munzurun dağına bostan ekilmez


1- Şekil bakımından;

a) Turku
b) Mani.

a) Turku (kıta, nakarat, vezin, kafiye)
b) Mani (cinaslı mani, cinassız duz maniler)


Eğin Turkulerinde Kıta Şekilleri

Eğin turkulerinde coğunlukta olan şekil dort mısradan murekkep kıtalardır. Milli nazım şekillerimizin ozunu teşkil eden bu dortlukleri en eski bir şekil olarak kabul etmek lazımdır.

Munzurun dağına bostan ekilmez
Guneşi doğup da buzu cozulmez
Ela gozlerini sevdiğim ağam
Hem ayrılık hem esgerlik cekilmez

Kafiye şekli a-a-b-a.
Başka bir dortluk:

Dil uzanmaz gerdanına opeyim
El uzanmaz perceminden tutayım
Gezdiği yerlere guller dikeyim
Bir canım var sana kurban sevdiğim

Kafiye şekli; b-b-b-c vezin 11 hece (6+5 veya 4+4+3)
Bu kıtaların kafiye bakımından gosterdiği farkları işaret
ediyoruz:

Bahcede kırılmış şeftali dalı
Yaşmağına varmış şeftali dalı
Ağzı şekerlenmiş akıyor balı
Seni seven yiğit neylesin malı

Vezin 6+5=11 ve dort mısrada birbirileri kafiyeli
Beşli bir turku:

İstanbul yolları cızıdır cızı
İcerime doğdu bir buyuk sızı
Ağamı eylemiş bir gavur kızı
Yolla gavur kızı ağamı bana
Vallahi intizar ederim sana

Yine 6+5 li olan bu turku kafiye şekli bakımından
a-a-a-b-b gostermek sureti ile ikili bir bağlama nakarat beyti
alıyor


Manilerde

a) Cinaslı olanlarında :

Gul duğumu
Karşıda gul duğumu
Yarım buradan gideli
Kim gormuş gulduğumu

Birinci mısraının eksikliğine rağmen kafiyeleri tam vezin 7’lidir. Eğin turkulerindeki cinaslı manileri vezin ve kafiye yapısı bakımından fark gostermiyorlar.

b) Cinassız duz manilerde

Kaşların yaydır bana
Gozlerin aydır bana
Ben olsem canım kurban
Sen olsen vaydır bana

bu cins manilerin hepsi vezin ve kafiye bakımından verdiğimiz orneğe
uymaktadırlar.


Melodi

Turku melodilerinin tam. Muzikal değerlerini bilerek gruplandırmak bilgim haricindedir. Muzikten anlamayan bir derleyici yalnız metinle tespit etmekle tam bir derleme yapmış olamaz. Bununla beraber eğin turkulerindeki uzun ağır havaları diğer melodilerden ayırmak işi kulak yordamı ile o kadar basit ve bariz belirtiler verebiliyor. Keza iş ve oyun turkulerindeki melodilerle figurle arasında buyuk bağlar vardı. Bestesine taş cevirirken dinlediğim taş turkusunde (metin no. 93) ağır ıttıratlı taşın hareketler ile ilgili melodiyi sezmek kolaydır.

Eğin Turkulerinin Konularına Gore Tasnifi

Derlediğimiz turkulerin tasnifi şu kadroya uyarak yaptık1:

A. Lirik turkuler;
a) Aşk turkuleri
b) Gurbet turkuleri
c) Ağıtlar
d) Ninniler
B. Satirik turkuler; a) Mizahi turkuler, b) Hicvi turkuler,
C. İş ve meslek turkuleri
D. Merasim turkuleri
E. Vaka anlatan turkuleri a) Tarihi turkuler, B) Eşkıya turkuleri,
c) Aşk ve aile facialarını anlatan turkuler.
F. Maniler
G. Oyun turkuleri.

1- Satirik turkuler bolumunde ait materyal bulunamadı. Metinler bolumundeki turkuler ilk mısralarına gore tasnif edildi. Metin dışı turku varyantlarına karşılaştırmalar bolumunde dokunuldu. Merasim turkulerinden yalnız duğun turkuleri derlenebildi. Oyun turkuleri erkek oyunları, kız oyunları cocuk oyunları diye uce ayrıldı, temsilli oyunların turkuleri ve tekerlemeler şeklinde bolundu.

2- Manilerin hangi iş ve eğlencede soylendiği tespit edilmedi. Mısralarının
ilk harflerine gore sıralandı.

3- Turkulerin adları derlendikleri yer tarihlerin tasnifte konuldukları
yerler, turku verenlerin huviyeti, turkuyu nereden ve ne zaman oğrendikleri bir tablo ile gosterildi

4- İki bolume girecek cift karakter gosteren turkuler hakim vasıflarına
gore tasnif tablosuna yerleştirildi ve boyleleri işaretlendi.