Arafat neresi? Vakfe nedir, nerede ve nasıl yapılır? “Arafat”[1], Mekke'nin 25 km. guney doğusunda ova gorunumunde duz bir alanın adıdır. Doğu, kuzey ve guneyi dağlarla cevrilidir.
HZ. ADEM İLE HAVVA (A.S.) NEREDE BULUŞTU? Hz. Adem ile Havva'nın cennetten indirildikten sonra buluştukları yere “Arafat”, buluştukları gune “arefe” denilmiştir.[2]
Arafat, Hıll bolgesinde Harem sınırları dışında kalır. Harem sınırı ile Arafat arasında Urene vadisi, Arafat'ın or­tasında “Cebel-i Rahme” (rahmet dağı), batısında Nemîre Mescidi vardır. Gunumuzde Arafat, ağaclandırılmış ve do­kuz oto yol ile Muzdelife'ye bağlanmıştır
Haccın aslî ruknu olan vakfe, Arafat' ta yapılır.
VAKFE NE DEMEK? Sozlukte belirli bir yerde bir sure kalmak anlamına ge­len “vakfe”; bir hac terimi olarak, hac yapma niyetiyle ihra­ma girmiş olan bir kimsenin Zîlhicce ayının 9. gunu zeval­den sonra Arafat'ta bir muddet kalması demektir.
Arafat vakfesi yapılmadan hac ibadeti yerine getirilmiş olmaz. Şu ayetler, Arafat vakfesine işaret etmektedir:
“Arafat'tan ayrılıp (Muzdelife 'ye) akın edînce Meş'ar-i Haram'da Allah'ı anın.”[3]
“Sonra insanların akın ettiği yerden (Arafat 'tan) siz de akın edin.”[4]
Kureyşliler daha onceleri Muzdelife'de vakfe yaparlar, Harem ehli oldukları gerekcesiyle Arafat vakfesi yapmazlardı.[5] Yuce Allah bu ayet ile Arafat'ta vakfe yapılmasını kesin olarak emretmiştir. Peygamberimiz (a.s) da “Hac, Arafat'tır” buyurmuştur.[6]
Vakfe'nin haccın ruknu olduğu konusunda ummetin icmaı hasıl olmuştur.[7]
Arafat vakfesinin şartları, vacipleri, sunnet ve mustehapları vardır.
ARAFAT VAKFESİNİN RUKNU Arafat vakfesinin bir ruknu vardır, o da Arafat sınır­ları icerisinde belirlenen zaman diliminde kısa bir sure bulunmaktır.
Bir kimse ihramlı olarak belirlenen zaman dilimi iceri­sinde bilerek veya bilmeyerek, uyanık veya uyuyarak, ayık veya baygın olarak, oturarak, yuruyerek veya vasıta icerisin­de, abdestli veya abdestsiz, cunup, adetli ve loğusalı, niyet­li veya niyetsiz kısa bir sure Arafat' ta bulunsa vakfe yapmış olur.
ARAFAT VAKFESİNİN GECERLİ OLMASININ ŞARTLARI Arafat vakfesinin gecerli olmasının uc şartı vardır:
a) Hac icin ihrama girmiş olmak
b) Vakfeyi Arefe gunu (9 Zilhicce) guneşin zeval nokta­sına gelmesinden kurban bayramın birinci gunu (10 Zilhic­ce) fecr-i sadığa kadar olan sure icinde yapmak.
Hanbelî mezhebine gore vakfe, Arefe gunu fecr-i sadıktan bayramın birinci gunu fecr-i sadığa kadar yapılabilir.
c) Vakfeyi Arafat' ta yapmak. Arafat sınırları dışında ya­pılan vakfe gecerli olmaz.
d) MÂlikî mezhebine gore, ayrıca gecenin bir cuz'unde Ara­fat' ta bulunmak vakfenin gecerli olması icin şarttır. Guneş bat­madan once Arafat'tan ayrılıp bir daha donmeyen kimsenin haccı bÂtıl olur. [8]
Suresi icinde kısa da olsa bir muddet Arafat'ta vakfe yapmayan kimse hacca yetişememiş olur. Bu kimsenin daha sonraki yıllarda yeniden haccetmesi gerekir.
ARAFAT VAKFESİNİN VACİBİ Arefe gunu gunduz Arafat'a cıkmış olanların guneş batıncaya kadar Arafat'ta beklemeleri vaciptir.
Peygamberimiz (s.a.s.), guneş batıncaya kadar Arafat' ta beklemiştir.[9]
Gunduz Arafat'ta bulunmayıp guneş battıktan sonra Arafat'a gelenler, Arafat vakfesini yapmış olurlar, bu kimse­ler icin her hangi bir ceza da gerekmez.
Malikî mezhebine gore Arafat' ta guneş batıncaya kadar beklemek gerekmez. Az da olsa gunduz Arafat'ta bulunmakla vÂcip yerine gelmiş olur. Vakfe yapan kimse gunduz Arafat'tan ayrılması durumunda vakfesinin gecerli olabilmesi icin gecele­yin gelip kısa bir sure de olsa Arafat'ta bulunması gerekir. [10]
VAKFENİN YAPILDIĞI YER Urene vadisi[11] haric Arafat' ın her tarafı vakfe yeridir. Peygamberimiz (s.a.s.),
“Arafat ’ın heryeri vakfe yeridir.”[12] “(Ancak) Urene Vadisinden uzak durun” buyurmuştur.[13]
Urene vadisi, Harem sınırı ile Arafat arasındaki mevki­dir, Arafat'a dahil değildir.
Mekke istikametinde bulunan Urene vadisi dışında Arafat' ın her hangi bir yerinde vakfe yapan kimse haccın bu aslî ruknunu yerine getirmiş olur.
ARAFAT VAKFESİ NE ZAMAN YAPILIR? Vakfenin yapılacağı zaman, Arefe gunu (9 Zilhicce) guneşin zevalinden sonra başlar, kurban bayramın birinci gunu (10 Zilhicce) fecr-i sadığa kadar devam eder.
Bu zaman diliminde Arafat' ta vakfe yapmayan kimse haccın bu aslî ruknunu yerine getirmemiş ve neticede hac yapmamış olur. Arefe gunu oğle vaktinden once, bayramın birinci gunu sabah namazı vaktinin girdiği andan sonra ya­pılan vakfe gecerli olmaz.
“Fecir doğmadan once Arafat' a yetişen kimse hac yapmış olur”,[14]
“Kim Muzdelife gecesi sabah namazından once Arafat' a gelirse haccı tamam olmuştur”[15] anlamındaki hadisler, Arafat vakfesinin son zamanını bildirmektedir.
Peygamberimiz (s.a.s.) zevalden sonra vakfe yapmış[16]
“Haccın menÂsikini benden alınız” buyurmuştur.[17]
Ahmed b. Hanbel'e gore Arafat vakfesinin zamanı, Arefe gunu fecri sadıkla başlar, bayramın birinci gunu fecr-i sadıkla sona erer.
İmam MÂlik'e gore Arafat vakfesinin vakti, Arefeyi bayra­ma bağlayan gece vaktidir. Az da olsa Arafat'ta geceleyin vakfe yapmayan kimse Arafat vakfesi yapmış sayılmaz.
Arafat' ta vakfe yapmayan kimse hac yapmamış olur. Bu kimsenin başka bir yıl yeniden hac yapması gerekir.[18]
ARAFAT VAKFESİNİN SUNNETLERİ 1. Arefe gunu sabahı guneş doğduktan sonra Mina'dan Arafat'a hareket etmek.
2. Zeval vaktinden once Arafat bolgesinde bulunmak.
3. Mumkunse vakfe icin gusletmek.
4. Oğle namazı oncesinde Nemîre Mescidi'nde hutbe okunması.
5. Oruclu olmamak.
6. Vakfe esnasında abdestli ve kıbleye yonelik bulun­mak.
7. Mumkun olduğu kadar vakfeyi “Cebelu'r-Rahme” denilen tepenin yakınında yapmak.
8. Oğle vakti olunca oğle ve ikindi namazlarını birleşti­rerek kılmak (cem‘-i takdîm).
Peygamberimiz (s.a.s.) Arafat' ta oğle namazı ile ikindi namazını oğle vaktinde birleştirerek kılmıştır.[19]
Ebû Hanîfe'ye gore oğle ile ikindi namazının cem‘i takdîm ile kılınabilmesi icin; Arefe gunu hac icin ihramlı olarak Arafat'ta bulunmak ve namazı Mescid-i Nemîre'de “cemÂat-i kubr” ile kılmak gerekir. Aksi halde her namaz kendi vaktinde kılınır.
Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed ile ŞÃ‚fiî, Hanbelî ve MÂlikî mezheplerine gore, Arefe gunu hac icin ihramlı olanların, oğle ile ikindi namazlarını; ister Nemîre Mescidi'nde ister cadırlarda, ister cemaatle, ister munferit olsun herkesin cem‘-i takdîm ile kılması sunnettir.[20]
CEM-İ TAKDİM İLE NAMAZ NASIL KILINIR? Cem-i takdîm ile namaz şoyle kılınır: Ezan okun­duktan sonra once oğle namazının ilk sunneti kılınır, sonra kamet getirilir ve oğlenin farzı kılınır, tekrar kamet getirilir ve ikindinin farzı kılınır. İki farz arasında sunnet ve nafile kılınmaz. Her iki farzdan sonra telbiye ve teşrik tekbirleri okunur.
9. Vakfeyi, cem‘-i takdîm ile kılınan namazdan sonra yapmak.
Vakfe esnasında ayakta durmak oturmaktan daha fazi­letlidir.
10. Gun boyunca, Kur'an okumak, telbiye, zikir, tehlîl, tekbir, tespih, dua ve istiğfar gibi ibadetleri cokca yapmak.
Mukim olanlar, Arafat'ta oğle ve ikindi namazlarını tam kılarlar. Namazları tam kılanlar da cem-i takdîm yaparlar.
Mekke'de 15 gun ve daha fazla, diğer mezheplere gore giriş ve cıkış gunleri haric 4 gun ve daha fazla kalan kim­se mukîm sayılır ve namazlarını tam kılar. Bu surelerden az kalacak olan kimse ise seferî sayılır ve dort rekatlı namazları iki rekat olarak kılar.[21]
İmam Malik'e gore mukîm olsun misafir dolsun Arafat' ta herkesin namazları seferî olarak kılması sunnettir.[22]
Arafat vakfesi, Cuma gunune rastlarsa mukîm olsun veya misÂfir olsun Cuma namazı Arafat'ta vakfe yapanlara farz olmaz.[23]
Dipnotlar:
[1] Arafat kelimesi sozlukte; bilme, anlama ve tanıma anlamlarındaki arf kokun­den turemiştir.
[2] Kurtubî, II, 415.
[3] Bakara, 2/198.
[4] Bakara, 2/199.
[5] Muslim, Hac, 151-152. I, 893-894. KÂsÂnî, II, 125.
[6] NesÂî, MenÂsiku'l-haccı, 203. V 256. Hac Arafattır. İbn MÂce, MenÂsik, 57. II, 1003. Tirmizî'nin rivayeti “Hac, Arafat'tır, hac Arafat'tır, hac Arafat'tır” şeklindedir. Tirmizî, Tefsîr, 3. V, 214. Ebû DÂvûd'un rivayeti ise, Hac Arafat gunudur” şeklindedir. Menasik, 69. II, 485.
[7] KÂsÂnî, II, 125. İbn Ruşd, I, 424.
[8] İbn Ruşd, I, 426. Kurtubî, II, 417. İbn KudÂme, V, 24
[9] Ebû DÂvûd, MenÂsik, 61, II, 467. Ahmed, I, 75.
[10] KÂsÂnî, II, 127. Şirbînî, II, 262-263. İbn KudÂme, V, 155
[11] İbn MÂce, Hac, I, 1002. Malik, Hac, I, 388. Ahmed, IV, 82. KÂsÂnî, II, 151.
[12] Muslim, Hac, 149. I, 893.
[13] İbn MÂce, MenÂsik, 55. II, 1002.
[14] Tirmizî, Tefsîr, 3. V, 214
[15] İbn MÂce, MenÂsik, 57. No: 3015. II, 1003. Bir diğer hadis şoyledir: “Kim Muzdelife gecesi sabah namazından once Arafat' a gelirse haccı tamam olmuştur” Ebû DÂvûd, Menasik, 69. II, 485.
[16] KÂsÂnî, II, 126
[17] Muslim, Hac, 310. I, 893.
[18] KÂsÂnî, II, 126-127. İbn KudÂme, V,24; Şirbînî, II, 262-264. İbn Ruşd, I, 426. Kurtubî, II, 416.
[19] NesÂî, MenÂsik, 201. V, 254.
[20] KÂsÂnî, II, 152-153. Şirbînî, II, 260. İbn KudÂme, V,12-13 . İbn Ruşd, I, 424-425.
[21] KÂsÂnî, II, 152. Şirbînî, II, 260. Tirmizî, Hac, 52, III, 229.
[22] Tirmizî, Hac, 52, III, 229.
[23] KÂsÂnî, II. 151-152. İbn Ruşd, I, 425. Kurtubî, II, 418-420. Şirbînî, II, 260­263.
Kaynak: Dİyanet Hac İlmihali
İslam ve İhsan