Nevzat Sumer
​
Binlerce yıllık Anadolu medeniyetleri halklarının zengin kulturunu yansıtan ve bu gune taşıyan ve folklorumuzun onemli bir parcası olan Turk halk muziği bize atalarımızın paha bicilmez bir mirasıdır. Bu zengin varlığımıza sahip cıkılması onem taşımaktadır.

Ulkemizde bugun halk bilimi(folklor) bir bilim dalı olarak akademik niteliğine kavuşmuş bulunmaktadır. Folklorun alanı ilk zamanlarda oldukca sınırlı olduğu halde bugun hayli genişlemiş durumdadır. Edebiyat urunleri, halk turkuleri, halk tiyatrosu ve dini temsiller, gelenek ve gorenekler, dinsel ve buyusel inanclar, hastalıklı halk hekimliği, evler, ev eşyaları, kap, kacak, gıda maddeleri ve koy mutfağı, halk sanatları ve teknikleri, taşıt aracları, halk oyunları, sporlar, oyunlar, eğlenceler, oyuncaklar, bayramlar. Butun bunlar bugun folklorun nasıl bir genişlik kazanmış olduğunu acıkca gostermektedir. Folklorun tarih, edebiyat tarihi, etnografya, etnoloji, sosyoloji ve psikoloji bilimleriyle ve arkeoloji, filoloji, diyalektoloji gibi ceşitli disiplinlerle ilişkisi vardır. Ancak, bu bilim dallarının her biriyle ilişki derecesi farklıdır. Esasen folklor ile ilişkisi olmayan hicbir bilim dalı duşunulemez. Butun bunlar folklorun alanına giren konularda yapılacak calışmaların hangi boyutlarda ele alınması ve yurutulmesi gerektiğini işaret eder.

Zengin folklor hazinelerine sahip olan memleketimizde, folklorik urunlerin suratle kaybolmasına neden olacak koşullar icinde yaşamak olduğumuz da bir gercektir. Bu nedenle gerek halk muziğimizde ve gerekse folklorun alanına giren dallarda derleme, toplama, inceleme, araştırma, tespit ve tasnif calışmalarını bilimsel olarak bir an once ele almak muze ve arşivlerimizi oluşturmak ve daha once atılmış adımları geliştirmektir. Koruma deyince akla gelen bu olmalıdır. Turkiye’de halk bilimi ve halk edebiyatı alanındaki araştırmaları kurucularından olan Pertev Naili Boratav (1907-1988) bu yolda onemli hizmetler vermiştir. Daha lise yıllarında başladığı derleme calışmalarını 70 yılı aşkın bir sure boyunca kesintisiz bir bicimde surdurerek topladığı malzeme ile halk bilimi alanının onemli arşivlerinden birini oluşturmuş olan bir bilim adamıdır. Soz konusu arşivin yurt dışından Turkiye’ye getirilerek araştırmacılara acılması icin uyesi bulunduğu tarih vakfını vekil tayin etmiş ve getirilen malzemenin tasnifi yapılarak tarih vakfı bilgi-belge merkezinde kullanıma acılmıştır.

Konumuz olan Turk halk muziği ile ilgili olarak bu gune kadar ceşitli ca1ışmalar yapılmıştır. 1926 yılında b-halk melodilerini derlemeye başlayan İstanbul konservatuarı halk muziği arşivine bağlı olarak Ankara devlet konservatuarında daha bilimsel bir şekilde Turk halk muziği arşivi kurulmuştur. Daha sonra bazı kuruluşlar ve kişiler tarafından derlemeler yapılmış ve halende yapılmaktadır. Ne var ki bu gune kadar yapılmış olanlar ne derece yeterlidir? Bu husus yanılgısız olarak saptanmalıdır.

Avrupa ulkelerinin hemen hepsinde, Rusya da ve Amerika da folklor calışmaları ve teşkilatları ozel calışmalardan memleket olcusunde kolektif ve bilimsel calışmalara ve organizasyonlara, milli kuruluşlar halinden de uluslar arası dayanışma icinde olan bilimsel birlik şekline doğru gelişme gostermektedir. Bir ornek olarak Almanya da 1858 de verilen “folklor bir bilimdir” adlı program niteliğinde ki konferanstan sonra ilk olarak 1890 da ‘folklor derneği’ kurulmuş bunu diğer dernekler takip etmiştir. Almanya da ki butun bu dernekler 1904 te “Alman folklor birlikleri derneği” adı altında bir birlik halinde merkezleştirilmiştir. 1937 de Almanya da ve eski Alman kolonilerinde bu birliğe dahil olarak 180 dernek, muze ve yuksek okul enstituleri bulunuyordu. Almanya’daki halk şarkıları arşivinde herkesin incelemelerine imkan verecek şekilde tasnif edilmiş 214. 000 halk şarkısı bulunmaktadır.

Folklor bir bilim olduğuna gore bu biliminde kendine ozgu metotları vardır. Calışmalarda bilimsel metotların gerektirdiği koşulların ozenle yerine getirilmesi buyuk onem taşımaktadır. Folklor malzemesi toplandıktan ve incelenerek tasnif (bolumleme, sınıflama)edildikten sonra ancak işe yarayabilir. Halk muziği ile ilgili olarak butun bu derleme, toplama, inceleme, araştırma, tespit, ve tasnif işlemlerini gereği gibi yapacak ve muze ve arşivleri oluşturacak bir kuruluşa ihtiyac vardır. Bu kuruluşta işin teknisyenleri denilebilecek teknik bilgilerle donanmış yardımcı elemanlar, folklor bilimine sahip halk bilimi uzmanları, sanatcıları ve idari personelden oluşan bir kadronun gorev yapması soz konusudur. Halk muziğini amatorlerin işi olmaktan cıkarmak bilimsel olarak ele almak ve bu zenginliği gerektirdiği calışmaları surdurecek kuruluşu gercekleştirmek zorunluluğu ile karşı karşıya bulunuyoruz.

Bu capta bir faaliyetin surdurulebilmesi icin gercek hak sahibinin isabetle belirlenmesi ve aşağıda yazılı yasal duzenlemenin yapılması halinde gereken kaynağın yaratılması da guc olmayacaktır. Şoyle ki:
Butun folklor urunleri gibi folklorumuzun onemli bir parcası olan halk muziğimizde halk tarafından oluşturulmuş, meydana getirilmiş “halk urunleri” dir ve atalarımızın milletimize mirasıdır. Adı Turk halk muziği olan bu varlığın sahibi Turk milletidir. Turk milleti devleti ile birlikte yaşamaktadır ve dunya durdukca yaşayacaktır. Milletimize ait olan bu zengin varlığa millet adına ancak devlet sahip cıkabilir, cıkmalıdır.

Yasal duzenleme olarak:
-Yukarıda sozu edilen halk muziğini ele alacak kuruluşun resmi nitelikte devlete (tercihen TBBM başkanlığı) bağlı olarak kurulması,
-Bugune kadar ceşitli kişi ve kuruluşlar tarafından derlenmiş olan halk muziği eserleri ile ilgili derlemeci ve diğer halk sahiplerinin hakları konusu bir şekilde cozumlenerek eserlerin bu kuruluşa devredilmesi,
-Asıl sahip olan devletin eli olarak gorev yapacak bu kuruluşa devredilmiş bulunan eserler uzerindeki hakların kuruluşun sececeği bir “musiki eserleri sahipleri meslek birliği” tarafından takip ve tahsil edilmesinin temini,
-Elde edilecek gelirin tamamının kuruluşun yaşaması ve halk muziği varlığımızın gerektirdiği derleme, tespit, inceleme, araştırma, tasnif, arşivleme, vb. her turlu hizmetin yerine getirilmesi icin ayrılması,
-Kuruluşun mali ve idari denetiminin her yıl TBMM tarafından yapılması konularını duzenleyen bir yasa daha fazla zaman kaybedilmeksizin gundeme alınmalıdır. Aslında olması gereken, boyle bir duzenlemenin folklor varlığımızın tumunu kapsayacak bicimde gercekleştirilmesidir. Ulkemize yaraşacak olan da budur.

Halk muziği eserlerinin yukarıda sozu edilen kuruluşa devredilmesi gundeme geldiğinde oncelikli olarak;derlemeci, kaynak kişi, notaya alan vb. kişi ve kuruluşların haklarının ne tur bir hak olduğu, bu gibi hakların yasal karşılıklarının ne olacağı ve nasıl teslim edileceği, gercek hak sahiplerinin tespiti konuları cozumlenmesi gerekir. Bu yapılırken konuya bilimsel olarak yaklaşılması, fikir ve sanat hukukunun temel unsurunun fikir ve sanat eserinin yaratıcısı olduğu, bu hukukun yaratıcı faaliyetin urunlerine korunma sağladığı hususu goz ardı edilmemelidir. Yukarıda halk muziğinin yaratıcısı olan millet adına devletin sahipliğini ve devlet adına faaliyet gosterecek bir kuruluşu gerekli goren oneri hayata gecirildiği takdirde ancak, derlemeci ve benzeri kişi ve kuruluşların hakları sağlıklı bir cozume kavuşturulabilir. MESAM (Musiki eserleri sahipleri birliği) ilk kuruluş yıllarında bu konuyu gundeme getirmiş, uzmanlarında katıldığı ceşitli toplantılar yapılmış fakat calışmalar devam ettirilememiştir. Bugun MESAM tarafından duzenlenmiş olan bu sempozyumun sadece halk muziğimiz icin değil tum folklorumuz icin yararlar getirerek devam edecek hayırlı ve verimli calışmaların bir başlangıcı olmasını temenni etmekteyiz.

Halk muziği sanatcılarımızın ve bu muziği kullanmakta olan yapımcı yayıncı vb. kişi ve kuruluşların muzikten sadece kendileri icin yararlanmak değil, muziğin hizmetinde olmak ve bu varlığımızın olanca zenginliği ile ortaya cıkarılmasına ve ileriye taşınmasına katkıda bulunmaktan mutluluk duyacak inancı icinde teşekkurlerimiz bildirir saygılar sunarız.


Kaynaklar-Pertev Naili BORATAV, Halk Edebiyatı Dersleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul Mart 2000 ve Eki Arnold van Gennep, FOLKLOR, Ceviren: Pertev Naili BORATAV
-Dr. Nuşin AYİTER, Hukukta Fikir ve Sanat Urunleri, Sevinc Matbaası, Ankara-1972
-5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve İlgili Mevzuat, T. C. Kultur Bakanlığı.