ACIKLAMALAR
6771 sayılı Kanun ile Anayasa'da yapılan değişiklikler, soz konusu Kanun'un 18'inci maddesine gore uc ayrı tarihte yururluğe girecektir: Birlikte yapılan Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı secimleri sonucunda Cumhurbaşkanının goreve başladığı tarih, Birlikte yapılacak ilk Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı secimlerine ilişkin takvimin başladığı tarih, 6771 sayılı Kanun'un halkoylamasında kabul edildiği 16 Nisan 2017 tarihi. 6771 sayılı Kanun ile Anayasa'da yapılan değişiklikler farklı tarihlerde yururluğe gireceğinden, Anayasa metni de buna gore duzenlenmiştir. Buna gore, 6771 sayılı Kanun'un 16 Nisan 2017 gunu yapılan halkoylamasında kabul edilmesi ile birlikte, bu tarihte yururluğe giren değişiklikler metne doğrudan işlenmiştir. Yururluk tarihi, "birlikte yapılan Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı secimleri sonucunda Cumhurbaşkanının goreve başladığı tarih" olan değişiklikler, yerine işlenmiş bicimiyle EK-1'de yer almaktadır. Yururluk tarihi, "birlikte yapılacak ilk Turkiye Buyuk Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı secimlerine ilişkin takvimin başladığı tarih" olan değişikliklere ise, yerine işlenmiş bicimiyle EK-2'de yer verilmektedir. TURKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 1
Kanun No.: 2709 Kabul Tarihi: 7.11.1982 BAŞLANGIC (Değişik: 23/7/1995-4121/1 md.)
Turk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve Yuce Turk Devletinin bolunmez butunluğunu belirleyen bu Anayasa, Turkiye Cumhuriyetinin kurucusu, olumsuz onder ve eşsiz kahraman Ataturk'un belirlediği milliyetcilik anlayışı ve O'nun inkılap ve ilkeleri doğrultusunda;

Dunya milletleri ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir uyesi olarak, Turkiye Cumhuriyetinin ebedi varlığı, refahı, maddi ve manevi mutluluğu ile cağdaş medeniyet duzeyine ulaşma azmi yonunde;
Millet iradesinin mutlak ustunluğu, egemenliğin kayıtsız şartsız Turk Milletine ait olduğu ve bunu millet adına kullanmaya yetkili kılınan hicbir kişi ve kuruluşun, bu Anayasada gosterilen hurriyetci demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk duzeni dışına cıkamayacağı;
Kuvvetler ayrımının, Devlet organları arasında ustunluk sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve gorevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir işbolumu ve işbirliği olduğu ve ustunluğun ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu;
(Değişik: 3/10/2001-4709/1 md.) Hicbir faaliyetin Turk milli menfaatlerinin, Turk varlığının, Devleti ve ulkesiyle bolunmezliği esasının, Turkluğun tarihi ve manevi değerlerinin, Ataturk milliyetciliği, ilke ve inkılapları ve medeniyetciliğinin karşısında korunma goremeyeceği ve laiklik ilkesinin gereği olarak kutsal din duygularının, Devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı;
Her Turk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hurriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kultur, medeniyet ve hukuk duzeni icinde onurlu bir hayat surdurme ve maddi ve manevi varlığını bu yonde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu;

Topluca Turk vatandaşlarının milli gurur ve iftiharlarda, milli sevinc ve kederlerde, milli varlığa karşı hak ve odevlerde, nimet ve kulfetlerde ve millet hayatının her turlu tecellisinde ortak olduğu, birbirinin hak ve hurriyetlerine kesin saygı, karşılıklı icten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ve "Yurtta sulh, cihanda sulh" arzu ve inancı icinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu;
FİKİR, İNANC VE KARARIYLA anlaşılmak, sozune ve ruhuna bu yonde saygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmak uzere,
TURK MİLLETİ TARAFINDAN, demokrasiye aşık Turk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.
BİRİNCİ KISIM
Genel Esaslar
I. Devletin şekli
MADDE 1- Turkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

II. Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2- Turkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı icinde, insan haklarına saygılı, Ataturk milliyetciliğine bağlı, başlangıcta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
III. Devletin butunluğu, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti
MADDE 3- Turkiye Devleti, ulkesi ve milletiyle bolunmez bir butundur. Dili Turkcedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Milli marşı "İstiklal Marşı"dır.
Başkenti Ankara'dır.
IV. Değiştirilemeyecek hukumler
MADDE 4- Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hukum ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 uncu maddesi hukumleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
V. Devletin temel amac ve gorevleri
MADDE 5- Devletin temel amac ve gorevleri, Turk milletinin bağımsızlığını ve butunluğunu, ulkenin bolunmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hurriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi icin gerekli şartları hazırlamaya calışmaktır.
VI. Egemenlik
MADDE 6- Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Turk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara gore, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hicbir surette hicbir kişiye, zumreye veya sınıfa bırakılamaz. Hicbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.
VII. Yasama yetkisi
MADDE 7- Yasama yetkisi Turk Milleti adına Turkiye Buyuk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.
VIII. Yurutme yetkisi ve gorevi
MADDE 8- (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.)2
Yurutme yetkisi ve gorevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
IX. Yargı yetkisi
MADDE 9- (Değişik: 16/4/2017-6771/1 md.) Yargı yetkisi, Turk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.
X. Kanun onunde eşitlik
MADDE 10- Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi duşunce, felsefi inanc, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gozetilmeksizin kanun onunde eşittir.
(Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama gecmesini sağlamakla yukumludur. (Ek cumle: 12/9/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/1 md.) Cocuklar, yaşlılar, ozurluler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler icin alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
Hicbir kişiye, aileye, zumreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
Devlet organları ve idare makamları butun işlemlerinde kanun onunde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.3
XI. Anayasanın bağlayıcılığı ve ustunluğu
MADDE 11- Anayasa hukumleri, yasama, yurutme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.
İKİNCİ KISIM
Temel Haklar ve Odevler
BİRİNCİ BOLUM
Genel Hukumler
I. Temel hak ve hurriyetlerin niteliği
MADDE 12- Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgecilmez temel hak ve hurriyetlere sahiptir.
Temel hak ve hurriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı odev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.
II. Temel hak ve hurriyetlerin sınırlanması
MADDE 13- (Değişik: 3/10/2001-4709/2 md.)
Temel hak ve hurriyetler, ozlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sozune ve ruhuna, demokratik toplum duzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve olcululuk ilkesine aykırı olamaz.
III. Temel hak ve hurriyetlerin kotuye kullanılamaması
MADDE 14- (Değişik: 3/10/2001-4709/3 md.)
Anayasada yer alan hak ve hurriyetlerden hicbiri, Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğunu bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaclayan faaliyetler biciminde kullanılamaz.
Anayasa hukumlerinden hicbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hurriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaclayan bir faaliyette bulunmayı mumkun kılacak şekilde yorumlanamaz.
Bu hukumlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak mueyyideler, kanunla duzenlenir.
IV. Temel hak ve hurriyetlerin kullanılmasının durdurulması
MADDE 15- (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.)4
Savaş, seferberlik, sıkıyonetim veya olağanustu hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yukumlulukler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği olcude temel hak ve hurriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar icin Anayasada ongorulen guvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
(Değişik: 7/5/2004-5170/2 md.) Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen olumler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının butunluğune dokunulamaz; kimse din, vicdan, duşunce ve kanaatlerini acıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suclanamaz; suc ve cezalar gecmişe yurutulemez; sucluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suclu sayılamaz.
V. Yabancıların durumu
MADDE 16- Temel hak ve hurriyetler, yabancılar icin, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
İKİNCİ BOLUM
Kişinin Hakları ve Odevleri
I. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı
MADDE 17- (Değişik:16/4/2017-6771/16 md.)5
Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vucut butunluğune dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
(Değişik: 7/5/2004-5170/3 md.) Meşru mudafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hukumlunun kacmasının onlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyonetim veya olağanustu hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen oldurme fiilleri, birinci fıkra hukmu dışındadır.
II. Zorla calıştırma yasağı
MADDE 18- Hic kimse zorla calıştırılamaz. Angarya yasaktır.
Şekil ve şartları kanunla duzenlenmek uzere hukumluluk veya tutukluluk sureleri icindeki calıştırmalar; olağanustu hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ulke ihtiyaclarının zorunlu kıldığı alanlarda ongorulen vatandaşlık odevi niteliğindeki beden ve fikir calışmaları, zorla calıştırma sayılmaz.
III. Kişi hurriyeti ve guvenliği
MADDE 19- (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.)6
Herkes, kişi hurriyeti ve guvenliğine sahiptir.
Şekil ve şartları kanunda gosterilen:
Mahkemelerce verilmiş hurriyeti kısıtlayıcı cezaların ve guvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda ongorulen bir yukumluluğun gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir kucuğun gozetim altında ıslahı veya yetkili merci onune cıkarılması icin verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum icin tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir muessesede tedavi, eğitim veya ıslahı icin kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulune aykırı şekilde ulkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hurriyetinden yoksun bırakılamaz.
Sucluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kacmalarını, delillerin yokedilmesini veya değiştirilmesini onlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gosterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak sucustu halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gosterir.
Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mumkun olmaması halinde sozlu olarak derhal, toplu suclarda en gec hakim huzuruna cıkarılıncaya kadar bildirilir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/4 md.) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gonderilmesi icin gerekli sure haric en gec kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suclarda en cok dort gun icinde hakim onune cıkarılır. Kimse, bu sureler gectikten sonra hakim kararı olmaksızın hurriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu sureler olağanustu hal, sıkıyonetim ve savaş hallerinde uzatılabilir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/4 md.)Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan kişilerin, makul sure icinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama suresince duruşmada hazır bulunmasını veya hukmun yerine getirilmesini sağlamak icin bir guvenceye bağlanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun, hurriyeti kısıtlanan kişi, kısa surede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/4 md.)Bu esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine gore, Devletce odenir.
IV. Ozel hayatın gizliliği ve korunması A. Ozel hayatın gizliliği MADDE 20- Herkes, ozel hayatına ve aile hayatına saygı gosterilmesini isteme hakkına sahiptir. Ozel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. (Mulga cumle: 3/10/2001-4709/5 md.) (Değişik: 3/10/2001-4709/5 md.) Milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve ozgurluklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkacına bağlı olarak, usulune gore verilmiş hakim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca; kimsenin ustu, ozel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların duzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amacları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını oğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda ongorulen hallerde veya kişinin acık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla duzenlenir.
B. Konut dokunulmazlığı
MADDE 21- (Değişik: 3/10/2001-4709/6 md.)
Kimsenin konutuna dokunulamaz. Milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve ozgurluklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkacına bağlı olarak usulune gore verilmiş hakim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar. C. Haberleşme hurriyeti
MADDE 22- (Değişik: 3/10/2001-4709/7 md.)
Herkes, haberleşme hurriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve ozgurluklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkacına bağlı olarak usulune gore verilmiş hakim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.
İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.
V. Yerleşme ve seyahat hurriyeti
MADDE 23- Herkes, yerleşme ve seyahat hurriyetine sahiptir.
Yerleşme hurriyeti, suc işlenmesini onlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve duzenli kentleşmeyi gercekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Seyahat hurriyeti, suc soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suc işlenmesini onlemek;
Amaclarıyla kanunla sınırlanabilir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/8 md.; Değişik: 12/9/2010-5982/3 md.) Vatandaşın yurt dışına cıkma hurriyeti, ancak suc soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.
Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
VI. Din ve vicdan hurriyeti
MADDE 24- Herkes, vicdan, dini inanc ve kanaat hurriyetine sahiptir.
14 uncu madde hukumlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve torenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dini ayin ve torenlere katılmaya, dini inanc ve kanaatlerini acıklamaya zorlanamaz; dini inanc ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suclanamaz.
Din ve ahlak eğitim ve oğretimi Devletin gozetim ve denetimi altında yapılır. Din kulturu ve ahlak oğretimi ilk ve ortaoğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve oğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, kucuklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel duzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel cıkar yahut nufuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kotuye kullanamaz.
VII. Duşunce ve kanaat hurriyeti
MADDE 25- Herkes, duşunce ve kanaat hurriyetine sahiptir.
Her ne sebep ve amacla olursa olsun kimse, duşunce ve kanaatlerini acıklamaya zorlanamaz; duşunce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suclanamaz.
VIII. Duşunceyi acıklama ve yayma hurriyeti
MADDE 26- Herkes, duşunce ve kanaatlerini soz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak acıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hurriyet resmi makamların mudahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hukmu, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/9 md.) Bu hurriyetlerin kullanılması,milli guvenlik, kamu duzeni, kamu guvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ulkesi ve milleti ile bolunmez butunluğunun korunması, sucların onlenmesi, sucluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulunce belirtilmiş bilgilerin acıklanmaması, başkalarının şohret veya haklarının, ozel ve aile hayatlarının yahut kanunun ongorduğu meslek sırlarının korunması veya yargılama gorevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaclarıyla sınırlanabilir.
(Mulga: 3/10/2001-4709/9 md.)
Haber ve duşunceleri yayma araclarının kullanılmasına ilişkin duzenleyici hukumler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, duşunceyi acıklama ve yayma hurriyetinin sınırlanması sayılmaz.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/9 md.)Duşunceyi acıklama ve yayma hurriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla duzenlenir.
IX. Bilim ve sanat hurriyeti
MADDE 27- Herkes, bilim ve sanatı serbestce oğrenme ve oğretme, acıklama, yayma ve bu alanlarda her turlu araştırma hakkına sahiptir.
Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 uncu maddeleri hukumlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.
Bu madde hukmu yabancı yayınların ulkeye girmesi ve dağıtımının kanunla duzenlenmesine engel değildir.
X. Basın ve yayımla ilgili hukumler
A. Basın hurriyeti
MADDE 28- Basın hurdur, sansur edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
(Mulga: 3/10/2001-4709/10 md.)
Devlet, basın ve haber alma hurriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın hurriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hukumleri uygulanır.
Devletin ic ve dış guvenliğini, ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğunu tehdit eden veya suc işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her turlu haber veya yazıyı, yazanlar veya bastıranlar veya aynı amacla, basanlar, başkasına verenler, bu suclara ait kanun hukumleri uyarınca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile dağıtım hakim kararıyla; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun acıkca yetkili kıldığı merciin emriyle onlenebilir. Dağıtımı onleyen yetkili merci, bu kararını en gec yirmidort saat icinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu kararı en gec kırksekiz saat icinde onaylamazsa, dağıtımı onleme kararı hukumsuz sayılır.
Yargılama gorevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi icin, kanunla belirtilecek sınırlar icinde, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak uzere, olaylar hakkında yayım yasağı konamaz.
Sureli veya suresiz yayınlar, kanunun gosterdiği sucların soruşturma veya kovuşturmasına gecilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğunun, milli guvenliğin, kamu duzeninin, genel ahlakın korunması ve sucların onlenmesi bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun acıkca yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en gec yirmidort saat icinde yetkili hakime bildirir; hakim bu kararı en gec kırksekiz saat icinde onaylamazsa, toplatma kararı hukumsuz sayılır.
Sureli veya suresiz yayınların suc soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve musaderesinde genel hukumler uygulanır.
Turkiye'de yayımlanan sureli yayınlar, Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğune, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli guvenliğe ve genel ahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararıyla gecici olarak kapatılabilir. Kapatılan sureli yayının acıkca devamı niteliğini taşıyan her turlu yayın yasaktır; bunlar hakim kararıyla toplatılır.
B. Sureli ve suresiz yayın hakkı
MADDE 29- Sureli veya suresiz yayın onceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
Sureli yayın cıkarabilmek icin kanunun gosterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının tespiti halinde yetkili merci, yayının durdurulması icin mahkemeye başvurur.
Sureli yayınların cıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla duzenlenir. Kanun, haber, duşunce ve kanaatlerin serbestce yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.
Sureli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tuzelkişilerinin veya bunlara bağlı kurumların arac ve imkanlarından eşitlik esasına gore yararlanır.
C. Basın araclarının korunması
MADDE 30- (Değişik: 7/5/2004-5170/4 md.)
Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın aracları, suc aleti olduğu gerekcesiyle zapt ve musadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.
D. Kamu tuzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araclarından yararlanma hakkı
MADDE 31- Kişiler ve siyasi partiler, kamu tuzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araclarından yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla duzenlenir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/11 md.) Kanun, milli guvenlik, kamu duzeni, genel ahlak ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araclarla haber almasını, duşunce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyunun serbestce oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz.
E. Duzeltme ve cevap hakkı
MADDE 32- Duzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerceğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla duzenlenir.
Duzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin muracaat tarihinden itibaren en gec yedi gun icerisinde karar verilir.
XI. Toplantı hak ve hurriyetleri
A. Dernek kurma hurriyeti
MADDE 33- (Değişik: 23/7/1995-4121/2 md.; 3/10/2001-4709/12 md.)
Herkes, onceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara uye olma ya da uyelikten cıkma hurriyetine sahiptir.
Hic kimse bir derneğe uye olmaya ve dernekte uye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hurriyeti ancak, milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hurriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hurriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gosterilir.
Dernekler, kanunun ongorduğu hallerde hakim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, milli guvenliğin, kamu duzeninin, suc işlenmesini veya sucun devamını onlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidort saat icinde gorevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yururlukten kalkar.
Birinci fıkra hukmu, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve gorevlerinin gerektirdiği olcude Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hukumleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.
B. Toplantı ve gosteri yuruyuşu duzenleme hakkı
MADDE 34- (Değişik: 3/10/2001-4709/13 md.)
Herkes, onceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gosteri yuruyuşu duzenleme hakkına sahiptir.
Toplantı ve gosteri yuruyuşu hakkı ancak, milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve ozgurluklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gosteri yuruyuşu duzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gosterilir.
XII. Mulkiyet hakkı
MADDE 35- Herkes, mulkiyet ve miras haklarına sahiptir.
Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Mulkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.
XIII. Hakların korunması ile ilgili hukumler
A. Hak arama hurriyeti
MADDE 36- (Değişik: 3/10/2001-4709/14 md.) Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri onunde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
Hicbir mahkeme, gorev ve yetkisi icindeki davaya bakmaktan kacınamaz.
B. Kanuni hakim guvencesi
MADDE 37- Hic kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci onune cıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci onune cıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanustu merciler kurulamaz.
C. Suc ve cezalara ilişkin esaslar
MADDE 38- Kimse, işlendiği zaman yururlukte bulunan kanunun suc saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye sucu işlediği zaman kanunda o suc icin konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Suc ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonucları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.
Ceza ve ceza yerine gecen guvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.
Sucluluğu hukmen sabit oluncaya kadar, kimse suclu sayılamaz.
Hic kimse kendisini ve kanunda gosterilen yakınlarını suclayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gostermeye zorlanamaz.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/15 md.) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.
Ceza sorumluluğu şahsidir.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/15 md.) Hic kimse, yalnızca sozleşmeden doğan bir yukumluluğu yerine getirememesinden dolayı ozgurluğunden alıkonulamaz.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/15 md.) (Mulga: 7/5/2004-5170/5 md.)
(Değişik: 7/5/2004-5170/5 md.)Olum cezası ve genel musadere cezası verilemez.
İdare, kişi hurriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir mueyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin ic duzeni bakımından bu hukme kanunla istisnalar getirilebilir.
(Değişik: 7/5/2004-5170/5 md.)Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yukumlulukler haric olmak uzere vatandaş, suc sebebiyle yabancı bir ulkeye verilemez.
XIV. İspat hakkı
MADDE 39- Kamu gorev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu gorev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı acılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki hallerde ispat isteminin kabulu, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetcinin ispata razı olmasına bağlıdır.
XV. Temel hak ve hurriyetlerin korunması
MADDE 40- Anayasa ile tanınmış hak ve hurriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/16 md.) Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve surelerini belirtmek zorundadır.
Kişinin, resmi gorevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna gore, Devletce tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili gorevliye rucu hakkı saklıdır.
UCUNCU BOLUM
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Odevler
I. Ailenin korunması ve cocuk hakları7
MADDE 41- (Değişik: 3/10/2001-4709/17 md.) Aile, Turk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.
Devlet, ailenin huzur ve refahı ile ozellikle ananın ve cocukların korunması ve aile planlamasının oğretimi ile uygulanmasını sağlamak icin gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/4 md.) Her cocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yuksek yararına acıkca aykırı olmadıkca, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve surdurme hakkına sahiptir.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/4 md.) Devlet, her turlu istismara ve şiddete karşı cocukları koruyucu tedbirleri alır.
II. Eğitim ve oğrenim hakkı ve odevi
MADDE 42- Kimse, eğitim ve oğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
Oğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve duzenlenir.
Eğitim ve oğretim, Ataturk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, cağdaş bilim ve eğitim esaslarına gore, Devletin gozetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve oğretim yerleri acılamaz.
Eğitim ve oğretim hurriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
İlkoğretim, kız ve erkek butun vatandaşlar icin zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
Ozel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla duzenlenir.
(Ek fıkra: 9/2/2008-5735/2 md.; İptal: Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarihli ve E.: 2008/16, K.: 2008/116 sayılı Kararı ile)
Devlet, maddi imkanlardan yoksun başarılı oğrencilerin, oğrenimlerini surdurebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle ozel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.
Eğitim ve oğretim kurumlarında sadece eğitim, oğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yurutulur. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.
Turkceden başka hicbir dil, eğitim ve oğretim kurumlarında Turk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve oğretilemez. Eğitim ve oğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve oğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla duzenlenir. Milletlerarası andlaşma hukumleri saklıdır.
III. Kamu yararı
A. Kıyılardan yararlanma
MADDE 43- Kıyılar, Devletin hukum ve tasarrufu altındadır.
Deniz, gol ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve gollerin kıyılarını cevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada oncelikle kamu yararı gozetilir.
Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaclarına gore derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla duzenlenir.
B. Toprak mulkiyeti
MADDE 44- Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini onlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan ciftcilikle uğraşan koyluye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amacla, değişik tarım bolgeleri ve ceşitlerine gore toprağın genişliğini tespit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan ciftciye toprak sağlanması, uretimin duşurulmesi, ormanların kuculmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.
Bu amacla dağıtılan topraklar bolunemez, miras hukumleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan ciftcilerle mirascıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletce geri alınmasına ilişkin esaslar kanunla duzenlenir.
C. Tarım, hayvancılık ve bu uretim dallarında calışanların korunması
MADDE 45- Devlet, tarım arazileri ile cayır ve meraların amac dışı kullanılmasını ve tahribini onlemek, tarımsal uretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal uretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme arac ve gereclerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır.
Devlet, bitkisel ve hayvansal urunlerin değerlendirilmesi ve gercek değerlerinin ureticinin eline gecmesi icin gereken tedbirleri alır.
D. Kamulaştırma
MADDE 46- (Değişik: 3/10/2001-4709/18 md.)
Devlet ve kamu tuzelkişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gercek karşılıklarını peşin odemek şartıyla, ozel mulkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gosterilen esas ve usullere gore, kamulaştırmaya ve bunlar uzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.
Kamulaştırma bedeli ile kesin hukme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak odenir. Ancak, tarım reformunun uygulanması, buyuk enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gercekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin odenme şekli kanunla gosterilir. Kanunun taksitle odemeyi ongorebileceği bu hallerde, taksitlendirme suresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak odenir.
Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten kucuk ciftciye ait olanlarının bedeli, her halde peşin odenir.
İkinci fıkrada ongorulen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple odenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları icin ongorulen en yuksek faiz uygulanır.
E. Devletleştirme ve ozelleştirme8
MADDE 47- Kamu hizmeti niteliği taşıyan ozel teşebbusler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.
Devletleştirme gercek karşılığı uzerinden yapılır. Gercek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla duzenlenir.
(Ek fıkra: 13/8/1999-4446/1 md.)Devletin, kamu iktisadi teşebbuslerinin ve diğer kamu tuzelkişilerinin mulkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların ozelleştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gosterilir.
(Ek fıkra: 13/8/1999-4446/1 md.)Devlet, kamu iktisadi teşebbusleri ve diğer kamu tuzelkişileri tarafından yurutulen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin ozel hukuk sozleşmeleri ile gercek veya tuzelkişilere yaptırılabileceği veya devredilebileceği kanunla belirlenir.
IV. Calışma ve sozleşme hurriyeti
MADDE 48- Herkes, dilediği alanda calışma ve sozleşme hurriyetlerine sahiptir. Ozel teşebbusler kurmak serbesttir.
Devlet, ozel teşebbuslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaclara uygun yurumesini, guvenlik ve kararlılık icinde calışmasını sağlayacak tedbirleri alır.
V. Calışma ile ilgili hukumler
A. Calışma hakkı ve odevi
MADDE 49- Calışma, herkesin hakkı ve odevidir.
(Değişik: 3/10/2001-4709/19 md.)Devlet, calışanların hayat seviyesini yukseltmek, calışma hayatını geliştirmek icin calışanları ve işsizleri korumak, calışmayı desteklemek, işsizliği onlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve calışma barışını sağlamak icin gerekli tedbirleri alır.
(Mulga: 3/10/2001-4709/19 md.)
B. Calışma şartları ve dinlenme hakkı
MADDE 50- Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gucune uymayan işlerde calıştırılamaz.
Kucukler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar calışma şartları bakımından ozel olarak korunurlar.
Dinlenmek, calışanların hakkıdır.
Ucretli hafta ve bayram tatili ile ucretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla duzenlenir.
C. Sendika kurma hakkı
MADDE 51- (Değişik: 3/10/2001-4709/20 md.)
Calışanlar ve işverenler, uyelerinin calışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek icin onceden izin almaksızın sendikalar ve ust kuruluşlar kurma, bunlara serbestce uye olma ve uyelikten serbestce cekilme haklarına sahiptir. Hic kimse bir sendikaya uye olmaya ya da uyelikten ayrılmaya zorlanamaz.
Sendika kurma hakkı ancak, milli guvenlik, kamu duzeni, suc işlenmesinin onlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve ozgurluklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gosterilir.
(Mulga: 12/9/2010-5982/5 md.)
İşci niteliği taşımayan kamu gorevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gordukleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla duzenlenir.
Sendika ve ust kuruluşlarının tuzukleri, yonetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.
D. Sendikal faaliyet
MADDE 52- (Mulga: 23/7/1995- 4121/3 md.)
VI. Toplu iş sozleşmesi, grev hakkı ve lokavt
A. Toplu iş sozleşmesi ve toplu sozleşme hakkı9
MADDE 53- İşciler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve calışma şartlarını duzenlemek amacıyla toplu iş sozleşmesi yapma hakkına sahiptirler.
Toplu iş sozleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla duzenlenir.
(Ek fıkra: 23/7/1995-4121/4 md.) (Mulga: 12/9/2010-5982/6 md.)
(Mulga: 12/9/2010-5982/6 md.)
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/6 md.) Memurlar ve diğer kamu gorevlileri, toplu sozleşme yapma hakkına sahiptirler.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/6 md.) Toplu sozleşme yapılması sırasında uyuşmazlık cıkması halinde taraflar Kamu Gorevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Gorevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sozleşme hukmundedir.
(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/6 md.) Toplu sozleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sozleşmeden yararlanacaklar, toplu sozleşmenin yapılma şekli, usulu ve yururluğu, toplu sozleşme hukumlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Gorevlileri Hakem Kurulunun teşkili, calışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla duzenlenir.
B. Grev hakkı ve lokavt
MADDE 54- Toplu iş sozleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık cıkması halinde işciler grev hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunla duzenlenir.
Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz.
(Mulga: 12/9/2010-5982/7 md.)
Grev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla duzenlenir.
Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yuksek Hakem Kurulunca cozulur. Uyuşmazlığın her safhasında taraflar da anlaşarak Yuksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Yuksek Hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sozleşmesi hukmundedir.
Yuksek hakem kurulunun kuruluş ve gorevleri kanunla duzenlenir.
(Mulga: 12/9/2010-5982/7 md.)
Greve katılmayanların işyerinde calışmaları, greve katılanlar tarafından hicbir şekilde engellenemez.
VII. Ucrette adalet sağlanması
MADDE 55- Ucret emeğin karşılığıdır.
Devlet, calışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ucret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları icin gerekli tedbirleri alır.
(Değişik: 3/10/2001-4709/21 md.) Asgari ucretin tespitinde calışanların gecim şartları ile ulkenin ekonomik durumu da gozonunde bulundurulur.
VIII. Sağlık, cevre ve konut
A. Sağlık hizmetleri ve cevrenin korunması
MADDE 56- Herkes, sağlıklı ve dengeli bir cevrede yaşama hakkına sahiptir.
Cevreyi geliştirmek, cevre sağlığını korumak ve cevre kirlenmesini onlemek Devletin ve vatandaşların odevidir.
Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı icinde surdurmesini sağlamak; insan ve madde gucunde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gercekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini duzenler.
Devlet, bu gorevini kamu ve ozel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.
Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi icin kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.
B. Konut hakkı
MADDE 57- Devlet, şehirlerin ozelliklerini ve cevre şartlarını gozeten bir planlama cercevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbuslerini destekler.
IX. Genclik ve spor
A. Gencliğin korunması
MADDE 58- Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği genclerin musbet ilmin ışığında, Ataturk ilke ve inkılapları doğrultusunda ve Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğunu ortadan kaldırmayı amac edinen goruşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır.
Devlet, gencleri alkol duşkunluğunden, uyuşturucu maddelerden, sucluluk, kumar ve benzeri kotu alışkanlıklardan ve cehaletten korumak icin gerekli tedbirleri alır.
B. Sporun geliştirilmesi ve tahkim10
MADDE 59- Devlet, her yaştaki Turk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder.
Devlet başarılı sporcuyu korur.
(Ek fıkra: 17/3/2011-6214/1 md.) Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yonetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim kurulu kararları kesin olup bu kararlara karşı hicbir yargı merciine başvurulamaz.
X. Sosyal guvenlik hakları
A. Sosyal guvenlik hakkı
MADDE 60- Herkes, sosyal guvenlik hakkına sahiptir.
Devlet, bu guvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.
B. Sosyal guvenlik bakımından ozel olarak korunması gerekenler
MADDE 61- Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.
Yaşlılar, Devletce korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla duzenlenir.
Devlet, korunmaya muhtac cocukların topluma kazandırılması icin her turlu tedbiri alır.
Bu amaclarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.
C. Yabancı ulkelerde calışan Turk vatandaşları
MADDE 62- Devlet, yabancı ulkelerde calışan Turk vatandaşlarının aile birliğinin, cocuklarının eğitiminin, kulturel ihtiyaclarının ve sosyal guvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda donuşlerinde yardımcı olunması icin gereken tedbirleri alır.
XI. Tarih, kultur ve tabiat varlıklarının korunması
MADDE 63- Devlet, tarih, kultur ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amacla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.
Bu varlıklar ve değerlerden ozel mulkiyet konusu olanlara getirilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla duzenlenir.
XII. Sanatın ve sanatcının korunması
MADDE 64- Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatcıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatcının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması icin gereken tedbirleri alır.
XIII. Devletin iktisadi ve sosyal odevlerinin sınırları11
MADDE 65- (Değişik: 3/10/2001-4709/22 md.)
Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen gorevlerini, bu gorevlerin amaclarına uygun oncelikleri gozeterek mali kaynaklarının yeterliliği olcusunde yerine getirir.
DORDUNCU BOLUM
Siyasi Haklar ve Odevler
I. Turk vatandaşlığı
MADDE 66- Turk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Turktur.
Turk babanın veya Turk ananın cocuğu Turktur. (Mulga cumle: 3/10/2001-4709/23 md.)
Vatandaşlık, kanunun gosterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
Hicbir Turk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkca vatandaşlıktan cıkarılamaz.
Vatandaşlıktan cıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.
II. Secme, secilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları
MADDE 67- Vatandaşlar, kanunda gosterilen şartlara uygun olarak, secme, secilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti icinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
(Değişik: 23/7/1995-4121/5 md.) Secimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, acık sayım ve dokum esaslarına gore, yargı yonetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Turk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler.
(Değişik: 17/5/19873361/1 md.; 23/7/1995-4121/5 md.)Onsekiz yaşını dolduran her Turk vatandaşı secme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.
Bu hakların kullanılması kanunla duzenlenir.
(Değişik: 23/7/1995-4121/5 md.; 3/10/2001-4709/24 md.)Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri oğrenciler, taksirli suclardan hukum giyenler haric ceza infaz kurumlarında bulunan hukumluler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dokumunde secim emniyeti acısından alınması gerekli tedbirler Yuksek Secim Kurulu tarafından tespit edilir ve gorevli hakimin yerinde yonetim ve denetimi altında yapılır.
(Ek fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Secim kanunları, temsilde adalet ve yonetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak bicimde duzenlenir.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/24 md.) Secim kanunlarında yapılan değişiklikler, yururluğe girdiği tarihten itibaren bir yıl icinde yapılacak secimlerde uygulanmaz.
III. Siyasi partilerle ilgili hukumler
A. Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma12
MADDE 68- (Değişik: 23/7/1995-4121/6 md.)
Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulune gore partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti uyesi olabilmek icin onsekiz yaşını doldurmuş olmak gerekir.
Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgecilmez unsurlarıdır.
Siyasi partiler onceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun hukumleri icerisinde faaliyetlerini surdururler.
Siyasi partilerin tuzuk ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğune, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zumre diktatorluğunu veya herhangi bir tur diktatorluğu savunmayı ve yerleştirmeyi amaclayamaz; suc işlenmesini teşvik edemez.
Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yuksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statusundeki gorevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işci niteliği taşımayan diğer kamu gorevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yuksekoğretim oncesi oğrencileri siyasi partilere uye olamazlar.
Yuksekoğretim elemanlarının siyasi partilere uye olmaları ancak kanunla duzenlenebilir. Kanun bu elemanların, siyasi partilerin merkez organları dışında kalan parti gorevi almalarına cevaz veremez ve parti uyesi yuksekoğretim elemanlarının yuksekoğretim kurumlarında uyacakları esasları belirler.
Yuksekoğretim oğrencilerinin siyasi partilere uye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla duzenlenir.
Siyasi partilere, Devlet, yeterli duzeyde ve hakca mali yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları uye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla duzenlenir.
B. Siyasi partilerin uyacakları esaslar
MADDE 69- (Değişik: 23/7/1995-4121/7 md.)
Siyasi partilerin faaliyetleri, parti ici duzenlemeleri ve calışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanması kanunla duzenlenir.
Siyasi partiler, ticari faaliyetlere girişemezler.
Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaclarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla duzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yontemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gosterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim gorevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir.
Siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının acacağı dava uzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır.
Bir siyasi partinin tuzuğu ve programının 68 inci maddenin dorduncu fıkrası hukumlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir.
Bir siyasi partinin 68 inci maddenin dorduncu fıkrası hukumlerine aykırı eylemlerinden oturu temelli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. (Ek cumle: 3/10/2001-4709/25 md.) Bir siyasi parti, bu nitelikteki fiiller o partinin uyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin buyuk kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yonetim organları veya Turkiye Buyuk Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yonetim kurulunca zımnen veya acıkca benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık icinde işlendiği takdirde, soz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/25 md.) Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkralara gore temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına gore ilgili siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir.
Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.
Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil uyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmi Gazetede gerekceli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl sureyle bir başka partinin kurucusu, uyesi, yoneticisi ve deneticisi olamazlar.
Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Turk uyrukluğunda olmayan gercek ve tuzelkişilerden maddi yard&