BlOS'unuza en ince ayar!
________________________________________
Daha kararlı ve daha hızlı sistemlerin en temel başlangıc noktası olan BIOS hakkında ne biliyoruz? Yeni nesil anakartlar bize ne gibi secenekler sunuyor?

BIOS (Basic Input&Output System) bilgisayarınız ilk acıldığı anda hangi donanımlara sahip, bunlara sinyaller hangi yollardan gidecek, kac disk takılı, RAM ne kadar, ne tip RAM kullanılacak gibi hayati sorulara cevap veren ve bunların cok ayrıntılı olarak bir listesinin cıkmasını sağlayan bir programcıktır. Bu program, anakartta bir cip uzerinde tutuluyor ve bilgisayar acılıp, anakarta elektrik ulaştığında calışmaya başlıyor. Ondan istenen gorevleri yerine getirdikten sonra da, disklerin ya da CD'lerin boot sektor adı verilen ilk kısmına bakıp bir işletim sistemine gorevlerini terk ediyor. BIOS aslında her zaman arka planda durur (gorevlerini işletim sistemine terk etmiş olsa bile) ve donanımmızdaki her şeyin doğru calışmasından ve sinyallerin doğru yerlere doğru şekilde ulaştırılmasından o sorumludur.


Her anakart ureticisi, kendi urettiği anakart icin bazı BIOS ayarları sunuyor olsa da temel ayarlar hep aynıdır. BIOS bir tur programdır ve bunların coğu belli firmalar tarafından yazılıyor. Bunlar arasında AMI, AWARD, IBM, Compaq gibi firmalar var. Biz olabildiğince hemen hemen tum ureticilerin ortak olarak sunduğu ayarlardan bahsedeceğiz. Genelde P4 icin SIS 645 ile Intel 845 cipseti ve AMD platformu icin de yeni elimize ulaşan KT333 temelli anakartlarm ayarlarını inceleyeceğiz.
[IMG]http://img71.**************/img71/1310/bios9bq.jpg[/IMG]

Bellek icin ayarlar

Bellek yani hafıza ayarları coğu anakartta, 'Advanced Chipset' monuleri altındadır. Bu yazımızda soz konusu monudeki DDR-RAM ayarlarını inceleyeceğiz. Bugunlerde hem Intel hem de BIOS, BlOS'tan bilgisayarınızın durumunu da oğrenebilirsiniz.

AMD platformları icin kullanılan DDR-RAM'lerde ve onceki surum olan SDRAM'lerde gorduğumuz bazı temel ayarlar var. CAS ve RAS ayarları en onemlileridir. Bir DDR ya da SDRAM, kapasitor benzeri bir yapıya sahiptir. Yani bu belleklerde bir okuma yapılacağı zaman once okuma yapılacak olan bellek hucresinin elektriksel olarak yeniden yuklenmesi gerekir. Diğer yandan bellekte bir yere ulaşmak icin belirli bir sure gereklidir. 'Advanced Chip-set' gibi monulerde goreceğiniz CAS ayarı, belleğe komut gonderildiği zaman, o komutu uygulamaya başlamadan once gecen zamanı gosterir. Bu rakam ne kadar duşuk olursa, sistem o kadar hızlı veri okur.

Ama şunu da unutmayın '2' ayarı her RAM ureticisi tarafından desteklenmiyor. Belleğiniz bir 'No name' yani markasız ise ve CAS 2 ayarını desteklemiyorsa, o zaman cokmeler yaşayacaksınız demektir. Yine bellekler icin RAS ve RAS to CAS ayarlarını goreceksiniz. RAS işlemi, bellek ciplerinin elektriksel olarak yeniden yuklenmesi icin gerekli suredir. Genelde '5' ya da '6' ayarlarını secebilirsiniz. Bu da 5 ya da 6 işlemci saat frekansı demektir. Ne kadar buyuk olursa sisteminiz daha kararlı olacaktır. Duşuk bir ayar ise, '5' gibi, daha yuksek performans getirir. RAS-to-CAS ayarı ise RAS ve CAS işlemleri arasında ne kadar sure beklemek gerektiğini bildiriyor. Elbette bu ayar icin de durum aynı. Rakamı ne kadar yuksek tutarsanız, sisteminiz o kadar kararlı olarak calışıyor. Ayar sırasında daha duşuk rakamları secerseniz, o zaman da performans artacaktır. İşte size, anakartlarda sıkca gorduğumuz bir kac ayar daha:

BlOS'unuza en ince ayar
PCNET
SD-RAM Command:

Bu bellek ayarı bazı anakartlarda, 'MA 1T/2T Select' şeklinde gorulur. Her iki ayarın yaptığı iş aynı. Bu ayar, belleğe komutların ne kadar surede aktarılacağını belirtir. ÎT ayarı en hızlı, 2T ayarı ise daha yavaş bir ayardır. Elbette 2T ayarı eğer kalitesiz RAMler kullanıyorsanız sistemde cokmelere neden olabilir.

Fast Command:

Bu ayar genellikle Athlon'larda goruluyor. Bu ayarda amac, işlemcinin icinde bellekle ilgili ayarları nasıl ele alacağını duzenlemektir. Eğer hızlı RAM'lere ve yeni nesil bir işlemciye sahipseniz, ayarı daha yuksek hızlara cıkartabilirsiniz.

SDRAM Burst Lenght:

Bu ayar SIS cipsetlerinde ve Athlon'ların anakartlarında sık gorulmekte. Bellek ciplerinin ozel bir fonksiyonunu duzenliyor. Bellek cipleri, uzerlerinde bir yer okunduğunda, yanındaki hafıza hucrelerinin de okunacağını tahmin eder. Buradaki bilgileri cabuk ulaşabileceği bir duzene koyar. SDRAM Burst Length ayarı ile ne kadarlık bir kısmı hemen ulaşılabilecek hale getirdiğini ayarlıyoruz. Genellikle '4QW ya da '8QW gibi ayar olasılıkları var. Eğer kaliteli bir RAM aldıysanız, bu ayarı 8QW'ye getirin. Eğer RAM'iniz kaliteli değilse ayarı kapatın. Zira kalitesiz RAM'lardaki cipler bu ozelliği desteklemez. Bu ayar bazı anakartlarda DDR 'RAM Auto Precharge' ismi altında da gorulur.

Bank Interleave:

Bu ayar sadece KT266A ve KT333 cipsetlerinde var. Eğer iki DDR-RAM'i anakart uzerindeki iki bellek yuvasına takarsanız, o zaman her iki DDR-RAM'den de aynı anda okuma yapılması sağlanır. 16 MB'nin altında bir RAM icin calışmıyor. '2-Way' ve '4-Way' gibi ayar secenekleri var. Eğer bir cift RAM'i yan yana takıyorsanız '2-Way', iki cift RAM'i birlikte anakarta monte edecekseniz, mutlaka '4-Way' ayarında bırakın.

Burada anlattığımız ayarların hepsini 'SPD' fonksiyonu kullanarak da yapmak mumkun. Kullandığımız RAM'lerin uzerinde 'SPD' isimli cok kucuk bir cip yer alır.

Bu cip, buraya kadar anlattığımız RAS, CAS, Precharge gibi ayarları, o RAM'e gore yapılmasını sağlar. Eğer satın aldığınız ya da kullandığınız, RAM'lerin RAS, CAS ya da benzeri ayarlarını bilmiyorsanız, o zaman bu ayarları 'SPD' yapsın diyebilirsiniz. Bu takdirde BIOS'da yine bellek ayarlarının bulunduğu monu icinde 'Configure DRAM Timing By SPD' gibi bir ifade olmalı. Bu ayarı sectiğinizde her şey otomatik ayarlanacaktır.

AGP icin ayarlar

AGP icin ayarlar cok ceşitli olmasa da bazı ayarları halen elle ayarlamak gerekiyor. Şimdi bu ayarları kısaca gozden gecirelim.

AGP Mode:

Bu ayar, AGP yuvasının hangi hızda calışacağını belirler. Ayarı 'Auto' ya da 4X halinde bırakırsanız problemsiz olarak calışmanızı sağlar. Ama eski bir ekran kartınız varsa (TNT, eski TNT2 kartları gibi) ayarı 'Auto' ya da 2X'e getirin.

AGP Fast Write:

Oyunlarınız, buyuk miktarda bir veriyi bir anda ekran kartınızın hafızasına yazmak icin 'Fast Write' denilen bir işlem yapar. Bu ayar, TastWrite' işleminin calışması ya da calışmamasını sağlamaktadır. Bazı oyunlar, orneğin Aquanox'un 2.1 surumu, Sacrifice'ın ilk surumleri, bu ayar acıksa, sistem cokmelerine ya da grafiklerde bozulmalara neden olur.

AGP Aperture Size:

Eğer sisteminizdeki ekran kartının hafızası dolarsa, o zaman ana hafızanın bir kısmını kullanacaktır. Hafızanızın, ekran kartınız tarafından kac megabyte'lık bir kısmının işgal edilebileceğini belirler. Eğer az hafızanız varsa, bu rakamı 32 MB olarak, eğer bolca hafızanız varsa ayarı 64 MB olarak bırakın ya da anakartınızın ayarı kendi secmesine izin verin. Bu ayar bazı BlOS'larda 'Graphic Win Size1 olarak da gecer.

AGP l W/S Write:

Bu ayar, AGP yuvasından ekran kartınıza bir veri gideceği sırada araya bir işlemci frekansı kadar bekleme suresi eklemenizi sağlar.

AGP l W/S Read:

Yukarıdaki, 'AGP l W/S Write' ayarı ile aynı işi yapar. Sadece bu sefer, ekran kartınızdan, bir veri okunacağı sırada araya bir bekleme suresi koyacaktır. Aynı şekilde yavaş bir ekran kartı ya da yavaş bir RAM'iniz varsa, bu ayarı 'Enabled' konumuna getirin.

AGP Read Syncronizauon:

AGP kartınızdan yapılan okuma işlemlerinin, sistem saatiyle senkronize edilmesini sağlar. 'Enabled' konumunda bırakılması tavsiye edilir.

AGP icin ayarlar

AGP icin ayarlar cok ceşitli olmasa da bazı ayarları halen elle ayarlamak gerekiyor. Şimdi bu ayarları kısaca gozden gecirelim.

BlOS'unuza en ince ayar
PCNET
PCI icin ayarlar

BlOS'ların yine 'Advanced Chipset Features' ya da 'PCI Devices' gibi monulerinde karşılaştığımız ayarların coğu yanlış yapılıyor. Şimdi bu ayarların en bilinenlerini ele alalım.

PCI Delay Transaction:

En fazla hatalı olarak ayarlanan BIOS ayarlarından biri. Anakartınızı ilk kurduğunuzda, 'Disabled' seceneği secilmiş olarak gelir. Bu ayar, PCI 2.1 ve sonrası PCI standartlarının calışıp calışmamasını sağlar. PCI yuvalarına giden veriler, eğer sisteminizde cok eski bir PCI kartı ya da ISA kartı varsa, beklemek durumundadır. Oysa yeni nesil PCI 2.1 ve PCI 2.2 standartlarında ISA ve onceki PCI kartlarına gidecek olan veriler bir sureliğine, bir tampon bellekte tutulur. Boylece, eski ISA ve PCI kartlarının oluşturduğu darboğaz aşılmış olur. Eğer sisteminizde eski PCI genişleme kartı ya da ISA kart yuvası yoksa, bu ayarı 'Enabled' yapabilirsiniz. Kimi durumlarda sisteminizde belirgin bir performans artışı olur. Ama PCI kartlarınızın durumunu bilmiyorsanız ya da ISA yuvalarının sistemde var olup olmadığından habersizseniz, ayarı 'Disabled' olarak bırakın. Bu parametre secilirse, PCI 2.1 uyumluğu da kapatılmış olur.

PnP BIOS:

Bu ayar, bazı anakartlarda 'Plug and Play Aware OS' şeklinde de gecer. Eğer bu ayarı kapalı yani 'Disabled' hale getirirseniz, PnP (Plug and Play, Tak ve Calıştır) standardına uygun olan cihazlarınız, işletim sisteminiz tarafından bulunacaktır. Eğer bu ayarı acarsanız, yani 'Enabled' hale getirirseniz, PnP uyumlu cihazlarınızı, BlOS'unuz bulacaktır.


Clear NVRAM:

Hangi kartın PnP uyumlu olduğu ya da 'ne kadar RAM var' gibi bilgiler, BIOS icinde burada saklanır. BlOS'un bu kısmındaki bilgiler, eğer ayar 'Enabled' halde ise, her sistem acılışında silinecektir. Yeni bir kart takacaksanız ya da modeminiz external bir modem ise bu ayarı 'Enabled' halde bırakın.

PCI Latency Timer:

Bu ayar her PCI kartının, ne kadar sure ile veri aktarıp veri aktarma hakkını bir diğer cihaza devredeceğini gosterir. Yani kartlar sıra ile veri aktarırlar ve her bir kart belli bir sure veri aktarıp veri aktarma işini bir diğerine bırakır. Eğer bu ayardaki değeri yuksek tutarsanız, daha yuksek veri aktarım hızlarına ulaşmak mumkundur. Orneğin, GeForce ekran kartları bu ayarın yuksek olmasını ister.




Farklı ayarlar icin

Burada anlattığımız ayarlar, BIOS'daki onlarca ayardan sadece bir kacı. Ozellikle değinmek istediğimiz ve ceşitli cipsetlerin kullanıldığı anakartlarda yer alan bir kac ayar daha var.

MPS Table:

Bu ayar aslında bir anakartta, cift işlemci varsa kullanılır. BIOS'u ureten şirketler aynı BlOS'u pek cok kart icin urettiklerinden dolayı, bu ayarı farklı anakart modellerinde kullanmak icin, BlOS'a ekliyorlar. Bu ayarı cift işlemciniz yoksa değiştirmeyin.

APIC Function:

Bu ayar, sisteminizdeki Interrupt'ların daha geniş bir bicimde kullanılmasını sağlar. APIC (Advanced Programmable Interrupt Controller-Gelişmiş Interrupt Kulanımı), ayarını eğer yeni bir işletim sisteminiz varsa acmalısınız. Bu konuda bir fikriniz yoksa ayarı değiştirmemenizi tavsiye ediyoruz.

IPCA Function:

Sisteminizin, fazla elektrik harcamaması icin işletim sistemi tarafından kontrol edilebilmesini sağlar. Eğer işletim sisteminiz Windows 98SE /Me 72000 /XP ise bu ayarı acık, yani 'Enabled' hale getirin.



ACPI Standby State:

Bu secenekle, eğer IPCA ayarınız acıksa, sisteminizi nasıl asılı (Standby) konumuna alacağınızı ayarlar. Eğer SI seceneğini secerseniz, o zaman sisteminiz sadece sabit disk ve ekran gibi bileşenleri kapatarak Standby konumuna gececektir. S3 Seceneğini sectiğinizdeyse, yaptığınız her şey hafızanıza yazılacak ve sistem daha derin bir uyku haline gececektir.

Bu yazıda sadece bazı onemli ayarlara değinerek bir kac temel BIOS seceneğine ışık tutmak istedik. Sisteminizle ilgili frekans ayarlarını da iyi yapmanız gerekiyor. Bu ayarlar ise bir başka yazıya kalıyor. Bu yazıdan da anlayabileceğiniz gibi, sisteminizle ilgili pek cok şeyi BIOS yoluyla duzene sokmak mumkun. Ama ne yaptığınızı bilmiyorsanız, kesinlikle bir şey yapmamayı tercih edin. Zira BIOS ayarları, keskin bir bıcak gibi, iyi kullanıldığında işe yarayan, kotu kullanıldığında da problemlere neden olan araclardır.

V I/0 ve V I/01 ayarları nedir?

V I/O ayarı DIMM ya da SIMM yuvalarına giden voltajı belirler. DIMM'ler ya da SIMM'ler 3,3 V'ta calışmak icin tasarlanmışlardır. Eskiden, RAM'lerle anakarttaki cipsetler aynı voltajla calışırlardı. Oysa bu durum yeni nesil anakartlarda farklı. DDR-RAM'lerin ortaya cıkmasından sonra bu kural değişti. Cipset icin gerekli voltaj V 1/0 olarak, DDR hafıza cipleri icin gerekli olan voltaj ise V l/Ol olarak isimlendiriliyor. Bazı anakartlarda bu konuda da BlOS'da ayarlar bulunmakta. Bu konuda ozel ayar yapmayı bilmiyorsanız, anakartınızda hazır gelen ayarları kullanın. Eğer overclock yapmanız gerekiyorsa, bu ayarı değiştirebilirsiniz. DDR RAM'ler ise 2,5V'da calışmak uzere tasarlanmıştır. Ama 2.7 Volt'a kadar calışma voltajları arttırılabilir. Daha ust değerlerde ise risk almaya başlarsınız ve RAM'lerinizi yakma olasılığı doğar. Ayrıca kimi BlOS'larda işlemcinin de calışma voltajı ayarlanabilmektedir. Bu ayarlar, overclock yapmak isteyenler icin ve test amaclı kullanılmak uzere duşunulmuştur. Bu ayarları değiştirirken, her işlemcinin bir sınırı olduğunu ve yanabileceğini de aklınızda bulundurmalısınız.
Saygılar......
__________________