Hac veya umre maksadıyla Mekke ’ye giden kimsenin, yukumlu olmadığı halde Allah rızası icin kestiği kurbandır.
Peygamberimiz (s.a.s.) veda haccında nafile olarak yuz deve kurban etmiştir. Hz. Ali, “Peygamber (s.a.s.) yuz deve kurban etti. Etlerini dağıtmamı emretti, ben de dağıttım” demiştir. (BuhÂrî, Hac, 122. II, 186.)

HEDYİN KESİM YERİ NERESİDİR?

Vacip veya nafile butun hedy kurbanlarının Harem bolgesinde kesilmesi vaciptir. Harem dışında kesilen hedy kurbanları gecerli olmaz. Bu kurbanların Min ’da kesilmesi daha fazîletlidir. “Mina ’nın her yerinde kurban kesilebilir.”(Muslim, Hac, 310. I, 893.)

Muhsar kimse de kurbanını Harem bolgesinde kestirir.

Şafiî mezhebine gore ise ihsar hedyi, mahsur kalınan yerde de kesilebilir. (Nevevî, el-İzah, s. 500.)

HEDYİN KESİM ZAMANI

1- Adak hedy ile nafile hedyin kesim zamanı, Kurban bayramının birinci gunu guneşin doğmasından sonra bayram namazının akabinde başlar ve bayramın dorduncu gunu guneşin batışına kadar devam eder. Bu sure icinde gece ve gunduz kesilebilir.(Mevsîlî, I, 222. Nevevî, el-İzÂh, s. 337. Başnefer, s. 158.)

Zamanında kesilmeyen adak hedyinin kaza edilmesi vaciptir. Zamanında kesilmeyen nafile hedy kaza edilmez.

2- Ceza hadyinin kesim zamanı; ihlalin gercekleşmesiyle başlar.

3- FevÂt Hedyi, haccın kaza edildiği zamanda kesilir.

4- Temettu ve Kıran Hedyinin zamanı;

Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed ’e ile MÂlikî ve Hanbelî mezheplerine gore temettu ve kıran hedyinin kesim zamanı, kurban bayramının ilk gunu fecr-i sadıktan itibaren başlar. Bu kurbanın bayramın ucuncu gunu guneş batınca ya kadar kesilmesi sunnettir. Bu sure icerisinde kesilmez daha sonraya ertelenmesi mekruh ise de ceza gerekmez.

Ebû Hanîfe ’ye gore ise bu hedyin kesim zamanı, kurban bayramının ilk gunu fecr-i sadıktan itibaren başlar. Bu kurbanın kayramın ucuncu gunu guneş batıncaya kadar kesilmesi vÂciptir. Bu sure icerisinde kesilmemesi durumunda biri kazÂ, biri de ceza olarak iki kurban kesmek gerekir.

Şafiî mezhebine gore temettu ve kıran hedyinin kesim zamanı, hac ihramına girme vaktiyle başlar. Ancak temettu haccı yapan kimse umreyi tamamladıktan sonra hac icin ihrama girmeden once bu hedyi kesebilir. Bu hedyin kesiminin son vakti yoktur. Ancak Kurban bayramında kesilmesi daha fazîletlidir. (Abdulğanî el-Mekkî, s. 290-291; Nevevî, el-İzÂh, 338.)

HEDY KURBANLARININ ETLERİ NE YAPILMALI?

Temettu ve kırÂn hedyleri ile nÂfile olarak kesilen hedylerin etlerinden kesen dahil zengin ve fakir herkes yiyebilir.

Ceza hedyi ile adak fevÂt ve ihsÂr hedylerinin etlerinden, kurbanları kesenler ile bakmakla yukumlu oldukları kimseler ve zenginler yiyemezler.

Şafiî mezhebine gore temettu ve kıran haccı yapanların kestikleri hedyler, “şukur hedy”i olmayıp “ceza hedy”i olduğundan bu kurbanların etlerinden kurbanları kesenler ile bakmakla yukumlu oldukları kimseler ve zenginler yiyemezler.

Bu etlerin; sadece Harem bolgesi fakirlerine verilmesi şart değildir, Harem dışındaki yoksullara da gonderilebilir.

KİMLER ORUC TUTMALI?

Temettu veya kıran hedyi kesmesi vacip olan ancak kurbanlık hayvan bulamayan veya bulup da satın alacak imkanı olmayan kimselerin, uc gun hac esnasında, yedi gun de hacdan sonra olmak uzere toplam 10 gun oruc tutmaları gerekir. Konuyla ilgili ayet-i kerimede şoyle buyrulmaktadır:

“Kim umre yapıp (ihramdan cıkarak) hacca kadar (ihramlıya yasak olan şeylerden) yararlanırsa, kolayına gelen kurbanı kesmesi gerekir. (Kurban alma imkanı) bulamayan kimse ucu hacda, yedisi de donduğunuzde (memleketinizde) tam on gun oruc tutar. Bu (durum), ailesi Mescid-i Haram civarında olmayanlar icindir.” (Bakara, 2/196.)

İlk uc gunluk orucun, hac ayları icinde, ihrama girdikten sonra ve kurban bayramından once tutulması gerekir. Bu uc gunluk orucun peş peşe tutulması daha faziletli ise de şart değildir.

Yaşlılar ile tedavisi imkansız hastalığı olanların, oruc yerine fidye vermeleri caiz olmaz.(Abdulğanî el-Mekkî, s. 442-443.) Bu durumdaki kimseler, kurban kesmeden ve oruc tutmadan ihramdan cıkabilirler. Ancak -yapılan hac ceşidine gore- biri “kıran” veya “temettu”, diğeri de kurban kesmeden ihramdan cıkmaları sebebiyle zimmetinde iki kurban borcu kalır. Daha sonra imkan bulduklarında bu kurbanları kestirirler.

Hacdan sonra tutulması gereken yedi gunluk orucun Mekke ’den ayrılmadan tutulması mumkun ise de donduk ten sonra memlekette tutulması daha fazîletlidir. Hacdan sonra tutulması gereken yedi gunluk orucun peş peşe tutulması efdal olmakla birlikte şart değildir.

Şafiî, Malikî ve Hanbelî mezheplerine gore hacda tutulması gereken uc gunluk orucu hacda iken mazeretleri sebebiyle tutamayanlar bu orucları hacdan sonra kaza edebilirler ve kendilerine her hangi bir ceza gerekmez.(Nevevî, el-İzah, s. 472; KinÂnî, II, 7537-538.) Kurban bulamadığı icin uc gunluk oruca başladıktan sonra kurban bulan kimse, orucuna devam eder, artık kurban kesmesi gerekmez.(Nevevî, el-İzah, s. 473; KinÂnî, II, 537.)

Kaynak: Diyanet Hac İlmihali, DİB Yayınları

https://www.islamveihsan.com/hedy-nedir.html
İslam ve İhsan