Haccın farz olduğunu gosteren ayetler hangileridir? İslam ’da haccın farz oluşunun delilleri.Beytullah ’ı, Hz. İbrahim ve oğlu İsmail (a.s) ile birlikte inşa ettikleri ve ilk hac uygulamasına o donemde başlandığı icin, hac ibadetinin kokenleri Hz. İbrahim ’in uygulamalarına dayanır.
HACCIN FARZ OLUŞUNA DELİL OLAN AYETLER Aşağıdaki Âyetlerde haccın başlangıcı hakkında şoyle buyurulur:
“Bir zamanlar İbrÂhim ’e, BeytullÂh ’ın yerini hazırlamış ve (ona şoyle demiştik): “Bana hicbir şeyi ortak koşma. Beyt ’imi tavaf edenler, namaz kılanlar, rukû ve secde edenler icin iyice temizle.”
“İnsanları hacca cağır. Gerek yaya, gerek her uzak yoldan gelen, vasıtalarla sana gelsinler!”
“Boylece onlar kendilerine ait birtakım faydalara tanık olsunlar ve (Allah ’ın) kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar uzerine belirli gunlerde (kurban keserken) Allah ’ın adını ansınlar. Artık onlardan yeyin ve sıkıntı icinde olan yoksula da yedirin. Sonra kirlerinden arınsınlar, adaklarını yerine getirsinler. Beyt-i Atîk ’i (KÂbe) tavaf etsinler.” [1]
Mekke kenti 630 M. yılında fethedilinceye kadar, KÂbe putlarla dolu olup, muşriklerce kendi usullerine gore ziyaret ediliyordu. Bu konuda ilk olarak hicretin 6 ncı yılında inen, “Haccı ve umreyi Allah icin tamamlayın” [2] Âyeti, başlanmış olan hac ve umrenin tamamlanmasını bildirmiştir. Nitekim o yıl, Allah ’ın Elcisi, 1400 kadar sahÂbe ile birlikte umre icin ihrama girip, Hudeybiye ’ye kadar gelmiş, ancak Mekke muşriklerinin umreye izin vermemesi uzerine, “Hudeybiye Antlaşması” nı imzalayarak geri donmuşlerdi. Bu antlaşma gereği ertesi yıl, bu eksik kalan umre kaza edilmiştir.
Sağlam gorulen goruşe gore, İslÂm ’da ilk hac, hicretin 9 ncu yılında farz kılınmıştır. Dayandığı delil şu Âyettir: “Beytullah ’a gitmeye gucu yeten herkesin o evi haccetmesi, Allah ’ın insanlar uzerinde bir hakkıdır.” [3] O yıl Hz. Peygamber, Ebû Bekir (r.a) ’ı hac emîri olarak gorevlendirmiş, kendisi hacca katılmamıştır. Onuncu hicret yılında yaptığı “Veda haccı”, onun yaptığı tek hacdır.
Hadislerde şoyle buyurulur:
“İslÂm beş esas uzerine bin edilmiştir: Allah ’tan başka ilÂh olmadığına ve Muhammed (s.a.s) ’in Allah ’ın Elcisi olduğuna şehÂdet etmek, namaz kılmak, zekÂt vermek, Beytullah ’ı haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.” [4]
Yukarıda verdiğimiz, haccın farz olduğunu bildiren Âyet inince, Allah ’ın Rasûlu ashÂb-ı kirama hitap ederek şoyle buyurmuştur: “Şuphesiz Allah size haccı farz kıldı, haccı ifa ediniz.” Bir adam, “her yıl mı?” diye sormuş, Rasûlullah (s.a.s) susunca, bu soruyu uc kez tekrarlamıştı. Bunun uzerine Allah ’ın Elcisi şoyle buyurmuştur: “Eğer evet deseydim, hac uzerinize her yıl farz olurdu, buna da guc yetiremezdiniz. Sonra şunları ekledi: Ben sizi bıraktığım surece, siz de beni kendi hÂlime bırakın. Cunku sizden oncekiler, peygamberlerine cok soru sormaları ve goruş ayrılıklarına duşmeleri yuzunden helÂk olmuşlardır. Ben size bir şeyi emredince onu gucunuzun yettiği olcude yapınız, size bir şeyi yasaklayınca da onu bırakınız.” [5] İbn Abbas (r.a) ’dan yapılan rivÂyette, soru soranın Akra ’ İbn HÂbis olduğu belirtilir ve şu ilÂve yer alır: “Kim birden fazla hac yaparsa, bu nÂfile hac olur. ” [6] Bu hadis, haccın farz olarak tekrarının gerekmediğini gosterir. İslÂm hukukcuları, haccın bir defadan fazla farz olmadığı ve fazla haccın nÂfile sayılacağı konusunda goruş birliği icindedirler.[7]
Başka bir hadiste şoyle buyurulur: “Hac ve umreyi birbirinin ardından yapın, cunku bunlar koruğun demir, altın ve gumuşten kiri, pası gidermesi gibi, yoksulluğu ve gunahları giderir. Makbul bir haccın karşılığı ise ancak cennettir.” [8]
Bazı durumlarda birden fazla hac yapmak gerekebilir. Adak haccı ve bozulan bir nÂfile haccı kaza etmek bu niteliktedir. Kimi zaman ise hac haram olur; haram para ile haccetmek gibi. Kimi zaman da mekrûh olur; hizmete muhtac olan ana-babanın iznini almadan haccetmek gibi. Ebeveyn bulunmayınca dede ve nineden, borcunu odeyecek başka bir malı bulunmayan borclu ve kefilin, alacaklılardan izinsiz hac yapması da mekruhtur. Hanefîlere gore bu, harama yakın bir kerÂhettir.
Hanefî, ŞÃ‚fiî ve MÂlikîler ’e gore haram para ile yapılacak hac ibadeti, cirkin olmakla birlikte gecerli olur. Bu uc mezhep, boyle bir haccı, gasp edilen arazi uzerinde kılınan namaza kıyas etmiştir. Her ne kadar ecir ve fazileti azalsa da, o kimsenin uzerinden farz veya nÂfile hac duşer. Hanbelîler ’e gore ise, haram malla yapılacak hac gecerli olmaz. Cunku bu mezhep, gasp edilen arazi uzerinde kılınacak namazı da gecerli saymaz.[9]
Dipnotlar:
[1] Hac, 22/26-29. [2] Bakara, 2/196 [3] Âl-i İmrÂn, 3/97 [4] BuhÂrî, İman, 1, 2; Muslim, İman, 19-22; Tirmizî, İmÂn, 3; NesÂî, İmÂn, 13. [5] Muslim, Hac, 412; Nesaî, MenÂsik, 1; A. İbn Hanbel, II, 508. [6] İbn Hanbel, II, 508; NesÂî, MenÂsik, I; ŞevkÂnî, age, IV, 279. [7] İbnu ’l-HumÂm, Fethu ’l-Kadîr, Kahire 1316, II, 122; ŞevkÂnî, age, IV, 280. [8] Tirmizî, Hac, 2; NesÂî, Hac, 6; İbn MÂce, MenÂsik, 3. [9] KÂsÂnî, BedÂyiu ’s-SanÂyi ’, II, 223; Zuhaylî, age, III, 223.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Donduren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan