[2] koyunca buzuşup toplanır (icindeki boşluklar kapanır) ve (cehennem bu defa):
«‒İzzetin ve keremin hakkı icin yeter, doldum artık!» der. Cennetteki fazla yerler ise devam eder. Allah TeÂl oralar icin yeni kullar yaratır ve onları cennetin artan yerlerine iskÂn eder.” (Muslim, Cennet, 38)
Hadîs-i şerîfte ifÂde edilen, cennetin boş kalan yerleri icin kendilerine ihsanda bulunacağı kullar yaratması ve cehennemin boş kalan yerlerini ise toplayıp yok etmesi, hem CenÂb-ı Hakk ’ın kimseye zulmetmeyeceğinin[3] hem de rahmetinin gazabını gecmiş olduğunun bir ifÂdesidir.
Yine Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz bir sohbetinde ashÂb-ı kirÂma:
“‒Sizin (şu dunya) ateşiniz, cehennem ateşinin yetmiş cuzunden bir parcadır!” buyurmak sûretiyle cehennem ateşinin dehşet ve azametine dikkat cekmişlerdi. AshÂb-ı kirÂm:
“‒YÂ RasûlÂllah! Cehennem ateşi dunya ateşi gibi olsaydı, şuphesiz ki o bile azap icin kÂfî gelirdi!” diyerek karşılık verdiler.
Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ise idrÂklerin bu hususta daha da berraklaşmasını arzu ettiği icin sozlerine şoyle devam ettiler:
“‒Cehennem ateşi, dunya ateşleri uzerine altmış dokuz derece daha fazla kılındı. Bu derecelerden her birinin sıcaklığı, butun dunya ateşleri­nin sıcaklığı gibidir.” (BuhÂrî, Bed ’u ’l-Halk, 10; Muslim, Cennet, 30)
İmÂm Kurtubî bu ifÂdeleri şoyle îzah etmişlerdir:
“Âdemoğullarının yaktığı butun ateşler toplansa, cehennemin yetmiş cuzunden biri kadar bile olamazdı. Yani Dunya ’nın butun odunları ve yanıcı maddeleri toplanarak yakılsa, muhakkak ki Cehennem ’in yetmişte biri, bu ateşten daha şiddetli olurdu. (Kurtubî, Tezkire, s. 861)
Şu hadîs-i şerîf de cehennem ateşinin ne kadar şiddetli olduğunu gostermektedir:
“Cehennem, Rabbine şikÂyet etti:
«–YÂ Rabbi, bir kısmım bir kısmımı yiyor!»
Bunun uzerine Allah TeÂl onun iki defa nefes almasına izin verdi. Bir nefes kışın, bir nefes yazın. Sıcağın en şiddetli olduğu zaman ile soğuğun en şiddetli olduğu zemherîr, işte bu nefeslerdir.” (BuhÂrî, Bed ’u ’l-Halk, 10)
İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- da kışın en soğuk zamanı olan zemherîr ile alÂkalı olarak şoyle buyurur:
“Cehennem ehli sıcaktan kurtulmak icin yardım isterler. Onlara yardım olarak soğuk bir ruzgÂr gonderilir (zemherîr). Bu oyle bir soğuktur ki, şiddetinden cehennemliklerin kemikleri kırılmaya başlar. Bunun uzerine (onlar) tekrar Cehennem ateşine donmeyi isterler.”[4]
Dunya şartlarında ateş, yaktığı şeyi yer bitirir. LÂkin Âhirette olum ortadan kaldırılıp her şey ebediyet vasfı kazanacağı icin, kÂfirler olmez ve azapları da surekli bir sûrette devam eder. Hatt hadîs-i şerîflerde bildirildiği uzere, azÂbın şiddetini daha cok tadabilmeleri icin vucutları daha buyuk ve mukÂvemetli yaratılır.
Sonsuz bir rahmet ve merhamet sahibi olan CenÂb-ı Hak, Kur ’Ân-ı Kerîm ’inde biz kullarını bu şiddetli azÂba duşmekten sakınmamız icin defalarca îkaz buyurmaktadır.
Şunu hicbir zaman unutmamalıyız ki Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ve hadîs-i şerîflerde bize bildirilen Âhiret haberleri, asl efsÂne kabîlinden şeyler değil, tıpkı olum gibi mutlak sûrette insanoğlunun karşılaşacağı hakîkatlerdir. Bu sebeple o haberleri ciddiyetle oğrenip muktezÂsınca amel etmek ve fırsat eldeyken ebedî hayata guzelce hazırlanmak îcÂb eder.
Cehenneme dÂir verilen ilÂhî ve nebevî haberlerin ciddiyetini idrÂk edemeyip onları dunyevî intibÂlarla ve kendi nÂkıs akıllarıyla olcmeye calışan kufur mantığının icine duştuğu gulunc, ahmakca ve acınacak hÂli, şu hÂdise ne guzel ortaya koymaktadır:
İbn-i Cerîr, İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- ’dan naklettiği bir hadiste şoyle anlatmaktadır:
“(Sekar Cehennemi ’nin) uzerinde on dokuz (muhafız melek) vardır.” (el-Muddessir, 30) Âyet-i kerîmesi nÂzil olduğunda (Allah ve Rasûl ’unun duşmanı) Ebû Cehil, Kureyş ’e:
“–Analarınız size ağlasın!” dedikten sonra Peygamber Efendimiz ’i kastederek;
“–İbn-i Ebî Kebşe size, cehennem bekcilerinin on dokuz olduğunu haber veriyor. Siz ki bu kadar cok ve guclusunuz. Sizden on kişi cehennem bekcilerinden birini tutamayacak (hakkından gelemeyecek) mi?” demişti. İşte bunun uzerine Allah TeÂl Peygamber ’ine, Ebû Cehil ’e gitmesini ve ona;
“–Yazıklar olsun sana, yazıklar olsun! Yine yazıklar olsun sana, yazıklar olsun!” demesini vahyetmiştir. (Suyûtî, LubÂbu ’n-Nukūl, II, 189)
Şu Âyet-i kerîmeler, husûsan Ebû Cehil, umûmen ise onun gibi gurur, kibir ve kufur şaşkınlığı icindeki gÂfillere hitÂb etmektedir:
“LÂyıktır (o azap) sana, lÂyık! Evet, lÂyıktır sana (o azap) lÂyık!” (el-KıyÂme, 34-35)
CEHENNEM AZABI NASIL OLACAK? Cehennem ’e dûcÂr olacağı kesinleşmiş kimselerin azÂbı bir olmayıp, herkes kendi hÂline gore muhtelif azap ceşitleri ile cezalandırılacaktır. Bunların bir kısmı Âyet-i kerîmelerde şoyle haber verilmektedir:
“Şuphesiz Âyetlerimizi inkÂr edenleri, gun gelecek bir ateşe sokacağız. Onların derileri pişip acı duymaz hÂle geldikce, derilerini başka derilerle değiştiririz ki acıyı duysunlar! Allah azîz ve hakîmdir.” (en-NisÂ, 56)
“Onlar icin Cehennem ateşinden doşekler, ustlerine de (yine cehennem ateşinden) ortuler vardır. İşte Biz, zÂlimleri boyle cezalandırırız!” (el-AʻrÂf, 41)
“Onların ustlerinde ateşten tabakalar, altlarında da (yine ateşten) tabakalar vardır! İşte Allah kullarını bu azaptan sakındırıyor. Ey kullarım, Ben ’den korkun (takv sahibi olun)!” (ez-Zumer, 16)[5]
“Yuzleri ateşte evrilip cevrildiği gun (acıklı bir feryÂd icinde):
«Eyvah bize! Keşke AllÂh ’a itaat etseydik, Peygamber ’e de itaat etseydik! Ey Rabbimiz! Biz reislerimize ve buyuklerimize uyduk da onlar bizi yoldan saptırdılar. Rabbimiz! Onlara iki kat azap ver ve onları buyuk bir lÂnetle rahmetinden kov!» derler.” (el-AhzÂb, 66-68)
Bunlar, ne dehşetli manzaralardır! Yuzun bir o tarafı bir bu tarafı ateşin en koyu yerine arz edilmekte, hem de o şiddetli ateşin, vucudun her noktasına, yuzun her zerresine ulaşmakta olduğu bir durumda iken... KÂfirler de yorgun ve pişman bir hÂlde, zelil bir şekilde ve yalvarırcasına gunahlarını îtiraf ediyorlar. Umitsiz bir ses tonuyla, kendilerini bu fecî Âkıbete surukleyen onderlerine acı bir ofke ve kinle lÂnet yağdırıyorlar!..
Yine CenÂb-ı Hak, cehennem azÂbıyla ilgili Âyet-i kerîmelerde şoyle buyurmaktadır:
“…İnkÂr edenler icin ateşten elbiseler bicilmiştir. Başlarının ustunden kaynar sular dokulur. Bununla, karınlarının icindeki (ÂzÂları) ve derileri eritilir. Bir de (başlarına vurulmak uzere) onlar icin demirden gurzler, topuzlar vardır! Iztıraptan dolayı oradan her cıkmak istediklerinde, oraya geri dondurulurler ve (kendilerine); «Tadın bu yakıcı azÂbı!» (denilir).” (el-Hac, 19-22)[6]
“Şuphesiz Biz, kÂfirler icin zincirler, (boyna ve ellere gecirilen) demir halkalar ve alevli bir ateş hazırladık.” (el-İnsÂn, 4)
İbn-i AbbÂs radıyallÂhu anhumÂ, bir kişinin:
“Hic şuphesiz Biz ’im nezdimizde (onlar icin demirden hazırlanmış) ağır bağlar, prangalar ve yakıcı bir ateş vardır. Boğaza duran bir yiyecek ve elem verici bir azap vardır!” (el-Muzzemmil, 12-13) Âyetlerini okuduğunu işitince, Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ’in duşup bayıldığını haber vermişlerdir. (Beyhakî, Şuab, I, 522/917; Ali el-Muttakî, VII, 206/18644)
Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem, bir hadîs-i şerîflerinde cehennem azÂbıyla ilgili olarak:
“Cehennem ateşi, icindekileri yakarak vucutlarını yemeye başlar, kalplerine kadar varınca durur. Cehennemliklerin vucutları eski hÂllerine doner. Ateş tekrar onları yakarak yemeye başlar ve kalplerine kadar ulaşır. Bu azap, ebediyyen bu şekilde devam eder. Bu hÂl, Allah TeÂl ’nın; «(Hutame) AllÂh ’ın tutuşturulmuş bir ateşidir ki t kalplere kadar işleyip yakar.»[7] Âyet-i kerîmelerinde haber verdiği hÂldir.” buyurmuşlardır.[8]
KÂfir ve gunahkÂrların cehennemdeki yiyeceği ise, “zakkum ağacı”dır. Âyet-i kerîmelerin ifÂdesiyle, cehennemin dibinde yetişen, tomurcukları şeytanların başlarına benzeyen, yendiğinde aclığı gidermediği gibi karında aynen erimiş mÂden ve cok sıcak bir su gibi kaynayacağı bildirilen bu ağac, onların yiyeceklerinden biridir.
Sonra bu yemeğin ardından kendilerine kaynar su ile karıştırılmış bir icecek verilecektir. Onlar da icleri yandığından, susuz kalmış bir deve gibi bu sudan iceceklerdir. LÂkin ictikce susuzlukları daha da artacaktır. Ardından da cılgın ateşe atılacaklar ve uzerlerine de yine kaynar sular dokulecektir.[9]
İbn-i AbbÂs radıyallÂhu anh:
“Cehennem zakkumundan bir damla Dunya ’ya indirilecek olsa, butun insanların yiyecek ve icecekleri ifsÂd olurdu.”[10] buyurmuştur.
Cehennem ehlinin, ez ve cef verici bir diğer yiyeceği ise Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle tasvir edilmektedir:
“O gun birtakım yuzler zelildir. Calışmış fakat boşuna yorulmuşlardır. Kızışmış bir ateşe atılırlar. Onlara kaynar su kaynağından icirilir. Onlar icin kuru dikenden başka yemek yoktur. O ise ne besler ne de aclığı giderir.” (el-ĞÂşiye, 2-7)
Buradan, şiddetli bir aclığın da Cehennem azÂbının ayrı bir turu olduğu anlaşılmaktadır. CÂbir radıyallÂhu anh şoyle anlatır:
“(Yemen ’in) CeyşÃ‚n (şehrin)den bir adam geldi. Nebiyy-i Ekrem sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ’e beldelerinde ictikleri, mısırdan yapılan ve Mizr adı verilen bir iceceği sordu. Nebî sallÂllÂhu aleyhi ve sellem:
«–O sarhoşluk veriyor mu?» diye suÂl ettiler. Adam:
«–Evet.» dedi. Bunun uzerine Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem:
«–Her sarhoşluk verici şey haramdır. Allah ’ın, sarhoşluk verici şey icene “Tıynetu ’l-HabÂl” icireceğine dÂir ahdi vardır.» buyurdular. Oradakiler:
«–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! “Tıynetu ’l-HabÂl” nedir?» diye sordular. Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
«–Cehennem ehlinin teridir veya Cehennem ehlinin usÂresidir (kan ve irinidir).» buyurdular.” (Muslim, Eşribe, 72; Ebû DÂvûd, Eşribe, 5)[11]
Yine Nebiyy-i Ekrem sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Kibirli kimseler, kıyÂmet gunu insan sûretinde, kucuk ve kırmızı karıncalar kadar haşrolunacaklardır. Zillet her taraflarından onları saracaktır. Cehennem ’deki «Bûles» adı verilen bir zindana surukleneceklerdir. Onları ateşlerin ateşi kuşatacak ve Cehennem ehlinin «Tıynetu ’l-HabÂl» denilen kan, irin ve pisliklerinden icirileceklerdir.” (Tirmizî, KıyÂmet, 47/2492; Ahmed, II, 179; BuhÂrî, el-Edebu ’l-Mufred, no: 557)
Hasan-ı Basrî Hazretleri:
“Cehennemliklerden akan kan ve irinden bir kova Dunya ’ya dokulse, yeryuzunde hic kimse kalmaz, hepsi olurdu.” buyurmuştur. (İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, VII, 52/34145)
Abdurrahman bin Yezîd şoyle anlatır:
“At el-HorasÂnî g ile birlikte gazÂya cıkardık. Gecelerini namaz ile ihy ederdi. Gecenin ucte biri veya yarısı gectikten sonra cadırından bize seslenerek:
«‒Ey Abdurrahman, ey filÂn, ey falan!.. Kalkın, abdest alın, namaz kılın! Şu geceyi ibadetle değerlendirmek ve şu gunduzde oruc tutmak; Cehennem ’de kan ve irin icmekten ve demirden elbiseler giymekten daha kolaydır! Acele edin, acele edin! Kendinizi kurtarın, kendinizi kurtarın!» der ve tekrar namazına devam ederdi.” (Bkz. Beyhakî, Şuab, IV, 528, V, 417; Ebû Nuaym, Hilye, V, 193; Ahmed, Zuhd, s. 309)
Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz, hadîs-i şerîflerinde AllÂh ’ı inkÂr edenlerin, kufurlerinin ceşidine gore cehennemde cesetlerinin ve uzuvlarının buyutuleceğini şoyle haber vermişlerdir:
“(Cehennemde) kÂfirin azı dişi veya kopek dişi, Uhud Dağı kadar, cildinin ka­lınlığı da uc gunluk yol mesafesinde olacaktır.” (Muslim, Cennet, 44)
“Cehennemde kÂfirin iki omuzunun arası, hızlı giden bir suvÂri icin uc gunluk mesafedir.” (Muslim, Cennet, 45)
KÂfirin cehennemde oturduğu yer, Mekke ile Medîne arası kadar olacaktır.[12]
Hic şuphesiz cehennemde kÂfirlerin cesetlerinin bu şekilde buyutulmesi, onlarla cehennemin tamamen doldurulması ve azÂbı iyice tatmaları icindir.
Duşunmek îcÂb eder ki karıncayı yaratan da fili yaratan da CenÂb-ı Hak ’tır. İsteseydi karıncayı fil buyukluğunde yaratabilir veya fili karınca kadar kucultebilirdi. Yine balinayı da hamsiyi de yaratan O ’dur. CenÂb-ı Hak icin hicbir zorluk yoktur.
Dolayısıyla CenÂb-ı Hak kıyÂmet gunu insanların ebatlarını daha buyuk, mesafeleri de daha uzun yaratmaya elbette ki kÂdirdir. Yani bu tur rivÂyetler, mubÂlağa değil, hakîkatin ifÂdesidir. Bizlere sahih senetlerle gelen bilgileri aynen kabul etmek durumundayız. Daha evvel de ifÂde ettiğimiz gibi Âhireti, dunya şartlarıyla anlamaya calışmamalıyız. Oranın farklı bir Âlem olduğunu dÂim goz onunde bulundurmalıyız.
Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem hadîs-i şerîflerinde şoyle buyurmuşlardır:
“Cehennem ateşi, Cehennem ehlinin bazısının topuklarına, bazısının dizlerine, bazısının kuşak yerlerine, bazısının da koprucuk kemiklerine kadar cıkar.” (Muslim, Cennet, 32, 33)
“KıyÂmet gunu cehennem ehlinin azÂbı en hafif olanı, iki ayağının altına iki kor parcası konularak bunların tesiriyle beyni kazan ve guğum gibi kaynayan kimsedir.”[13] “…Bununla birlikte o, hic kimsenin kendisinden daha şiddetli bir azap gormediğini zanneder. HÂlbuki kendisi, cehennemliklerin azÂbı en hafif olanıdır.” (Muslim, ÎmÂn, 364)
KatÂde -radıyallÂhu anh- şoyle demiştir:
“Bir kimse cehenneme sadece bir kovanın suya daldırılıp cıkarıldığı an kadar bile girse, bu bile cok buyuk bir azaptır.” (İbn-i Ebi ’d-DunyÂ, Sıfatu ’n-NÂr, s. 108, no: 164)
Cehennem ehlinin giriftÂr olacağı en buyuk azap ise, CemÂlullÂh ’ı temÂşÃ‚ ve AllÂh ’ın rahmet nazarına mazhar olma nîmetlerinden mahrum bırakılmaları olacaktır. Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Hayır! Muhakkak ki onlar o gun Rab ’lerinden (O ’nu gormekten) mahrum bırakılacaklardır.” (el-Mutaffifîn, 15)
Cehennemlikler, aynı şekilde CenÂb-ı Hakk ’ın rahmet nazarına da nÂil olamazlar. Ebû İmrÂn el-Cevnî şoyle buyurur:
“Allah TeÂl bir insana nazar ederse, mutlak ona rahmet eder. Cehennem ehline de bakmış olsaydı, onlara da mutlak rahmet ederdi. LÂkin CenÂb-ı Hak onlara bakmayacağına hukmetmiştir.” (Ebû Nuaym, Hilye, II, 314)
Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz cehennemde azap goren bazı gunahkÂrların hÂllerini ise şoyle haber vermişlerdir:
“Mîrac gecesi, bir kısım insanlara uğradım ki karınları evler gibi iri idi. Karınlarının ici yılanlarla doluydu ve bunlar dışarıdan gorunuyordu. Ben:
«–Ey Cibrîl! Bunlar kimlerdir?» diye sordum.
«–Bunlar fÂiz yiyenlerdir!» cevÂbını verdi.” (İbn-i MÂce, TicÂrÂt, 58) Yine Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“MîrÂc ’a cıkarıldığımda, bakırdan tırnaklarla yuzlerini ve sadırlarını tırmalayan bir topluluğa rastladım.
«–Ey CebrÂil! Bunlar kimlerdir?» diye sordum.
«–Bunlar, (gıybet ederek) insanların etlerini yiyen ve onların ırzlarına (şeref ve haysiyetlerine) dil uzatan kimselerdir.» cevÂbını verdi.” (Ebû DÂvûd, Edeb, 35/4878; Ahmed, III, 224)
Kulu AllÂh ’ın rahmetinden uzaklaştırıp gazab-ı ilÂhîye dûcÂr eden gunahlara dalmış olanlar, bir an evvel nedÂmet gozyaşlarıyla tevbeye sarılmalı, ilÂhî rahmetten asl umit kesmeyip samimiyetle af dilemelidirler. Zira CenÂb-ı Hak şoyle buyurmaktadır:
“De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım! AllÂh ’ın rahmetinden umit kesmeyin! Cunku Allah butun gunahları bağışlar. Şuphesiz ki O, cok bağışlayan, cok esirgeyendir.” (ez-Zumer, 53)
CÂmilerde cenÂze namazlarından onceki vakit namazının ardından muezzin efendiler ekseriyetle bu Âyet-i kerîmeyi tilÂvet ederek elleri duÂya kaldırırlar. Evet, AllÂh ’ın rahmetinden umit kesilmez, O butun gunahları affeder. LÂkin bunun bir şartı vardır. O şart da hemen peşinden gelen Âyet-i kerîmede şoyle ifÂde buyrulmaktadır:
“Size azap gelip catmadan once Rabbinize donun, O ’na teslîm olun, sonra size yardım edilmez.” (ez-Zumer, 54)
Yani vakit kaybetmeden hemen tevbe ederek CenÂb-ı Hakk ’a yonelmek ve olume gunahlar icinde yakalanmamak îcÂb eder.
CenÂb-ı Hak kullarından “tevbe-i nasûh” yani ihlÂslı/samimî bir tevbe istemektedir. Kulun vazifesi, gunahından nefret ederek ve ona bir daha donmemeye azmederek pişmanlıkla tevbeye yonelmek; ardından da tevbesinin kabûlu icin dÂim CenÂb-ı Hakk ’a iltic etmektir. Kulun tevbesini, Rabbimiz dilerse kabul buyurur. Zira duÂların ve ibadetlerin kabûlu gibi, gunahların affı da O ’nun dilemesine bağlıdır.
Diğer taraftan; “nasıl olsa tevbe ederim ve affolunur” duşuncesiyle gunahlara dalmaktan da son derece sakınmak gerekir. Zira bu, nice insanın icine duştuğu şeytÂnî bir tuzaktır.
CenÂb-ı Hak, kullarını bu azap tuzağına suruklenmekten îkaz sadedinde, Âyet-i kerîmelerde şoyle buyurmaktadır:
“Ey insanlar! AllÂh ’ın vaadi gercektir. Sakın dunya hayatı sizi aldatmasın ve o aldatıcı (şeytan) da Allah hakkında sizi kandırmasın!” (FÂtır, 5)
“Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının! Ne babanın evlÂdı, ne evlÂdın babası nÂmına bir şey odeyemeyeceği gunden cekinin! Bilin ki, AllÂh ’ın verdiği soz gercektir. Sakın dunya hayatı sizi aldatmasın! O aldatıcı şeytan da, AllÂh ’ın affına guvendirerek sizi kandırmasın.” (LokmÂn, 33)
Demek ki CenÂb-ı Hakk ’ın rahmetinin sonsuz olduğu gibi, azÂbının da son derece şiddetli olduğunu hicbir zaman unutmamak lÂzımdır. Zira CenÂb-ı Hak “RahmÂn” olduğu gibi, aynı zamanda “KahhÂr”dır.
Âyet-i kerîmede tavsif edildiği uzere CenÂb-ı Hak:
“Gunahı bağışlayan, tevbeyi kabul eden, azÂbı cetin olandır!..” (el-Mu ’min, 3)
Dolayısıyla CenÂb-ı Hakk ’ın lûtfu gibi kahrının da, cemÂli gibi celÂlinin de her an tecellî edebileceğini duşunup dÂim takv uzere bir kulluk hayatı yaşamaya gayret etmek elzemdir.
Bircok Âyet-i kerîmede bildirildiği uzere[14] AllÂhʼın rahmetinden ancak kÂfirler umit keserler. LÂkin Ferîduddîn AttÂr gʼin PendnÂme ’sindeki ifÂdesiyle; “AllÂhʼın azÂbından korkmadan yaşayanlar da muʼmin değil, mutlak kÂfirdirler.”
HELÂK EDİLMEYİ İSTERLER Cehennemdeki acı azÂbı tadan kÂfirler, orada olmeyi, mahvolup yok olmayı isteyeceklerdir. LÂkin bu mumkun olmayacaktır. Ne olduren, ne de hayatta bırakan, usandırıcı bir azÂb icerisinde kıvranıp duracaklardır. Olemezler ki kurtulup gitsinler!.. Azapları dinmez ki hayatın tadına varabilsinler!..
Âyet-i kerîmelerde şoyle buyrulur:
“En buyuk ateşe girecek olan bedbaht kimse ise oğutten kacınır. Sonra o, ateşte ne olur ne de hayat bulur.” (el-AʻlÂ, 11-13)[15]
“Şuphesiz mucrimler Cehennem azÂbında ebedî kalacaklardır. Azapları da hic hafifletilmez ve onlar orada butun umitlerini keserler. Biz onlara zulmetmedik, fakat asıl zÂlim kendileri idi. Orada:
«–Ey MÂlik! Rabbin işimizi bitiriversin (bizi yok etsin)!» diye feryÂd ederler. O da onlara:
«–Siz hep burada kalacaksınız!» der.” (ez-Zuhruf, 74-77)[16]
Bu yardım cığlıklarının tasvir ettiği manzara, azaptan son derece bunalmış ruhlar ve her an tattıkları tarifsiz acıdan dolayı bitmiş ve tukenmiş bedenlerdir. Onların taleplerine verilen cevap ise, kendilerine zerre kadar değer verilmediğini, bilÂkis aşağılandıklarını gostermektedir.
Yine Âyet-i kerîmelerde cehennem ehlinin faydasız haykırışları şoyle bildirilmektedir:
“Cehennem ateşi uzak bir mesafeden kendilerini gorunce, onun ofkelenişini (muthiş kaynamasını) ve uğultusunu işitirler. Elleri boyunlarına bağlı olarak onun (Cehennem ’in) dar bir yerine atıldıkları zaman, orada;
«–Yetiş ey helÂk!» diye haykırırlar. (Fakat onlara, istihz ve istihkār edilircesine şoyle denir
«–Bugun (yalnız) bir defa helÂki cağırmayın, (bilÂkis) bircok defalar helÂke seslenin!»” (el-FurkÂn, 12-14)
Yani kÂfirler, Cehennem ’deki şiddetli azÂba carptırıldıkları zaman, helÂk edilmeyi ve boylece yok olup gitmeyi cÂn u gonulden temennî edeceklerdir. LÂkin o cetin azaptan olup de kurtulmalarına imkÂn yoktur. Nitekim şoyle buyrulmuştur:
“…Orada kendisine kanlı-irinli su icirilir, yutmaya calışır ama boğazından geciremez. Her taraftan ona olum gelir fakat olmez! Bunun ardından ise daha ağır bir azap gelir.” (İbrahim, 16-17)
Kur ’Ân-ı Kerîm ’de azap tasvirleri, nîmet tasvirlerinden daha tafsîlÂtlı bir şekilde yer almaktadır. Azap sahnelerinin daha teferruatlı anlatılması ise, hissiyÂt uzerinde daha tesirli ve nefs icin daha korkutucu olması sebebiyledir.[17]
Nitekim sahÂbe-i kirÂmdan ŞeddÂd bin Evs -radıyallÂhu anh- geceleyin yatağa girer, sağa-sola doner, ancak bir turlu gozune uyku girmezdi. En sonunda:
“AllÂh ’ım! Cehennem korkusu uykumu kacırdı!” diyerek kalkar ve sabaha kadar namaz kılardı.” (Ebû Nuaym, Hilye, I, 264)
Yine tÂbiîn neslinin sÂlihlerinden Sıla bin Eşyem g, gece olduğunda sık ağaclı bir ormana gidip AllÂh ’a ibadet ederdi. Bir gun biri bunu fark etti ve gizlice onun ibadetini izledi. Sıla g ’in sabaha kadar ibadetle meşgul olup seher vakti gelince de şoyle du ettiğine şahid oldu:
“AllÂh ’ım! Şuphesiz ki Sıla ’nın Sen ’den cenneti istemeye yuzu yoktur. LÂkin lûtfunla beni cehennemden muhÂfaza eyle!” (Ebû Nuaym, Hilye, II, 240)
CEHENNEME ACILAN KAPI: ZÂHİRÎ VE BÂTINÎ HARAMLAR Şu imtihan dunyasında her şey, iki zıt cihette dÂim akış hÂlinde:
“Îman ve kufur”, “hak ve bÂtıl”, “hayır ve şer”, “guzel ve cirkin”, “helÂl ve haram”...
İnsan, irÂdesiyle bunlardan birini tercih ediyor. Boylece;
“Mu ’min yahut kÂfir”, “sÂlih yahut fÂsık”, “Âdil yahut zÂlim”, “merhametli yahut gaddar”, “comert yahut cimri” olmak sûretiyle, bu iki akıştan birinde safını belirlemiş oluyor.
Butun bu akışlar; olumun dar boğazından gecip, kıyÂmet nehrinden cağlayıp, Mahşer meydanına dokulduğunde, yine iki ayrı cihete doğru seyelÂn edecek.
Her ne kadar, CenÂb-ı Hakk ’ın butun mahlûkÂtını gecici bir muddet istifÂde ettirip rızıklandırdığı bir Âlem olan şu dunyada, mu ’min de kÂfir de, muttakî de fÂsık da zÂhiren karışık ve musÂvî imiş gibi bir manzara arz etse de, kıyÂmet gunu, hayır ve şer ehli, cok bÂriz bir şekilde birbirinden ayrılacaktır. Nitekim Âyet-i kerîmenin ifÂdesiyle o Mahşer meydanında;
“Ey mucrimler! Bugun, (AllÂh ’ın rızÂsına ermiş mu ’min ve muttakî kullardan) ayrılın!” (YÂsîn, 59) diye nid olunacaktır. Sonrasında ise, mu ’min ve muttakîler cennete sevk olunurken, kÂfir ve fÂsıklar ise Cehennem ’e doğru suruklenecektir.
CenÂb-ı Hak, dunyada iken tercihini AllÂh ’a değil de nefsine itaatten yana kullanan, dolayısıyla cehenneme sevk eden gunahlara dalan bedbahtların hÂlinden ibret dolu bir manzarayı Âyet-i kerîmelerde şoyle beyÂn etmektedir:
“(Cennettekiler) mucrimlere:
«–Sizi şu yakıcı ateşe sokan nedir?» diye uzaktan uzağa sorarlar. Onlar da derler ki:
«–Biz namaz kılanlardan değildik,
FukarÂya yemek yedirmezdik,
BÂtıla dalanlarla birlikte biz de dalardık,
Cez gununu de yalanlardık.
O hÂldeyken olum bize gelip cattı.» Artık şefaatcilerin şefaati onlara fayda vermez.” (el-Muddessir, 41-48)
Omer bin Abdulazîz Hazretleri buyurur:
“Âhirette nereye gitmek istiyorsanız, hazırlığınızı ona gore yapın!”
Yani insan, obur cihanda, Cennet veya Cehennem ’e doğru iki muazzam akıştan hangisinde yer almak istiyorsa, kendisini oraya sevk edecek hÂl ve fiillerin icerisinde bulunmaya gayret etmek mecburiyetindedir.
Son nefesimizin Hakkʼa vuslat olarak gercekleşebilmesi icin, hayatımızın da vuslat iştiyÂkı icinde gecmesi îcÂb eder. Âkıbetimizin Cennet ve CemÂlullah olmasını istiyorsak, buna munasip hÂl ve davranışlar sergilememiz gerekir. Zira Âhiretimizin Cennet veya Cehennem oluşunu, bu dunyadaki hÂl ve amellerimizle kendimiz hazırlıyoruz.
“…Onlara Allah zulmetmedi; fakat onlar kendilerine zulmediyorlar.” (Âl-i İmrÂn, 117) Âyet-i kerîmesinde buyrulduğu gibi, insan, başına gelecek saÂdeti de felÂketi de kendi elleriyle hazırlıyor.
Cehennem azÂbı da AllÂh ’ın kuluna zulmu değil, uyarıldıkları hÂlde kulak asmayıp azÂba mustahak olan insanların kendi nefislerine yaptıkları bir zulumdur. Şu kıssa bu hakîkati ne guzel îzah etmektedir:
Behlul DÂn Hazretleri, hikmetli nasihatleriyle devrinin insanlarını ve bilhassa Halîfe HÂrun Reşid ’i îkaz ve irşÃ‚d etmeye calışırdı. Halîfe de onun bu samimî hÂlini sever, saraya rahatca girip cıkmasına musÂade ederdi. Fakat Behlul DÂn Hazretleri bir muddet ortadan kayboldu. Uzun bir sure saraya uğramadı. Karşılaştıklarında HÂrun Reşid merakla sordu:
“–Behlul, coktandır gorunmedin, nerelerdeydin?” Behlul:
“–Bana Cehennem ’i gosterdiler, oradaki vaziyeti seyrettirdiler.” diye cevap verdi. HÂrun Reşid bu cevÂba şaşırarak:
“–Nasıl girdin oraya, ateş seni yakmadı mı?” dedi. Behlul DÂnÂ, halîfeyi dehşete duşuren şu ibretli cevÂbı verdi.
“–Hayır, orada hic ateş gormedim. Cunku herkes ateşini dunyadan kendisi getiriyormuş!..”
Demek ki Cehennem ’deki alevleri tutuşturan, insanın kendi kotu hÂl ve sıfatları; Cennet bağlarını yeşerten de, yine insanın kendi guzel sıfat ve ahlÂkı olacaktır…
Zaman zaman meydana gelen buyuk felÂketlerde korkuya kapılıyoruz. Bir deprem oluyor, korkuyoruz; bir sel oluyor korkuyoruz. İflÂs etmekten, maddî imkÂnlarımızı kaybetmekten korkuyoruz. Elbette, bunlardan da beşer olarak korkmamız tabiîdir. Fakat esas korkmamız gereken; bizi CenÂb-ı Hak ’tan uzaklaştıran ve kalbî hayatımıza zehir serpen gunahlarımızdır.
Yahya bin MuÂz Hazretleri buyurur:
“Şaşılır o kişiye ki hastalık korkusuyla yiyecekten perhiz eder de Cehennem korkusuyla gunahtan perhiz eylemez.”
VelhÂsıl, gunahlarımızdan korkmalıyız. Dilimizden cıkan yanlış kelÂmlardan korkmalıyız. Merhamet ve şefkat fukarÂsı olmaktan korkmalıyız. İslÂm şahsiyet ve karakterini tevzî edememekten korkmalıyız. İslÂmʼın guler yuzunu sergileyememekten korkmalıyız. Bu hat ve noksanlıklarımız sebebiyle Âhirette karşılaşabileceğimiz dehşetli manzaralardan korkmalıyız. Butun gunahlardan korkmalıyız ki; son nefeste meleklerin mujdelediği “korku ve huzunden emin olan” bahtiyar kullardan olabilelim. CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmede:
“…Allah, kufurde ve gunahta ısrar eden hic kimseyi sevmez.” (el-Bakara, 276) buyurmaktadır.
Dolayısıyla gunahlar, kulu Cehennem yolcusu yapmaktadır. LÂkin gunahların da zÂhirîsi ve bÂtınîsi, yani gorunen ve gorunmeyeni, acık ve gizlisi vardır. Nitekim diğer bir Âyet-i kerîmede CenÂb-ı Hak, gunahların zÂhirîsinin yanında, bÂtınîsini de terk etmemizi şoyle emir buyurmaktadır:
“Gunahın acığını da gizlisini de bırakın! Cunku gunah işleyenler, yaptıklarının cezasını mutlak cekeceklerdir.” (el-En ’Âm, 120)
Demek ki insan; icki, kumar, zinÂ, hırsızlık, zulum ve emsÂli zÂhirî haramlardan uzak durmak zorunda olduğu gibi, kalbe zehir sacan bÂtınî haramlardan da sakınmak mecburiyetindedir.
EsÂsen zÂhirî gunahlar da, bÂtınî gunahların eseri ve neticesidir. Ayrıca bÂtınî gunahlar, ekseriyetle fark edilmediği icin daha cok işlenmektedir. Yine insanlar bu nevî gunahları umûmiyetle hafife almakta ve onlardan kurtulmak ve korunmak icin gereken dikkat ve hassÂsiyeti gostermemektedirler. HÂlbuki kalbî hastalıklardan olan kibir, haset, pintilik gibi cirkin huyları kalpten kazıyıp atabilmek de, en az zÂhirî gunahlardan sakınmak kadar ehemmiyetlidir.
Nitekim Ebû ’l-Hasan Harakānî Hazretleri şoyle buyurmuştur:
“Nasıl ki namaz ve oruc farzdır, îfÂsı mecburîdir, aynı şekilde (ibadetlerin makbul bir kıvam kazanabilmesi icin) gonulden kibri, hasedi ve hırsı bertaraf etmek de zarurîdir.”[18]
“Tandırdan elbisene bir kıvılcım sıcrasa, hemen onu sondurmeye koşuyorsun! Peki dînini yakacak olan bir ateşin, yani kibir, haset ve riy gibi kotu sıfatların kalbinde durmasına nasıl musÂade edebiliyorsun?!”[19]
CenÂb-ı Hakk ’ın rızÂsına tÂlip olan mu ’min bir kulun, titizlikle sakınması gereken bÂtınî haramların bir kısmı şoyledir:
Ÿ Gurur-Kibir:
Gurur ve kibir; kendini beğenip diğer insanlardan ustun tutmak ve yine kendinden başkasını hor ve hakir gormektir. Birbirinden ayrılmayan bu iki cirkin huy, dunyada huzursuzluk, Âhirette ise azap sebebidir.
Din kardeşlerini kucuk gorenler, Âhirette buyuk bir husrÂna dûcÂr olacaklardır. Zira Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“İnsana gunah olarak, Musluman kardeşini kucuk gormesi yeter.” buyurmuşlardır. (Muslim, Birr, 32)
Âyet-i kerîmelerde, cennete girmeye mÂnî olan “gurur” ve “kibir” gibi cehennemi vasıflar hakkında şoyle buyrulmaktadır:
“İşte Âhiret yurdu! Biz onu yeryuzunde boburlenmeyi ve bozgunculuk yapmayı istemeyenlere nasîb ederiz. Sonunda kazanclı cıkanlar, fenalıktan sakınanlardır.” (el-Kasas, 83)
“Kibirlenip de insanlardan yuz cevirme ve yeryuzunde boburlenerek yurume! Zira Allah; kendini beğenmiş, ovunup duran kimseleri asl sevmez.” (LokmÂn, 18)
“Onlara; «İcinde ebedî kalacağınız cehennemin kapılarından girin! Kibirlenenlerin yeri ne kotu!» denilir.” (ez-Zumer, 72)
Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz bir gun şoyle buyurmuşlardı:
“Kalbinde hardal tanesi kadar îman olan hic kimse, cehenneme girmez. Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan hic kimse de Cennet ’e giremez.” (Muslim, ÎmÂn, 148-149)
Ebedî saÂdet icin kalpteki îmÂnın ne buyuk bir cevher olduğunu, buna mukÂbil insanın rûhunu zehirleyen kibrin de, ne kadar vahim bir Âhiret felÂketi olduğunu vurgulayan bu nebevî beyan uzerine ashÂb-ı kirÂmdan biri:
“−YÂ RasûlÂllah! İnsan, elbisesinin ve ayakkabısının guzel olmasını istemez mi?” deyince, Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şu karşılığı vermişlerdir:
“−Şuphesiz ki Allah guzeldir; guzelliği sever. Kibir (ise nîmetleri kendinden bilip o nîmetlerin gercek sahibine nankorluk ederek) hakkı inkÂr etmek ve insanları kucuk gormektir.” (Muslim, ÎmÂn, 147; Tirmizî, Birr, 61)
Yine Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, katı kalpli, kaba, cimri kimselerle birlikte, kurularak yuruyen kibirli insanların da Cehennem ehlinden olduğunu ifÂde etmiş[20] ve:
“Elbisesini kibirle yerde suruyen kimseye Allah merhamet nazarıyla bakmaz.” buyurmuştur. (Muslim, LibÂs, 42)
Gurur ve kibrin tarihi, İblis ’ten başlayarak Nemrudlar, Firavunlar, KÂrunlar ve Ebû Cehiller gibi nice ahmakların Âleme ibret olan Âkıbetlerinin bir sergisi mÂhiyetindedir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de, kibrin ilk temsilcisi olarak İblis gosterilmektedir. O, “Âdem ’e secde et!”[21] emr-i ilÂhîsi karşısında buyukluk taslamış, neticede bu kibri onu kufre suruklemiştir. Allah TeÂlÂ, İblis ’in bu davranışına karşı:
“«–Ey İblis! İki elimle yarattığıma secde etmekten seni alıkoyan nedir? Boburlendin mi, yoksa gercekten yucelmiş olanlardan mısın?» dedi.” (SÂd, 75)
Boylece onun ilÂhî emri ciğneyip secde etmeyişinin gercek bir yucelikle alÂkasının bulunmadığını ve sadece buyukluk kuruntusundan kaynaklandığını beyan buyurdu.
Nemrud da, Hazret-i İbrahim aleyhisselÂm ’ın “tevhid dÂvÂsı” karşısında kibre kapılarak:
“–Ben, İbrahim ’in soylediği semÂların Rabbine harp îlÂn ediyorum.” diyecek kadar şaşkınlaştı. Boylece buyukluk taslayıp etrafındakilere boburlenmek sûretiyle, kudret ve azametini değil, bilÂkis hamÂkat ve zavallılığını ortaya koymuş oldu.
Firavun da veziri HÂmÂn ’a:
“–Bana tuğla pişirip yuksek bir kule yap ki şu Mûs ’nın Rabbini araştırayım.” diyecek kadar ahmaklaşmıştır.
Ebû Cehil ve emsÂlleri de Rasûl-i Ekrem sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ’in nubuvvetini vicdÂnen kabul ettikleri hÂlde, nefsÂniyetleri sebebiyle inkÂr etmişlerdi. Zira îmÂn ederek, o zamanlar ekseriyeti fakir ve kolelerden oluşan mu ’minlerin safında yer almayı gururlarına yediremedikleri icin budalaca bir inada suruklenmişler ve:
“…Bu Kur ’Ân, iki şehirden bir buyuk adama indirilse olmaz mıydı?” (ez-Zuhruf, 31) diyecek kadar gurur ve kibrin gayyÂlarına duşmuşlerdi.
O muşrikler, Hazret-i Peygamber sallÂllÂhu aleyhi ve sellem ’in ebedî saÂdet dÂvetini ve getirdiği istikbÂl haberlerini, teşekkur ve minnetle karşılayacakları yerde, -ne hazindir ki- gurur ve kibirleri yuzunden cok cetin bir inatla, yuz kızartıcı menfîliklerle, alay, hakaret ve iz ’aclarla karşılamışlardı. Hadîs-i şerîfte şoyle buyrulmuştur:
“Bir kimse kibirlene kibirlene sonunda zÂlimler grubuna kaydedilir. Boylece zÂlimlere verilen ceza ona da verilir.” (Tirmizî, Birr, 61/2000)
Ÿ Haset:
Haset, başkalarına lûtfedilen nîmetleri kıskanarak bir mÂnÂda CenÂb-ı Hakk ’ın taksîmine kalben îtiraz etmektir.
Mesela KÂrûn, kendisine mÂnevî ilimler verilmesine rağmen, Hazret-i HÂrûn ’u kıskanıp haset etmesi sebebiyle helÂke dûcÂr olmuştur. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Yoksa onlar, AllÂh ’ın lûtfundan verdiği şeyler icin insanlara haset mi ediyorlar?..” (en-NisÂ, 54)
Kişide, haset illetinin mevcûdiyetini gosteren ilk alÂmet, haset ettiği kimseden nîmetin zevÂlini arzu etmek, nîmetin zevÂlini gorduğunde ise rahatlayıp sevinc duymaktır.
Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz hadîs-i şerîflerinde biz ummetini haset illetinden şoyle îkaz buyurmuşlardır:
“Haset etmekten sakının. Zira ateşin odunu (veya otları) yiyip bitirdiği gibi, haset de iyilikleri yer bitirir.” (Ebû DÂvûd, Edeb, 44/4903)
“Size eski ummetlerin hastalığı sirÂyet etti: Bu, haset ve buğzdur. Bu kazıyıcıdır (yok edicidir). Bilesiniz ki; kazıyıcı (yok edici) derken sacı kazır demiyorum. O, dîni kazıyıcıdır…” (Tirmizî, Sıfatu ’l-KıyÂme, 57)
“Birbirinize kin tutmayınız, haset etmeyiniz, sırt donmeyiniz ve ilginizi kesmeyiniz. Ey AllÂh ’ın kulları, kardeş olunuz!” (BuhÂrî, Edeb, 57)
Hasetci, haset ettiği kimseye karşı, kin, ofke, ihÂnet, intikam, hîle, ayıplama ve kotuleme gibi aşağılık hisler icinde cırpınır durur. FÂnî omrunu faydasız hayaller ve zararlı kuruntular icinde ziyÂn eder. Dolayısıyla kalbî hayatına zehir sacar.
Ÿ Ofke:
ÎtidÂl ve muvÂzeneyi bozan en muhim Âmillerden biri olan ofke, insanın zayıflık ve liyÂkatsizliğinin de bir gostergesidir. Aklî dengenin kısmen zaafa uğramasıdır. Cunku ofke gelince akıl baştan gider. Nitekim cinayet ve zulumlerin buyuk coğunluğu, ofke neticesinde meydana gelmiştir. Hayat kitabının ofke faslı, bir fÂcia tarihidir.
Hakîkaten ofke, şeytanın işini kolaylaştıran en muhim insÂnî zaaflardan biridir. İnsan ofkelendiğinde şeytan, bir cocuğun topla oynadığı gibi o kimseyle oynamaya başlar.
En akıllı insan, ofkesine hÂkim olabilen kişidir. Yani ofke, aklın en buyuk duşmanıdır. Nitekim:
“Ofke gelir goz kararır, ofke gider yuz kızarır.” denilmiştir.
Zira ofke denizi kabaran bir insanın, kendine hÂkim olabilmesi cok zordur. Bu sebeple Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem, bu dirÂyeti gosterebilen mu ’minler icin şoyle buyurmuştur:
“Yiğit dediğin, gureşte rakibini yenen kimse değildir; asıl yiğit, kızdığı zaman ofkesini yenen adamdır.” (BuhÂrî, Edeb, 76)
Ebu ’d-Derd radıyallÂhu anh, Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz ’e:
“–Bana Cennet ’e goturecek bir şey oğret!” deyince; Fahr-i KÂinÂt Efendimiz kendisine:
“–Ofkelenme!” buyurmuştur. (BuhÂrî, Edeb, 76; Tirmizî, Birr, 73)
CenÂb-ı Hak da rızÂ-yı ilÂhîsini tahsil icin ofkelerini yenebilen sÂlih kulları hakkında şoyle buyurur:
“O takv sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah icin harcarlar; ofkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da guzel davranışta bulunanları sever.” (Âl-i İmrÂn, 134)
Ancak burada şunu da ifÂde etmek gerekir ki ofke, nefsÂnî ve şeytÂnî yonden olunca kotu bir vasıftır. Eğer o, ilÂhî cihettense, yani Allah yolunda ve sırf Allah icinse, bu takdirde bir fazîlet olur. AllÂh ’ın rızÂsını kazanmak icin ofkeyi yenmek muhim olduğu kadar, gerektiğinde Allah icin ofkelenmek de son derece muhim bir vazifedir.
Ÿ RiyÂ:
İki yuzluluk, gosteriş, sahte davranış demek olan riyÂ, amellerin sevÂbını yok eden cirkin bir vasıftır. İslÂm dîni, muslumanları hicbir zaman iki yuzlu ve samimiyetsiz bir davranış icinde gormek istemez. Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyrulmuştur:
“HÂlbuki onlara ancak, dîni yalnız O ’na has kılarak ve hanifler olarak AllÂh ’a kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekÂt vermeleri emrolunmuştu. Sağlam din de budur.” (el-Beyyine, 5)
Bir diğer Âyet-i kerîmede ise Rabbimiz, gosteriş veya birilerine duyurma (riy ve sum ’a) niyetiyle yapılan hayır ve iyiliklerin, bir hic uğruna heb edilmiş olacağını şoyle beyÂn etmektedir:
“Ey îmÂn edenler! AllÂh ’a ve Âhiret gunune inanmadığı hÂlde malını gosteriş icin harcayan kimse gibi, başa kakmak ve incitmek sûretiyle, yaptığınız hayırlarınızı boşa cıkarmayın. Boylesinin durumu, uzerinde biraz toprak bulunan duz kayaya benzer ki, sağanak bir yağmur isabet etmiş de onu cıplak, puruzsuz bir kaya hÂline getirivermiştir. Bunlar kazandıklarından hicbir şeye sahip olamazlar. Allah, kÂfirleri doğru yola iletmez.” (el-Bakara, 264)
Unutulmamalıdır ki, tevhid akîdesinin ortaklığa tahammulu yoktur. Nitekim Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz bir defasında:
“–Sizin icin en cok korktuğum şey, kucuk şirktir.” buyurmuştu. Yanındakiler:
“–Kucuk şirk nedir ey AllÂh ’ın Rasûlu?” diye sordular. Rasûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz şu cevÂbı verdi:
“–RiyÂ, yani gosteriştir. KıyÂmet gunu insanlar amellerinin karşılığını alırlarken, Allah TeÂl riy ehline:
«–Dunyadayken kendilerine murÂîlik yaptığınız/amellerinizi gostermek istediğiniz kimselere gidin! Bakın bakalım onların yanında herhangi bir karşılık bulabilecek misiniz?» buyurur.” (Ahmed, V, 428, 429)
Demek ki Allah icin yapılması gereken amellerde riy ve gosteriş, insanı şirke kadar goturebilen son derece tehlikeli bir hÂldir. Ebû Hureyre radıyallÂhu anh ’ın naklettiği şu hadîs-i şerîf de ibadetlerinde ihlÂsı kaybederek riyÂya kacan, benlik ve hevÂlarını on plÂna cıkaran kimselerin fecî Âkıbetini haber vermektedir:
“KıyÂmet gunu hesÂbı ilk gorulecek kişi, şehid duşmuş bir kimse olup huzûra getirilir. Allah TeÂl ona verdiği nîmetleri hatırlatır, o da hatırlar ve bunlara kavuştuğunu îtiraf eder.
CenÂb-ı Hak:
«–Peki, bunlara karşılık ne yaptın?» buyurur.
«–Şehid duşunceye kadar Sen ’in uğrunda cihÂd ettim.» diye cevap verir. (Allah TeÂlÂ
«–Yalan soyluyorsun. Sen, “ne yiğit adam” desinler diye savaştın, o da denildi.» buyurur.
Sonra emrolunur da o kişi yuzustu cehenneme atılır. Bu defa; ilim oğrenmiş, oğretmiş ve Kur ’Ân okumuş bir kişi huzûra getirilir. Allah ona da verdiği nîmetleri hatırlatır. O da hatırlar ve îtiraf eder. Ona da:
«–Peki, bu nîmetlere karşılık ne yaptın?» diye sorar.
«–İlim oğrendim, oğrettim ve Sen ’in rızÂn icin Kur ’Ân okudum.» cevÂbını verir. (CenÂb-ı Hak
«–Yalan soyluyorsun. Sen “Âlim” desinler diye ilim oğrendin, “ne guzel okuyor” desinler diye Kur ’Ân okudun. Bunlar da senin hakkında soylendi.» buyurur.
Sonra emrolunur, o da yuzustu Cehennem ’e atılır.
(Daha sonra) AllÂh ’ın kendisine her ceşit mal ve imkÂn verdiği bir kişi getirilir. Allah verdiği nîmetleri ona da hatırlatır. Hatırlar ve îtiraf eder. (Allah TeÂlÂ
«–Peki ya sen bu nîmetlere karşılık ne yaptın?» buyurur. (O varlıklı kul da
«–Verilmesini sevdiğin, rÂzı olduğun hicbir yerden (malımı) esirgemedim, sadece Sen ’in rızÂnı kazanmak icin verdim, harcadım.» der. (CenÂb-ı Hak ona da
«–Yalan soyluyorsun. HÂlbuki sen, butun yaptıklarını “ne comert adam” desinler diye yaptın. Bu da senin icin zaten soylendi.» buyurur. Sonra emrolunur, bu da yuzustu cehenneme atılır.” (Muslim, İmÂre, 152)
Ÿ Cimrilik:
Cimrilik, CenÂb-ı Hakk ’ın bir kimseye ihsÂn ettiği nîmetleri, o kişinin kendi nefsine hasretmesidir.
Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“De ki, Rabbimin rahmet hazineleri sizin elinizde olsaydı, onu harcayıp tuketmekten korkar, cimrilik ederdiniz. Zaten insan da pek cimridir.” (el-İsrÂ, 100)
HÂlbuki CenÂb-ı Hak, kullarının ne cimri ne de musrif olmalarını istemektedir. Bunun icin de Âyet-i kerîmede şoyle buyurmaktadır:
“Eli sıkı olma; busbutun eli acık da olma. Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini ceker durursun.” (el-İsrÂ, 29)
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de hadîs-i şerîflerinde şoyle buyurmuşlardır:
“Gercek mu ’minde şu iki haslet asl bir araya gelmez: Cimrilik ve kotu ahlÂk!..” (Tirmizî, Birr, 41/1962)
“Zulumden sakınıp kacınınız. Cunku zulum, kıyÂmet gununde zÂlime zifiri karanlık olacaktır. Cimrilikten de sakınınız. Cunku cimrilik, sizden onceki ummetleri helÂk etmiş, onları birbirlerinin haksız yere kanlarını dokmeye, haramlarını helÂl saymaya sevk etmiştir.” (Muslim, Birr, 56)
“Her AllÂh ’ın gunu iki melek iner. Bunlardan biri:
«AllÂh ’ım! Malını verene yenisini ver!» diye du eder. Diğeri de:
«AllÂh ’ım! Cimrilik edenin malını yok et!» diye beddu eder.” (BuhÂrî, ZekÂt, 27)
CenÂb-ı Hak, dunya servetine gonul kaptırıp, onu rızÂsı yolunda sarf etmeyen cimrilerin fecî Âkıbetini, Âyet-i kerîmede şoyle ifÂde buyurmaktadır:
“O ki mal toplamış ve onu sayıp durmuştur. (O), malının kendisini ebedî kılacağını zanneder. Hayır! Andolsun ki o, Hutame ’ye atılacaktır. Hutame ’nin ne olduğunu bilir misin? AllÂh ’ın, tutuşturulmuş, (yandıkca) tırmanıp kalplerin ta ustune cıkan ateşidir.” (el-Humeze, 2-7)
Cimrilik, AllÂh ’ın lûtfuna değil, malına guvenip sığınmaktır. Malının kendisini ebedî kılacağını zannetmektir. HÂlbuki bir Hak dostu ne guzel soyler:
“Dunyadan ebedîlik isteme! Kendinde yok ki sana da versin!”
Şu fÂnî dunya gunlerini şuursuzca bir mal toplama ihtirÂsı icinde gecirenler, kabre girdikleri gun avuclarında topraktan başka bir şey bulamayacaklardır. Dunya malı yine dunyada kalacak, insan ise kendine biriktirdiği dunyalıkların ağır hesÂbıyla karşılaşacaktır.
Cennetlikler Uc Kısımdır Resûlullah sallÂllÂhu aleyhi ve sellem Efendimiz bir hutbesinde ashÂb-ı kirÂma şoyle hitÂb etmişlerdir:
“…Cennetlikler uc kısımdır:
Ÿ Kuvvet sahibi, Âdil, tasaddukta bulunan ve muvaffak olan kişi. Ÿ Butun yakınlarına ve muslumanlara karşı merhametli ve yumuşak kalpli olan kişi. Ÿ İffetli, namuslu ve ehl u ıyÂl sahibi olduğu hÂlde kimseden bir şey istemeyen kişi. Cehennemlikler Beş Kısımdır Cehennem ehli de beş kısımdır:
Ÿ Aklını, kendisini yanlışlardan korumak icin kullanmayan zayıf irÂdeli insan. Bunlar, aranızda tÂbî olarak bulunurlar, Âile ve mal edinmek (dînî, şahsî ve dunyevî bir fayda temin etmek) icin gayret etmezler. Ÿ TamahkÂrlığını belli etmeyen hÂin kimse. Boylesi, hangi kapıyı calsa mutlak ihÂnet eder. Ÿ Sabah-akşam her fırsatta malın ve ehlin hususunda seni aldatan kimse. Ÿ Cimri ve yalancı. Ÿ Kotu ahlÂklı, cirkin ve kaba sozlu kimse.” Peygamber Efendimiz sallÂllÂhu aleyhi ve sellem sozlerine devamla;
“Allah TeÂl bana; «Oyle mutevÂzı olun ki, kimse kimseye karşı ovunmesin, kimse kimseye karşı zulum ve haksızlık yapmasın!» diye vahyetti.” buyurmuşlardır. (Muslim, Cennet, 63-64)
Şeyh SÂdî ’nin, dunya metÂına aşırı duşkunlukle cimrilikte bulunanlara yaptığı şu îkaz ne kadar ibretlidir:
“Para yığmakla yukseleceğini sanma. Duran su fen kokar ve kurur. Surekli bağışlamaya ve akıtmaya calış. Akan suya gok yardım eder. Yağmur yağdır&