1. Hac ibadeti ile yukumlu olan bir kimse; uzerine hac farz olduğu yıl bu gorevi yerine getirmez, daha sonra hac yapmasına engel bir durum ortaya cıkar ve bu engelin omrunun sonuna kadar devam edeceği bilinirse yerine bedel gonderir. Bu kimsenin bedel gondermesi ittifakla farzdır. Sağlığında bedel gondermemiş ise, olumunden sonra yerine bedel gonderilmesini vasiyet etmesi gerekir. Vasiyet etmezse gunahkar olur.(KÂsÂnî, II, 221.) Boyle bir vasiyette bulunmamış ise mirascıları onun adında vekaleten hac yapabilir veya vekil gonderebilirler.

2. Haccın farz olması icin gerekli şartları taşıdığı halde sağlık ve yaşlılık nedeniyle bizzat hac yapamayacak durumda olan kimselere haccın farz olup olmadığı konusunda ihtilaf edilmiştir:

a) Gorme ozurlu kimse hakkında Ebû Hanîfe ’den iki rivayet vardır. Meşhur olan rivayete gore ekonomik gucu olsa ve kendisine refakat edecek biri bulunsa bile a ’ma kimseye hac farz değildir. Bu kimsenin bedel gondermesi de gerekmez.(Abdulğanî el-Mekkî, s. 56.)

İmam Muhammed ile Ebû Yusuf ’un tercih ettikleri goruşe gore bu a ’ma kimsenin ekonomik gucu ve kendisine refakat edecek biri varsa hac yapması farz olur. Diğer mezheplerin goruşleri de bu istikamettedir.(İbn HumÂm, II, 421. Semerkandî, II, 383. KÂsÂnî, II; 121. Şirbînî, II, 218.)

b) Hanefî ve Malikî mezheplerine gore bir kimsenin hac ile yukumlu olabilmesi icin diğer şartların yanında bedenen sağlıklı olması da gerekir. Dolayısıyla felcli, koturum ve tedavi imkanı olmayan hastalar ile cok yaşlı kimselere hac farz olmaz.(İbn HumÂm, II, 421. Semerkandî, II, 383. KÂsÂnî, II; 121. Şirbînî, II, 218.)

ŞÃ‚fiî ve Hanbelî mezheplerine gore ekonomik imkanı bulunan ve diğer şartları da taşıyan ancak cok yaşlı olması veya felcli ve koturum olma gibi bedensel bir engeli ve tedavisi imkansız bir hastalığı bulunması sebebiyle bizzat hac yapamayacak durumda olan kimselerin yerlerine bedel gondermeleri gerekir. (Şirbînî, II, 219. İbn KudÂme, IV, 351. İbn Ruşd, I, 391.) Bu kimselerin bedenen hac yapmaya gucleri yetmiyorsa da maddî yonden yetmektedir. Bu goruşun delili yukarıda zikredilen hadislerdir.

Hanbelî mezhebine gore; hacca bedel gonderen kimse daha sonra bizzat gitme imkanını elde etse bile yeniden hac yapması gerekmez. Cunku mukellef, vekalet yolu ile de olsa farz olan haccı yerine getirmiştir.(İbn Kudame, IV, 353.)

KAYNAK: Diyanet Hac İlmihali, DİB Yayınları, 2013, Ankara
İslam ve İhsan