Varis nedir?
Varis, yuzeysel toplardamarların anormal genişlemesine verilen isimdir. Bacaklarda cilt altında mavi veya mor renkli, şiş ve eğri buğru seyreden, bazı bolgelerde toplu halde, yumak şeklinde gozuken genişlemiş damarlardır. Varisli toplardamar sağlıksız, hasta bir damardır.
Toplardamarda normal dolaşım
Toplardamar adı verilen ve vucuttaki kirli kanı kalbe doğru taşıyan damar sistemi hekimler arasında veya tıbbi yazılarda “ven veya vena” olarak da isimlendirilir. Kol ve bacaklardaki toplardamarlar (venler) yuzeysel veya derin olmak uzere iki gruba ayrılırlar. Yuzeysel toplardamarlar deri ve kasların uzerinde yer alan bir bağ dokusu tabakası (fasya) arasındadır. Derindeki toplardamarlar ise fasya tabakasının altında, kasların yer aldığı bolumde bulunur. Ayrıca “perforan” adı verilen bir grup toplardamar da derin ve yuzeysel venler arasındaki bağlantıyı sağlarlar. Bu damarlar bağ dokusu tabakasını delerek bu bağlantıyı yaptıkları icin “delici, perforan” diye isimlendirilirler. Toplardamarların buyuk kısmının icinde bulunan cok ince kapakcıklar, ayakta duran bir insanda kanın geriye doğru donmesine, ters yone akmasına engel olurlar. Damarlar esnek yapıdadırlar. Duz bir boru gibi calışmazlar. İclerinden kan gecerken bir olcude genişleyip sonra tekrar daralırlar. Varislerde bu esneklik kaybolur.
Normalde bacaklardaki tum yuzeysel toplardamarlar, bacaklardan kalbe doğru donen kanın sadece %10 kadarını taşırlar. Yuzeysel damarlarda kanın bir kısmı yukarıya doğru akarken, bir kısmı da delici, perforan damarlar yoluyla daha derinde bulunan toplardamarlara gecerler. Yurume sırasında baldır bolgesindeki kas kitleleri kasılıp gevşeyerek, kanın yukarıya doğru akmasına ve dolayısıyla kalbe donmesine yardımcı olurlar.
Kac tip varis vardır?
Uluslararası sınıflandırma (CEAP) esaslarına gore klinik olarak varisler, 4mm’den geniş varikoz toplardamarlar (C2) ve daha kucuk telanjiektazi ve retikuler varisler (C1) olmak uzere iki gruba ayrılırlar. Bu C1 grubunda uygulanan tedaviler acısından boyutları onem kazanır. Ozellikle lazer ve skleroterapi uygulamalarında kolaylık sağlamak uzere telanjiektazi ve retikuler (ağsı) varisler arasında bir de kucuk venullerin genişlemesi anlamına gelen venulektazilerden bahsedilmektedir.
Buyuk varisler.
Capları 4 mm’den buyuk ve mavi-yeşil renklidirler. Ayakta duran hastada kolaylıkla gorulur ve ele gelirler. Bazen de kendisi gozukmez, sadece ciltte yaptığı kabarıklıkla fark edilir. Buyuk ve kucuk safen venler veya dallarından gelişen varikozitelerdir. Bu varisler kendilerini meydana getiren sebeplere gore (etyolojik sınıflama) birincil veya ikincil varisler olarak ikiye ayrılırlar.
Birincil (primer) varis
Varis dendiğinde genellikle bu grup varisler anlaşılır. Birincil varisler, direkt olarak toplardamarın kendisine bağlı sebeplerle, damar duvarındaki yapısal zayıflık ve/veya damar icindeki kapakcıkların iyi kapanamaması ve yetersizliği dolayısıyla meydana gelirler. Kalıtsal da olabilir. Eşlerden birinde veya eşlerin ailesinde varis varsa cocuklarında varis gorulme olasılığı fazladır.
B. İkincil (sekonder) varisler
Derinden seyreden toplardamarlardaki hastalıklara bağlı olarak gelişen varislerdir. Derin venlerin pıhtı ile tıkanıklıkları, doğumsal veya edinsel arterio-venoz fistuller, tumorler, bası yapan kitleler ve ozellikle ust seviyelerde meydana gelen toplardamar iltihapları (ilio-femoral tromboflebitler) ikincil varislerin en onemli sebepleridir. Tromboflebitler adı verilen, toplardamar duvarının iltihabi hastalıkları toplardamar icinde pıhtı ve tıkanıklığa yol acarlar. Damar icindeki kapakcıklar da bu sırada hasarlanarak calışmaz hale gelirler. Bir sure sonra pıhtı kısmen erir, bir miktar da damar duvarına yapışır ve boylece tıkalı venler eskisi gibi olmasa da kısmen acılırlar (rekanalizasyon). Fakat kapakcıklar ve damar fonksiyonları tamamen normale donmezler. Derin toplardamar sistemindeki ve perforan venlerdeki kapakcık yetersizliği kanın rahat akamamasına, alt kısımlarda birikmesine ve dolayısıyla damar icindeki basıncın normalden daha yuksek olmasına sebep olur. Bu basınc yuksekliği sonucu, kan akımı ters yone doner, başlangıcta daha duşuk basınclı olan yuzeysel toplardamarlara doğru akım başlar. Sonucta yuzeysel toplardamarlar aşırı derecede yuklenir. Duvarındaki destek dokusu zayıf olan bu toplardamarlar basınc karşısında dayanamayarak genişler ve ikincil varisler meydana gelir.
Varisler klinik gorunumlerine gore de sınıflandırılabilirler. Yukarıda bahsedilen varisler genellikle buyuk, trunkal varislerdir.
Ağsı (retikuler) varisler
Ciltten hafif kabarık, 4mm’den daha kucuk capta, mavi-yeşil renkli varislerdir. Elle zor hissedilirler.
Venulektazi(venoz kapiller damarların anormal genişlemesi)
Elle hissedilemeyen, venullerin genişlemesi (dilatasyon) ve ciltte yuzeysel olarak gorulecek hale gelmesi sonucu ortaya cıkan 1-2 mm capında, mavi-mor renkli varikoz damarlardır.
Telanjiektaziler (kılcal damar genişlemesi)
Kapiller damarlar ve arteriollerin genişlemesi ve ciltte yuzeysel olarak gorulecek şekilde belirgin hale gelmesinden ibaret, 1 mm’den ince, kırmızı renkte iyi huylu, selim kılcal damar lezyonlarıdır. Deri ve mukozada yıldız şekilli veya orumcek ağına benzer (spider angioma) yaygın ağ yapan cizgisel oluşumlar şeklinde gorulebilirler. Basit şekilleri yaşlılıkta artarlar (senil telanjiektazi). Doğumsal veya edinsel olarak meydana gelebilirler.
Varis oluşması onlenebilir mi?
Ayakta uzun sure kalınarak (kuafor, berber, tezgahtar, hemşire gibi) veya devamlı oturarak calışılması, sıkı korse kullanılması, duz tabanlık, fazla guneşte kalınması, muzmin kabızlık, şişmanlık gibi faktorler varis oluşmasını kolaylaştırır. Bunlara karşı alınacak onlemler varis oluşmasını geciktirebilir veya ilerlemesini yavaşlatır. Yuruyuş ve elastik destekli corapların giyilmesi en basit, fakat aynı zamanda en etkili onlemlerdir.
Gebeliğin ilk devrelerinde ostrojen hormonlar toplardamarların duvar esnekliğini azaltırlar. Ayrıca gebelik mekanik yolla karındaki buyuk toplardamarlara baskı yaparak kanın akımını ve donuşu zorlaştırdığından akım yavaşlamasına, pıhtılaşmaya yol acabilir, dolaylı olarak varis oluşumunda etkili olur. Elastik coraplar, yuruyuş, hafif yan yatma gibi tedbirler varis oluşumunu onleyebilir.
Varisin belirtileri nelerdir?
Gorunen damar genişlemeleri dışında, ayakta ve bacaklarda ağırlaşma şeklinde dolgunluk hissi, karıncalanma ve kramplara kadar değişen yakınmalar bulunabilir.
Bacaklarda ağırlık ve gerginlik hissi, sızlama, cabuk yorulma toplardamar sisteminde basınc yukselmesinin “venoz hipertansiyon” ve buna bağlı toplardamar duvar hasarının belirtisidir. Hasta ayağa kalktıktan kısa bir sure sonra başlarsa, ust seviyedeki venoz kapakcıklarda yetmezlik olduğu duşunulmelidir. Hasta uzun sure ayakta durduğu zaman, gun sonunda veya sıcak ortamlarda rahatsızlıklar artar. Ayak bileği cevresinde odem ve şişme meydana gelebilir. Hastalar bu durumu “akşama doğru ayakkabılarının sıkmaya başladığı” şeklinde ifade ederler. Bunlar toplardamarlarda yetersizlik belirtileridir.
Ağrılar ve şişlikler istirahat halinde ve bilhassa ayaklar kalp seviyesinden yuksekte tutulduğunda azalır.
Başka bir ağrı tipi hamilelik sırasında, ya da adet kanaması oncesinde şiddetlenmektedir. Bu ağrılar genişlemiş, varikoz ven kumesini merkez alan zonklama, yanma, ya da ezici karakterde ağrılardır.
Kaşıntı, karıncalanma, sızlama v.b. cabuk gecen belirtilerdir ve ozellikle ince uc dalların “venuller” gerilim altında olduğunu gosterir.
Derindeki toplardamarların hastalığına bağlı olarak gelişen varislerde ise bu belirtiler daha ağır olup, odem, egzema, kaşıntı, deri renginde koyulaşma gibi belirtiler ve cilt ulserleri klinik tabloya eklenebilir.
Kramplar coğunlukla geceleri baldırda ve ayakta olmaktadır. Kramp hafif olduğu zaman, ozellikle baldırlarda bir hissizlik duygusuna karşılık gelen huzursuzluk olarak ortaya cıkmaktadır. Bu duruma bazen "huzursuz bacak sendromu" (Restless leg syndrome) denilmektedir. Kramplar ve huzursuz bacak coğunlukla bacak arkasındaki kısa safen venin (VSP)aşırı yuklenmesine bağlıdır.
Varisli bacaklarda bilhassa kucuk carpmalar, kaşıma, bocek ısırıkları sonucu yuzeysel damarlarda iltihaplanma (yuzeysel flebit) meydana gelebilir. Yuzeysel flebitlerin diğer sebepleri vucudun herhangi bir yerinden kaynaklanan enfeksiyonlardır (diş apseleri, pelvik iltihabi hastalıklar, ayak deri mantarları vb)
Varis varsa yapılması gerekenler
Bol ve uygun giysiler, rahat ayakkabılarla duzenli yuruyuşler yapılmalı
Fazla guneşte kalmamalı, sıcak banyo, kaplıca, kum banyosundan sakınmalı
Şişmansa fazla kilolar azaltılmalı, doğru beslenme ve sıvı alımına dikkat edilmeli
Sıkı korse, corap lastiği, 5 cm’den yuksek topuklu ayakkabılar kullanılmamalı.
Uzun sure sabit bir şekilde ayakta durmamalı ve oturmamalı
Gun icinde ve akşamları bir sure ayakları kalp seviyesinin uzerine kaldırarak dinlenilmeli
Kabızlık varsa giderilmeli
Sigara icilmemeli, alkol kullanılıyorsa azaltılmalı
Bacaklara kısa sureli soğuk su (14-16 derece) uygulamaları yapılmalı
Carpma ve enfeksiyonlardan korunmalı
Baskılı elastik coraplar kullanılmalı
Neden varis corabı?
Baskılı elastik coraplar varis belirtilerinin azaltılmasında ve ilerlemesinin onlenmesinde en onemli yardımcılardır. Varislerin durumuna gore uygun boyda ve nitelikte secilmelidir. Corapların ayak bileği cevresine uyguladığı basınc miktarı onemlidir. Bu basınc miktarı ilgili hekim tarafından saptanır. Elastik corap:
Genişlemiş yuzeysel toplardamarları baskıyla boşaltır ve daha cok genişlemesine engel olur,
Bacaklarda odem ve doku icine aşırı sıvı toplanmasına engel olur.
Lenf drenajını kolaylaştırır
Kasların pompa fonksiyonuna yardımcı olarak, kanın yukarıya doğru akımını kolaylaştırır
Corabın yatarken giyilmesine gerek yoktur. Sabah daha yataktan cıkmadan giyilmesi en uygunudur.
Tedavi
Tedaviye başlamadan once hastanın oz gecmişi detaylı olarak sorgulanmalıdır. Gecirilmiş toplardamar hastalıkları (tromboflebit, derin ven trombozu), hamilelik durumu, mesleğinin uzun sureli ayakta durmasına yol acıp acmadığı, pıhtılaşma ve kanama bozuklukları ile seyreden diğer hastalıkların mevcudiyeti, enfeksiyon, şeker hastalığı, allerjik hastalıkların varlığı, derin venoz yetmezlik bulguları (bacak odemi, ağrı) tedavinin planlanmasında onemlidir. Ayrıca romatizma ilacları, pıhtılaşma onleyici ilaclar, ostrojen ve progesteron gibi hormon ilaclarının kullanılıp kullanılmadığı, aile oykusunde benzer hastalıkların olup olmadığı araştırılmalıdır.
Uygulanacak tedavi şekline hasta ve doktoru birlikte karar vermelidir. Hasta tedavi sırasında sabırlı olmalı ve tedavi planına sıkı sıkıya uymalıdır. Varislerin tedavi yontemleri şunlardır:
Eğitim ve koruyucu hekimlik calışmaları
Varis tedavisinde oncelik her zaman koruyucu eğitim calışmalarındadır
İlaclar;toplardamar cidarını kuvvetlendiren, esnekliğinin duzenlenmesine yardımcı bir grup ilac mevcuttur.
Baskılı, elastik destekli varis corabı
Varis tedavisinin vazgecilmez bir parcasıdır. Basınc derecesi, corabın boyu muayene sırasında belirlenir. Hastalığın derecesi ve yaygınlığına gore farklı coraplar onerilebilir.
Klasik varis ameliyatı
Cerrahi tedavinin amacı, ileri evre varislerde yuzeysel damarların derin venlere dokulduğu bileşke noktalarının bağlanarak ana yetersizlik bolgelerinin ortadan kaldırılması, perforan dalların bağlanması, yetersiz ve genişlemiş toplardamar govdeleri ile genişlemiş dallarının cıkarılmasıdır. Bu yuzeysel toplardamarların en onemlisi ayak bileğinin ic tarafından başlayarak bacağın ve dizin ic yanında seyrederek yukarıya kasık bolgesine kadar uzanan buyuk safen vendir (VSM). Kasık bolgesinde ice doğru donerek derindeki buyuk toplardamara dokulur. Diğer onemli toplardamar da (kucuk safen ven, VSP) ayak bileğinin dış yanından başlar, yukarıya bacak arka yuzune doğru yukselir ve diz arkasında derin toplardamara acılır.

Uygulanma gerekceleri (endikasyonlar)
Kozmetik nedenler
Buyuk varisler
Belirti veren (semptomatik) varisler
Toplardamar dolaşımında durgunluğa ve gollenmeye (venoz staz) bağlı komplikasyonlar
Ameliyattan 48 saat sonra elastik corap cıkarılır ve pansuman acılır. Corap tekrar giydirilerek hasta taburcu edilir. 2 ay sureyle corap kullanılır.
Skleroterapi (Damar duvarlarını birbirine yapıştırıp sertleştirerek damarı kapatan “sklerozan” madde enjeksiyonları)
Amac toplardamar icine ince iğnelerle verilen ilaclar ile toplardamar cidarının icten birbirine yapışmasını sağlamaktır. Duvarı yapışan damar boşluğu kapanır, icinden kan gecemez. Bir sure sonra damar sertleşir, incelir ve dışarıdan gorunmez hale gelir. Bazen cilt altında ince bir ip gibi elle hissedilebilir. İnce ve orta kalınlıktaki varislerde uygulanır. Cerrahi sonrası geri kalan varislerin ortadan kaldırılmasında da etkilidir.
Varisler cok geniş değil ve ozellikle lokalize ise sklerozan madde enjeksiyonları yapılması daha uygundur. Diyabetiklerde, ayaklarında lokal enfeksiyonu bulunanlarda, kol ve bacaklarda atardamar hastalığı bulunanlarda, ust solunum yolu enfeksiyonu olanlarda, cok yaygın varislerde, allerjik bunyeli olanlarda sakıncalıdır.
Lazer tedavisi
Ekzo-lazer; Kucuk ve orta boy yuzeysel varislerde (kozmetik ve semptomatik amaclı) kullanılmaktadır. Deri uzerinden uygulanan, kırmızı (telanjiektazi, spider angioma) ve mavi-mor renkli (ağsı, retikuler) varislerde etkili bir tedavi şeklidir. Lazer ışınının taşıdığı enerji miktarı ve saniyede kac kere verileceği ayarlanabilir. Lazer ışını damar duvarını gecer ve ısı vererek damar icindeki kanı pıhtılaştırır. Ayrıca damar duvarını bir miktar zedeleyerek kapanmasını sağlar. Tedavinin etkisi damar capı ile ilgilidir. Besleyici venullerin bulunmadığı kırmızı ağsı damarlarda daha başarılıdır. Anestezi gerektirmez. İyi tolere edilir. Uygulama yerinde az miktarda renk değişikliği kalabilir.
Endo-lazer ablasyon (EVLA); Klasik varis ameliyatlarına alternatif olarak ileri surulmuştur. Lokal anestezi ile yapılır. Damar icine sokulan bir kateter vasıtasıyla ve ultrason cihazı “Doppler ultrasound” rehberliğinde uygulanmaktadır.
Termokoagulasyon (Isı ile pıhtılaştırma)
Cok yuksek frekanslı bir ceşit radyo dalgasının termal, ısı etkisiyle telanjiektazi gibi ince varisleri ortadan kaldırma yontemidir. Bu yontem uygulama bolgesinde enfeksiyonu olan, kalpte ritim bozukluğu nedeniyle pacemaker (kalp pili) taşıyan kişilerde ve ayrıca hamilelerde kullanılamaz.

[h=2]İstanbul Kalp Damar Cerrahi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]