Mescidi Nebevi (Mescidi Nebi) nedir ve nerededir? Mescidi Nebevi'nin ozellikleri nelerdir? Mescidi Nebevi'yi kim yaptı? Mescidi Nebevi'nin kac kapısı vardır, bolumleri ve Mescidi Nebi hakkında kısa bilgiler...İslÂm tarihinde bir donum noktası olan Resûl-i Ekrem ’in Mekke ’den Medine ’ye hicretinden sonra gercekleştirilen ilk faaliyetlerden biri Mescid-i Nebevî ’nin (Mescid-i Neb&#238 inşasıdır. Bizzat Hz. Peygamber tarafından yaptırılan iki mescidden biri olan (diğeri KubÂ), Mescid-i Nebevî onun Medine ’deki butun faaliyetlerinin merkezinde yer almış ve fonksiyonları bakımından sonraki donemde kurulan camilere ornek teşkil etmiştir.
Mescid-i Nebevî ’nin adı Kur ’Ân-ı Kerîm ’de doğrudan gecmemekle birlikte “ilk gunden takv uzerine kurulan mescid” ifadesiyle (et-Tevbe 9/108) Mescid-i Nebevî veya Mescid-i Kub ’nın kastedildiği rivayet edilmektedir (Musned, III, 91; Muslim, “Ḥac”, 514; BelÂzurî, Futûh, s. 4; Taberî, CÂmiʿu ’l-beyÂn, XI, 26-28).
Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, 12 Rebîulevvel (24 Eylul 622) Cuma gunu Medine ’ye girdiğinde kendisini davet edenleri kırmamak icin devesi Kasv ’nın salıverilmesini ve onun coktuğu yere en yakın olan evde konaklayacağını soyledi.
NASIL İNŞA EDİLDİ? Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bu sırada, Hz. Nûh -aleyhisselÂm-'a oğretilen ve butun muminlere tavsiye edilen, varılması gereken yere en guzel ve en iyi şekilde ulaşmanın dilendiği, "Rabbim! Beni mubarek bir menzile kondur. Şuphesiz konaklatanların en hayırlısı sensin" (el-Mu'minûn 23/29) duasını tekrarlıyordu. Kasv ’nın MÂlik b. NeccÂroğulları'nın evlerinin onunde hurma kurutulan duzlukte cokmesi uzerine buraya en yakın evin sahibi Ebû Eyyûb el-EnsÂrî ’ye misafir oldu. Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Kasv ’nın coktuğu arsayı Sehl ve Suheyl adlarındaki iki yetimden satın alıp (BuhÂrî, "MenÂkıbu'l-ensÂr”, 45) engebeli ve calılık olan zeminini duzelttirdikten sonra mescidin temelini attı. 623 yılı Nisan ayında tamamlanan mescidin inşası, Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in guzel sozleri ve şiirlerle teşvik edilen ensar ve muhacirlerin kaynaşması icin iyi bir fırsat olmuştu.
MESCİDİ NEBEVİ'NİN OZELLİKLERİ, KAPILARI VE DONEM DONEM İNŞAA SURECİ İlk bina, taş temel uzerine tek sıra kerpicten, bir adam boyu kadar yukseklikteki cevre duvarı ile kuşatılarak ustu acık bicimde 60 x 70 arşınlık bir alana (1022 m2) inşa edildi. Kıblesi bizzat Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- tarafından Kudus'e yonelik olarak yapılan ve batı ta-rafında BÂburrahme (BÂbuÂtike), doğu tarafında BÂbucibrîl (BÂbuosman) ve guney tarafında BÂbulcenûbî adlarıyla uc kapısı bulunan mescidin doğu duvarının guney kısmına Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in hanımları Hz. Âişe -radıyallÂhu anha- ve Hz. Sevde -radıyallÂhu anha- icin iki adet oda yapıldı. Daha sonra sayıları dokuza cıkan bu odaların kapılarından biri mescide acılıyordu. Kıble hicretten on altı veya on yedi ay sonra Kudus ’ten KÂbe'ye cevrilince guneyde bulunan yeni kıble tarafına gelen kapı kapatılarak kuzey duvarında yeni bir kapı acıldı.
Peygamberimiz (s.a.v) Doneminde Neler Yapıldı? Basit ve sade, ancak son derece fonksiyonel olan Mescid-i Nebevî muslumanların sayısının artmasıyla ihtiyaca cevap veremeyince 628 yılında Hayber Seferi donuşu yeni ilÂvelerle genişletildi. Hz. Osman -radıyallÂhu anh- Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in teşvikiyle Mescid-i Nebevî ’ye bitişik olan bazı yerleri buraya dahil etmek amacıyla satın aldı. Bu donemde kıble tarafı haric uc tarafından genişletilen Mescid-i Nebevî kare planlı bir hale geldi ve toplam alanı 2433 m2'ye ulaştı. Başlangıcta uzeri ortulmeyen Mescid-i Nebevî ’nin kıble tarafına Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in namaz kıldırdığı yere yağmur ve guneşten korunmak icin hurma kutuğunden altı direk uzerinde bir sundurma yapıldı. Kıble KÂbe'ye cevrilince arkada kalan bu sundurma kısmen korunarak Suffe ehlinin barındığı yer oldu. Mescidin guney duvarına da paralel dokuzar adet hurma kutuğunun uc sıra halinde dizilip ahşap sutunlar uzerine oturtulduğu bir catı yapıldı. Araları 4,44 m. olan bu sutunlar, hurma ağacından kirişlerle birbirine bağlanıp yanlamasına hurma dalı ve yaprakları, izhir ve semer otlarıyla ortulerek toprakla kapatıldı.
Raşit Halifeler Doneminde 'Mescidi Nebevi' Mescid-i Nebevî Hz. Ebû Bekir -radıyallÂhu anh- doneminde herhangi bir değişikliğe uğramadı. Ancak artan ihtiyac uzerine once Hz. Omer -radıyallÂhu anh- tarafından 638 yılında, daha sonra da Hz. Osman -radıyallÂhu anh- doneminde genişletilerek yeniden inşa edildi (649-650). Mescid-i Nebevî, Emevî halifelerinden Velîd b. Abdulmelik'in Medine Valisi Omer b. Abdulazîz ’in onculuğunde hucre-i saÂdeti icerisine alacak şekilde genişletilerek minare ve niş tarzı mihrap eklendi.
Abbasiler ve Osmanlılar Donemi AbbÂsîler doneminde ceşitli imar faaliyetlerine sahne olan ve genişletilen Mescid-i Nebevî, Memlukler zamanında da ceşitli imarlar gordu. Hicaz'a hÂkim olduktan sonra "hÂdimu ’l-Haremeyn" unvanını kullanmaya başlayan Osmanlı padişahları, Medine'nin ve Mescid-i Nebevî'nin imarına ozel onem verdiler. Osmanlı doneminde Mescid-i Nebevî ’ye yonelik ilk imar faaliyeti Kanûnî Sultan Suleyman tarafından gercekleştirildi (1531-1540) ve daha sonra muhtelif zamanlarda Mescid-i Nebevî'de tamirat ve yenilikler yapıldı. II. Mahmud zamanında 1817 ’de başlayan ve 1837 ’de tamamlanan faaliyet sırasında, daha once Memlûk Sultanı Kayıtbay tarafından yenilenen hucre-i saÂdet uzerindeki kubbenin yerine taştan yeni bir kubbe yaptırıldı ve ustu kurşunla kaplatılarak yeşile boyandı. OsmanlIlar devrinde Mescid-i Nebevî'deki en buyuk imar faaliyeti Sultan Abdulmecid zamanında gercekleştirildi. 1850-1861 yılları arasında tamamı yenilenen Mescid-i Nebevî'nin alanı 10.939 m2'ye ulaştı. Beş kapısı olan Mescid-i Nebevî ’nin zeminine mermer doşendi. Abdullah Zuhdu, uc yıl suren bir calışmadan sonra Mescid-i Nebevî'nin kubbe kasnaklarını, duvarlarını, kapılarını, mihrap ve sutunlarını kuşak halinde celî sulus tarzında Âyetler, hadisler, Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in ve mescidinin ad ve sıfatlarıyla tezyin etti.
Suudiler Doneminde Yapıldı? Suudiler doneminde 1949'da başlayıp 1955 ’te tamamlanan ilk genişletme esnasında Mescid-i Nebevî 16.326 m2'ye ulaştı. Bu genişletme planlanırken Abdulmecid doneminde gercekleştirilen imarla uyumlu olmasına dikkat edilerek cift avlulu bir bolum inşa edildi, ayrıca ic avlu oluşturuldu. 1973'te mescidin batı tarafında namaz kılmak icin 35.000 m2'lik golgelik bir alan oluşturuldu. Bir sure sonra buna 43.000 m2'lik bir ilÂve daha yapıldı.
Mescid-i Nebevî ’nin tarihinde en buyuk genişletme ve imar faaliyeti 1984-1994 yılları arasında gecekleştirildi. Mevcut yapıyı doğu, batı ve kuzeyden kuşatan 82.000 m2 ’lik bu ilÂve ile, mescidin alanı 98.326 m2'ye ulaştı. Mescidin damında namaz kılınabilecek 67.000 m2 ’lik kısımla birlikte toplam alan 165.326 m2 oldu. Mescidi kuşatan, mermerle doşeli avlusu 235.000 m2 olan Mescid-i Nebevî'de aynı anda 650.000 kişinin ibadet edebileceği 400.000 m2'lik bir alana ulaşıldı. Minarelerin sayısı ona cıkarıldı ve mescidin bodrum kısmı garaj olarak tasarlandı.
Vahyin en cok indiği mekÂnlardan biri olan Mescidi Nebevî, yeryuzunde ziyaret edilmeye değer uc mescidden (diğerleri Mescid-i HarÂm ve Mescid-i AksÂ) biridir; bundan dolayı burada yapılan ibadet diğer mescidlerde yapılandan daha ustundur.
Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Mescid-i Nebevî'de kılınan namazın Mescid-i HarÂm haric diğer yerlerde kılınan namazdan bin kat daha faziletli olduğunu bizzat haber vermiştir (BuhÂrî, "Fazlu ’s-salÂt fî mescidi Mekke ve'lMedîne", 1; Muslim, "Hac", 505-513).
Mescid-i Nebevî, inşasından itibaren Mekke ’deki Mescid-i HarÂm gibi en onemli ilim merkezi olması yanında şehrin gundelik hayatının cekirdeğini oluşturmuş ve bu ozelliğini tarih boyunca surdurmuştur. Mescidin harimiyle avlu ve revaklarında ders halkalarının kurulması Âdettendi, ozellikle hac mevsimlerinde İslÂm dunyasının dort bir yanından gelen Âlimler bu derslere katılmaya ozen gosterirlerdi. Mescid-i Nebevî ’nin ilk imamı, hatip ve vÂizi olan Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’den sonra bu gorevler halifeler, başşehrin Medine ’den Dımaşk'a nakledilmesinden sonra valiler, ardından imam ve hatipler tarafından ustlenilmiştir. İslÂmiyet ’in ilk yıllarında butun resmî faaliyetler Mescid-i Nebevî ’de gercekleştiriliyordu. Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, ceşitli Arap kabilelerine mensup elci heyetlerini burada "ustuvÂnetu'l-vufûd" adı verilen sutunun onunde kabul etmiş, bazı heyetler mescidin icerisinde kurulan cadırlarda ağırlanmıştır.
MESCİDİ NEBEVİ'NİN BOLUMLERİ HUCRE-İ SAÂDET Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Mescid-i Nebevî'yi inşa ederken kendisi icin doğu duvarının guney kısmına bitişik iki hucre yaptırdı. Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ve ailesine tahsis edilen bu hucrelerin sayısı onun sağlığında dokuza ulaştı. Hicretin 11. yılı Safer ayının sonlarında rahatsızlanan ve son gunlerini Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ-'ya ait odada geciren Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- vefat etmeden once, "LÂ ilÂhe illallah, ruh teslimi ne zor şeymiş!" dedi ve Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ-'nın kolları arasında "maarefikı'l-a'lÂ" (en yuce dosta) sozuyle ruhunu teslim etti (13 Rebîulevvel
11/8 Haziran 632 Pazartesi). Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in naaşı, Hz. Ebû Bekir -radıyallÂhu anh-'ın naklettiği bir hadise (Tirmizî, "CenÂ'iz" 33; İbn MÂce, "CenÂ'iz", 65) dayanılarak vefat ettiği yerde defnedildi. Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ-'nın odası bundan sonra Hucre-i SaÂdet diye anılmaya başlandı. Hz. Ebû Bekir vefat etmeden once Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yanına defnedilmesini vasiyet etmiş ve bu isteği yerine getirilmişti. Hz. Omer -radıyallÂhu anh- ise yaralandığı zaman Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yanına defnedilmek icin Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ-'dan izin istemiş, o da "Kendime duşunduğum yeri sana veriyorum” diyerek bu talebi uygun gormuştu. Hz. Omer -radıyallÂhu anh- ’ın defninin ardından Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ- oturduğu kısımla kabirler arasına bir duvar ordurerek bir kapı yaptırmıştı. Hz. Âişe -radıyallÂhu anhÂ-'ın ikamet ettiği kısmın kuzeyinde de bir kapı bulunuyor ve giriş cıkış icin burası kullanılıyordu.
Emevîler doneminden itibaren başta cuma namazları olmak uzere kalabalık zamanlarda bu odalar da kullanılmıştı. Halife Velîd b. Abdulmelik zamanında yıkılarak Mescid-i Nebevî ’ye dahil edilinceye kadar Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in hayatta kalan eşleri ile Ehl-i beyte mensup kimseler bu odaları ikamet yeri olarak kullanmaya devam etmişlerdi. Tavanı bir insanın elini uzattığında değebileceği kadar alcak olan bu hucrelerin Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in sade hayatını gostermesi bakımından mevcut haliyle korunmasını isteyenler coğunlukta bulunduğu halde halifenin emrine uyan Vali Omer b. Abdulazîz ortadan kaldırılan hucrelerden aldığı kerpiclerle teberruken Harre mevkiinde bir ev yaptırmıştı. Duzenlemeler yapılırken Hucre-i SaÂdet'in kuzey kısmı Hz. FÂtıma -radıyallÂhu anhÂ-'nın evini icine alacak şekilde genişletildi ve Kabe'ye benzememesi icin ucgen planında yapıldı. Boylece hucre beşgen haline getirildi; ancak etrafını cevreleyen şebeke gunumuzde de olduğu gibi dikdortgendi.
Emevîler'den sonra AbbÂsîler ve diğer İslÂm devletleri Hucre-i SaÂdet ’in imarına ayrı onem verdiler. Memlûk Sultanı Kalavun devrinde Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in kabri uzerine ilk defa ahşap bir kubbe inşa edildi. Sultan Kayıtbay kubbeyi daha buyuğu ile yeniletti; II. Mahmud zamanında bu kubbenin yerine taştan yeni bir kubbe yapıldı, ustu de kurşunla kaplatılarak yeşile boyandı. Gunumuze kadar gelen ve Mescid-i Nebevî'nin simgesi olan bu kubbe renginden dolayı "KubbetuT-hadr” adıyla anılmaktadır.
Hucre-i SaÂdet'in bakım ve korunması icin şeyhulharemin emrinde iki ayrı sınıf ağa gece ve gunduz gorev yapardı. İlk defa Nûreddîn Mahmûd Zengî ta-rafından başlatılan bu uygulama OsmanlIlar zamanında kurum haline gelmiştir. Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in minberinin bulunduğu yerle butunleşerek Mescid-i Nebevî ’nin en onemli bolumu haline gelen Hucre-i SaÂdet'i ziyaret etmek butun muslumanların en buyuk ozlemidir ve her yıl milyonlarca mumin bu bahtiyarlığa erişmek icin yollara duşer. Bunda şuphesiz Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in, "Beni vefatımdan sonra ziyaret eden, sağlığımda ziyaret etmiş gibidir" (Heysemî, IV, 2); "Kabrimi ziyaret edene şefaatim vÂcip olur" (Heysemî, IV, 2) meÂlindeki hadislerinin de etkisi vardır.
"Sakın terk-i edebden kûy-i mahbûb-ı HudÂ'dır bu
NazargÂh-ı İlÂhîdir makÂm-ı MustafÂ'dır bu" (NÂb&#238
Kur ’Ân'ı Kerîm'de Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e salÂtu selÂm okumak, onun rehberliğine sıkı sıkıya bağlanarak kendisine saygı gosterilmesi emredilmiştir (el-AhzÂb 33/56). Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de şoyle buyurmaktadır: "Her kim kabrimin başında bana salÂtu selÂm getirirse ben onu aracısız olarak işitirim. Her kim de benden uzakta bana salÂtu selÂm getirirse melekler onu bana ulaştırır" (Musned, I, 387, 441, 452; DÂrimî, "RikÂk", 58).
"Ey bÂd-ı sabÂ, uğrarsa yolun semt-i Haremeyn'e
Ta'zîmimi arzeyle, Resûlu's-sekaleyne."
RAVZA-İ MUTAHHARA Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- mescidinde namaz kılmayı teşvik etmiş ve eviyle minberi arasındaki bolumun (Ravza-i Mutahhara) cennet bahcelerinden bir bahce olduğunu bildirmiştir (BuhÂrî, "Fazlu ’s-salÂt fî mescidi Mekke ve'l-Medîne", 5; Muslim, "Hac", 500-502).
Ravza-i Mutahhara'dan başka yeryuzunde cennetten olduğu bildirilen başka bir yer yoktur. Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir diğer hadiste de minberinin ayaklarının dayandığı yerin cennetten olduğunu belirtmiştir (Musned, VI, 289, 292; NesÂî, "MesÂcid", 7).
Ravza-i Mutahhara onceki imarlarda olduğu gibi Sultan Abdulmecid'in imarı sırasında da korunmuştur. 1984-1994 yılları arasında gecekleştirilen genişletmede eski haliyle bırakılan 22 x 15 m. ebadındaki bu bolumde İslÂmiyet ’in ilk doneminden hÂtıralar taşıyan ve her birinin ayrı adı olan sutunlar yer almaktadır. Bunlardan uzerine adları ve Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in Mescid-i Nebevî ile ilgili hadisleri yazılarak diğerlerinden farkları vurgulanan başlıcaları şunlardır: UstuvÂnetu Âişe, UstuvÂnetu ’t-tevbe, UstuvÂnetu's-serîr, UstuvÂnetu'l-hares, UstuvÂnetu ’lvufûd, UstuvÂnetu ’t-teheccud.
MİNBER Mescidde onceleri bir hurma kutuğune yaslanarak cemaate hitap eden Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- icin hicretin 7 (628) veya 8. yılında ılgın ağacından iki basamak ve bir oturma yerinden ibaret bir minber yapılmıştı. Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’den sonra halifeleri kendisine hurmeten minberin en ustteki ucuncu basamağına oturmamışlardır. Emevîler doneminde minbere altı basamak daha ilÂve edilmiştir. Onceleri ahşaptan olan minberin yapımında daha sonra taş ve alcı, XVI. yuzyıldan itibaren de mermer kullanılmıştır. Memlûk Sultanı Kayıtbay ’ın 1483'te gonderdiği mermer minber daha sonra Mescid-i KubÂ'ya nakledilerek yerine Osmanlı Sultanı III. Murad tarafından 1590 ’da armağan edilen mermer minber konulmuştur. Osmanlı selÂtin camilerinde benzerleri gorulen, uzerinde zarif altın tezyinatlı kubbenin yer aldığı, yaklaşık 7 m. yuksekliğindeki bu minber, susleme ve tezyinat bakımından bir şaheser olup halen Hz. Peygamberin mihrabının sağında ve minberinin yerinde durmaktadır.
MİHRAP Mescid-i Nebevî ilk yapıldığı zaman mihrabı yoktu, ancak Hz. Peygamberin namaz kıldırdığı yer belirgindi. Omer b. Abdulazîz Medine valiliği sırasında Mescid-i Nebevî'yi imar ederken Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in namazda durduğu yere niş tarzında bir mihrap ilave ettirmiş, burası Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-'in mihrabı olarak meşhur olmuştur. Emevîler ve AbbÂsîler doneminde mescidde yapılan duzenlemelerde mihraba giden revakın tezyinatına ozel onem verilmiş, sağında imamın girmesi icin bir kapısı bulunan mihrabın ustu altın tezyinatlı bir kubbe ile ortulmuştur. Memlûk ve Osmanlı sultanları da mihrabın korunması ve tezyin edilmesine buyuk onem vermişlerdir. 1984 ’te mihrap tamamen yenilenmiştir. Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in gece namazı kıldığı yerde bulunan, Sultan Kayıtbay ve Sultan Abdulmecid devirlerinde yenilenen, uzerinde altın suslemeler ve teheccud Âyetlerinin yazılı olduğu diğer mihrap "mihrÂbu ’t-teheccud” adıyla bilinmektedir.
MAHFİL Halife Hz. Omer -radıyallÂhu anh-'ın Mescid-i Nebevî'de şehid edilmesini dikkate alan Hz. Osman -radıyallÂhu anh-, Hz. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in minberinin kuzeyinde BilÂl-ı Habeşî -radıyallÂhu anh-'ın muezzinlik yaptığı yerde zemini yukseltilmiş ve cevresi kuşatılmış bir mahalde namaz kılmayı Âdet edinmişti. Daha sonra muezzin mahfili (maksûre) olarak kullanılan bu mekÂn "mukebbiriyye” adıyla meşhur oldu. İlk zamanlarda sade ve basit yapıda ahşap olan mahfil, Sultan Kayıtbay tarafından ince ve zarif dort direk uzerine tamamen mermerden yapılmıştır. Bundan sonra tamir ve tÂdilÂt goren muezzin mahfilinin en son onarımı 1983'de gercekleştirilmiştir.
İslam ve İhsan
MESCİD İ NEBEVÎ ’NİN YAPISI
MESCİD-İ NEBEVİ'DEN MUHTEŞEM BİR EZAN (MASJİD AL-NABAWİ)