Bitkisel Beslenmenin Tarihcesi

Et yemeyenlerin tarihcesi bilinenden cok eskilere dayanır. Antik Yunan’da Orfeciler et yemezlermiş. Kendisi de bir vejetaryen olan Empodices, İO 5. Yuzyılda başka canlıları oldurmemenin bir erdem olduğunu soylemiş. Hindular cok eski tarihlerde vejetaryenliği ahlaklı bir yaşam bicimi olarak tanımlamışlar.
Vegan sozcuğu ilk defa 1944 yılında İngiliz sanatcı Donalt Watson tarafından kullanılmıştır. Son 15 yılda birbiri ardı sıra yayınlanan bilimsel calışmaların olumlu sonucları vegan beslenmeye ilgiyi artırdı. Eski ABD başkanı Bill Clinton’un, tenisci Williams kardeşliğin veganlığa sempati ile bakması ve pek cok triatlon koşucusunun bitkisel beslenmeyi secmesi daha cok insanı vegan yaptı.
Bitkisel beslenmeyle bazı hastalıkların tedavi edilebileceği yolunda ilk bilimsel yayının Dr. Walter Kempner tarafından yapıldığını duşunuluyor.
Bitkisel beslenmenin kalp krizini engellediğini gosteren ilk calışma 1990 yılında Lancet dergisinde yayınlandı. California Universitesi Tıp Fakultesi doktorlarından Dean Ornish sonradan ‘Ornish Diyeti’ olarak unlenen az yağlı bitkisel beslenme rejiminin kalp damarlarındaki tıkanıkları azatlığını gosterdi. Diyete aldığı hastaların %82’sinin kalp damarlarındaki darlıklar gerilemiş, diyet yapmayan hastalarda daha da artmıştır.
Vegan Beslenme Nedir?

Vejetaryen ve vegan beslenme nedir, tanımlayarak başlamak doğru olacaktır. Et, tavuk, hindi, av hayvanı, balık gibi her turlu hayvan etinin tuketilmediği; buna karşılık hayvanlardan elde edilen bal, sut ve yumurta gibi urunlerin serbest olduğu beslenme şekline ‘vejetaryen beslenme’ denir. Vejetaryenler sutten elde edilen peynir, yoğurt gibi urunleri yerler.
Vegan beslenmede ise et, tavuk, balık gibi her tur hayvan etiyle birlikte bu hayvanların doğal hayatta kendi yavruları icin yaptığı sut, yumurta, bal gibi hayvansal urunler ve bu urunlerden kulture edilen peynir, yoğurt, kefir gibi gıdaları da tuketmezler.

Vegan Beslenme ve Sağlık İlişkisi
Sadace bitkisel beslenme ile hayvansal protein kokenli aminoasitler ve B 12, folik asit, demir gibi bazı vitamin eksikleri oluşabilir. Fakat Diyetisyen desteği alarak uygulanan vegan beslenme programında bitkisel proteinler ve gerekli durumlarda vitamin ilavesi ile sağlıklı bir şekilde yaşam surdurebilir.
Dunya uzerinde bilimsel calışmaların ortak olarak vardığı nokta beslenme şeklinin daha cok sebze ve tahıl ağırlıklı, az miktarda hayvansal protein kaynaklı olması gerektiğidir.
Sebze tuketimi duşuk daha cok hayvansal protein tuketimi yuksek kişilerde, kolon kanserleri, yuksek tansiyon, diyabet ve kalp hastalıklarının gorulme sıklığı artmıştır.

Cocukların Vegan Beslenmesi Doğru mu?

Cocukların gunluk protein ihtiyacı yetişkinlerden daha fazladır. Cocukluk donemi buyumenin hızlı olduğu bir donemdir ve doğru beslenmenin onemi fazladır.
Cocuğunuz fast-food tarzı besleniyorsa, her gun kola iciyor, hamburger ve pizza cok seviyorsa, haftada birkac kez dondurma yiyor, cikolata, gofretten vazgecemiyorsa cok buyuk ihtimalle kalp damarlarında erişkin yaşlarda sorun cıkaracak yağlı cizgiler oluşmaya başlamıştır.
Cocukluk cağı beslenmesinde hayvansal ve bitkisel protein kaynakları dengeli tuketilmelidir. Beslenme bilgisi yetersizliği ve bilincsiz diyetler cocukluk doneminde buyumeyi olumsuz etkileyebilir.
Sıfır beden olgusu ve vegan beslenme uygulamaları mutlaka beslenme uzmanı ve psikoterapi desteğini iceren multi disipliner bir ekip ile yonetilmesi gereken bir konudur. Cocuklarda vegan beslenme uygulamaları protein, B12, kalsiyum ve D vitamini acısından vucudu eksiye duşurebilir.
En ideal Beslenme Oruntusu Nedir?
1- Gunluk beslenmede sebze ağırlıklı bir plan icinde olmak
2- Hayvansal proteinler ile bitkisel protein kaynaklarını dengeli tuketmek
3- Yeterli Su tuketmek
4- Fiziksel aktif bir hayat surmek
5- Rafine un ve rafine şekerden uzak durmak
6- Kırmızı et tuketimini gunluk protein ihtiyacından fazla tuketmemeye ozen gostermek
7- Hayvansal proteinleri taze sebzeler ile tuketmek
Sağlıklı Vegan Nasıl Olunur?
Vejetaryen beslenme, sağlık uzerine olumsuz etkileri hayvansal kaynaklı proteinlerin tuketilmemesinden kaynaklanabilir. Biyoyararlılığı yuksek yumurta, kırmızı et, beyaz et ve sut urunleri gunluk beslenme icinde yer almaması ile B12, folik asit, kalsiyum, demir, bazı elzem aminoasitler uzun sure sonucunda eksikleri gorulebilir.
Sağlıklı bir veganın beslenme programında eksikliği gorulebilecek vitamin ve minerallerin diğer bitkisel kaynaklardan tamamlanacak şekilde iceriği oluşturmak gerekir. Ayrıca belirli periyotlarda kan tahlilleri ile demir, folik asit, b12 gibi değerler kontrol edilmeli eksikliği durumunda vitamin desteği sağlanmalıdır.
Diyetin iceriğinde bitkisel proteinlerden nohut, fasulye, mercimek ile protein kaynakları sağlanmalı. Sut urunleri tuketmeyen veganlar da soya sutu, tofu peyniri iyi bir alternatif olarak diyet listelerinde yer almaktadır.
Vejetaryenler icin planlanan diyet kişiye ozel olmalıdır. Kas dokusu, yağ dokusu, boy, ağırlık, tıbbi oyku, gunluk egzersiz suresi gibi etkenler ile diyet programında yer alacak enerji, protein, karbonhidrat ve gunluk vitamin/mineral ihtiyacı belirlenmelidir.

Vejetaryen Beslenen kişilerde Obezite Riski
Hayvansal proteinlerin besin grupları icinde uzun sure tokluk sağlama gibi bir etkisi vardır. Hayvansal kaynakları tuketmeyen veganlar daha cok sebze ve karbonhidrat kaynaklarına yonelirler. Sebzeler uzun sure tokluk sağlamazlar mutlaka karbonhidrat tuketimi artacaktır.
Bu nedenle veganlar icin yuksek enerji kaynakları tokluk veren karbonhidrat tuketimi ile orantılı olarak şişmanla gorulebilir buda obezite riskinin artmasına sebep olabilir.
Bu belirtilere dikkat etmeliyiz
Vejetaryen besleniyorsanız kendinizi sağlığınız acısından gozlemlemelisiniz
Saclarınız dokuluyorsa, tırnaklarınız gucsuz ve cabuk kırılıyorsa, halsizlik, kronik yorgunluk, baş ağrısı, sık hastalanma, gec iyileşme, vucut yaralarının zor iyileşmesi, derinin sarkması, kas dokusunun yumuşaması, bacak ağrıları, yaygın vucut ağrıları, kusma, sık ishal, ağız ici yaralar gibi belirtilerde mutlaka beslenme uzmanı ve doktorunuza başvurmalısınız.
Vegan beslenme ancak bilincli uzman desteği ile sağlıklı olarak yonetilecek bir beslenme modelidir. Bilincli veganlar sağlıklı bir bicimde yaşamlarını surdurebilirler.

Vejetaryen Tarifler; Tofulu Sebzeli Pizza
2.5 bardak tam buğday unu, yarım bardak soya sutu, 1 tatlı kaşığı maya, 2 tatlı kaşığı kekik, 2 cay kaşığı tuz, yarım bardak ılık su, 1 kaşık domates salcası, 1 kahve fincanı yağsız silken tofu, 1 bardak kultur mantarı, 1 domates kup doğranmış, 1 etli biber doğranmış, 1 kahve fincanı haşlanmış mısır, 4-5 yaprak fesleğen, 1 kucuk kuru soğan halka doğranmış, 1 diş kıyılmış sarımsak
Buğday unu, soya sutu, kuru maya, 1 tatlı kaşığı kekik, tuz ve suyu bir kapta karıştırın, yoğurup hamur haline getirin, mayalanmaya bırakın. Yarım saat bekledikten sonra 10-15 dakika tekrar yoğurup yarım saat daha mayalayın.
Cam fırın tepsi icine yanmaz kağıt serin, hamuru yayın. Domates salcasını tofuyla blender dan cekip hamurun uzerine yayın. Ustune sebze parcalarını (mantar, domates, kırmızı biber, mısır, fesleğen, kuru soğan, sarımsak) ve kalan 1 tatlı kaşığı kekiği serpiştirin. Onceden 220 C ısıtılmış fırında pişirin.

[h=2]İstanbul Diyetisyen uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]