“Sadece bir kac saniye icin gozlerinizi kapatın ve bir odaya girdiğinizi ve orada bazı arkadaşlarınızı ve iş arkadaşlarınızı gorduğunuzu duşunun.Birden yere doğru bakıyorsunuz ve uzerinizde hicbir giysinin olmadığının farkına varıyorsunuz”.



Sosyal fobisi olan kişilerin bir toplumsal durumla karşılaştıklarında neler hissettiklerini bu senaryo cok iyi anlatmaktadır. “Buyuk bir utanc duyarsınız, odadan kacıp gitmek istersiniz, sanki olecekmiş gibi olduğunuzu hissederseniz, hic kimseyi yeniden gormek istemezseniz”.



Bireyin başkaları tarafından yargılanabileceği kaygısını taşıdığı toplumsal ortamlarda mahcup ya da rezil olacağı konusunda belirgin ve surekli korkusunun olduğu bir kaygı bozukluğudur.



Kişiler başkalarıyla etkileşimde bulunmalarını gerektiren ya da bir eylemi başkalarının yanında yerine getirmeleri gereken durumlardan korkarlar ve bunlardan olabildiğince kacınmaya calışırlar.



Başkalarının kendileriyle ilgili olarak anksiyeteli, yetersiz, alık, bon, budala, zayıf, sersem, şaşkın, kacık ya da aptal gibi yargılarda bulunacağını duşunurler.



Ellerinin ya da seslerinin titrediğinin farkına varacaklarıyla ilgili kaygılarından oturu toplum onunde konuşmaktan korkabilirler ya da duzgun bir bicimde konuşamıyor gibi gorunmekten korktukları icin başkalarıyla karşılıklı konuşurken aşırı kaygı duyabilirler. Utanc duyacaklarından korktukları icin başkalarının yanında yemekten, icmekten ya da yazı yazmaktan kacınabilirler.



Sosyal fobisi olan insanlar eleştirilmeye, olumsuz değerlendirilmeye ya da karşı cıkılmaya aşırı duyarlıdırlar; kendilerini doğru ortaya koymakta gucluk cekerler.



SOSYAL FOBİNİN TİPLERİ VAR MIDIR?

Sosyal fobi iki şekilde gorulur:

-YAYGIN ; korkular bir cok toplumsal durumları kapsıyorsa

-YAYGIN OLMAYAN ; bazı durumları kapsıyorsa (karşı cinsle cıkmak, konuşmayı başlatmak ve surdurmek, ustleriyle konuşmak, eğlenmek amacıyla duzenlenen toplantılara katılmak, başkalarının onunde imza atmak, yemek yemek, …)



NE SIKLIKTA GORULUR?

En sık gorulen psikiyatrik hastalıklardan biridir. Yaşam boyu gorulme oranı % 3-13 arasındadır.

Toplum orneklemilerde kadınlarda, klinik orneklemlerde erkeklerde biraz daha fazla gorulmektedir.

Turkiye’de universite oğrencilerinde yapılan araştırmada %24’unde bu hastalığın olduğu saptanmıştır.



SOSYAL FOBİ HANGİ YAŞLARDA BAŞLAR?

Genellikle ergenlik yıllarının ortalarında, daha cok cocukluğunda utangac olduğu bilinen genclerde başlar. Kucuk cocuklarda başladığı da olur.

Zorlanılan ya da kucuk duşurucu bir yaşantıdan sonra birden başlayabileceği gibi , sessizce başlayıp yavaş yavaş gelişebilir. Coğu kez sureklilik gosterir. Erişkinlik doneminde bir olcude yatışabilir. Yaşam olaylarına gore dalgalanmalar gosterebilir.



KİMLERDE DAHA SIK GORULUR?

Maddi durumu ve sosyal konumu kısıtlı, hic evlenmemiş, işsiz ve eğitim duzeyi yuksek olmayanlarda sık gorulmekle birlikte, hastalığın erken donemlerinde toplum icine yeterince cıkmama da risk etmenleri arasındadır.

Kalıtımdan daha cok, cocuk yetiştirme tarzı, ailenin başkalarıyla yeterince goruşmemesi ve ebeveyn modeli onemlidir. Cocukluk cağından itibaren aşırı cekingen olan kişilerde gelişme riski daha yuksektir


SOSYAL FOBI MI CEKINGENLIK MI?

Toplulukta konuşma, sosyal ortamlarda kendini ifade edebilme gibi konularda cekingenlik sık gorulen bir durumdur. Bunların buyuk bir kısmı hastalık kapsamında değildir. Hatta bir işe başlamadan once “yapamazsam rezil olur muyum?” duşuncesi kişiyi motive eder ve daha iyi hazırlanmasına yardımcı olur. Sozluye hic calışmamış bir oğrencinin sınıfta adının cağrılmasından korkması doğaldır.

Sosyal fobi demek icin ise kişide korkunun yanı sıra kacınma davranışlarının olması gerekmektedir. Ya da kişi kacmıyorsa, bu duruma katlanmaya kendisini zorluyorsa; buyuk bir sıkıntı yaşar. Kişi korkularının aşırı ya da anlamsız olduğunu bilir.



SOSYAL FOBININ BELIRTILERI NELERDIR?

Korkulan durumla karşılaşıldığında bedensel belirtiler ortaya cıkar.

·yuz kızarması, terleme, ağız kuruluğu,

·carpıntı, nefes kesilmesi, nefes darlığı,

·mide barsak sisteminde rahatsızlık, ishal

·kas gerginliği, titreme ...

Bu sırada aklından gecen duşunceler “GUCSUZUM, YETERSIZIM, CIRKINIM, BEĞENILMIYORUM, SEVILMEYE LAYIK DEĞILIM, HATA YAPMAMALIYIM, MUKEMMEL OLMALIYIM, KAYGILI OLDUĞUMU BELLI ETMEMELIYIM, RAHAT DAVRANMALIYIM, KUSURSUZ GORUNMELIYIM, HERKESIN BEĞENISINI KAZANMALIYIM” şeklindedir. Bu duşunceler sonrasında oluşan kacınma belirtileri ise korkulan ortama girmeme, korkulan ortamı terk etme, goz temasından kacınma, ilgisiz şeyler duşunme şeklinde olabilir.

LIEBOWITZ SOSYAL FOBI OLCEĞI’NDE BELIRLENEN SOSYAL DURUMLAR :


Toplum icinde telefonla goruşme
Kucuk bir grup etkinliğinde yer alma
Toplum icinde yemek yeme
Toplum icinde bir şeyler icme
Yetkili biri ile konuşma
Dinleyiciler onunde konuşma, rol yapma
Partiye/ eğlenceye gitme
Başkaları tarafından izlenirken calışma
Başkaları tarafından izlenirken yazma
Cok iyi tanımadığı biriyle telefonda goruşme
Cok iyi tanımadığı biriyle yuz yuze konuşma
Yabancılarla karşılaşma
Genel tuvaletleri kullanma
Birilerinin oturduğu odaya girme
İlgi odağı olma
Bir toplantıda hazırlıksız konuşma yapma
Yetenek, yeti veya bilgi testine tabi tutulma
İyi tanımadığı birine onaylanmadığını veya aynı duşuncede olmadığını ifade etme
Cok iyi tanımadığı birinin gozlerinin icine bakma
Onceden hazırlanmış bir raporu bir gruba sozel olarak sunma
Romantik veya cinsel ilişki amacıyla birini tavlamaya calışma
Alınan bir malı parasını geri almak uzere iade etme
Parti / davet verme
Israrlı bir satıcıya karşı koyma



NEDENLERİ?

Kalıtsal gecişin rolu cok guclu olmasa da vardır. Akrabaları arasında sosyal fobik olan kişilerin bu hastalığa yakalanma riski bir miktar daha yuksektir.

En onemli etmenlerden biri beyinde bir takım kimyasal ve elektriksel bozukluklar olduğudur, ozellikle serotonin adı verilen bu kimyasal maddenin beyindeki oranının normalden az olduğu veya iletimde aksaklıklar bulunduğu ileri surulmuştur.

Ayrıca zihinsel altyapısı onceden hazırlanmış olan sosyal fobi bazen belirli bir olaydan sonra gun yuzune cıkmış ve orseleyici bir yaşantı ile koşullanarak yerleşmiş olabilir. Orneğin oğrenci sınıfta ders anlatırken bir hata yapmış ve arkadaşları ona gulmuştur. O da kucuk duştuğunu, rezil olduğunu duşunduğu icin utanc hissine kapılmış ve bedensel belirtiler gostermiştir. Bir dahaki sefere ders anlatmak icin yine tahtaya cıktığında onceki deneyimi olumsuz beklentilere yol acacak, bulunduğu ortam duygularını tetikleyecek ve belirtiler ortaya cıkacaktır.

Cocuk yetiştirme bicimi de hastalığın oluşmasında onemli etmendir. Genelde aşırı koruyucu, ya da red edici, duygusal sıcaklıktan yoksun, katı anne babalar olabilir. Bazen cocuktan yuksek beklentileri olduğunda bunlara ulaşılamayınca cocuk cezalandırılabilir, boylece başarısızlık korkusu gelişebilir.

Tanıdık olmayan ortamlara, insanlara ve nesnelere aşırı korku duyma olarak tanımlanan davranışsal ketlenmenin, sosyal fobi gelişiminde oncul belirti olduğu soylenmiştir.



SOSYAL FOBİ NASIL TEDAVİ EDİLEBİLİR ?

Tedavisi olan bir hastalıktır. Her şeyden once gercekci beklentiler icinde olmak gerekir. Beraberinde diğer psikiyatrik hastalıkların olması, başlangıc yaşının erken olması, kişinin tedavi isteği gibi bir cok etken tedavinin başarısını etkilemektedir.

İlac tedavisi ve psikoterapi uygulanır. Hastanın durumuna gore bazen tek başına psikoterapi, bazen ilac tedavisi uygulansa da genelde her ikisinin beraber uygulanmasında başarı daha yuksektir. İlac tedavisinde ozellikle serotonin sistemi uzerinde etkili olan ilaclar secilir.

Tedavinin ilk gunlerinde hafif bulantı, baş ağrısı, uyku bozukluğu, midede huzursuzluk gibi gecici yan etkiler oluşabileceği, zamanla bu belirtilere vucudun alışabileceği hastaya bildirilir. Bu ilaclar bağımlılık yapmaz, kalıcı hasar veren yan etkileri yoktur. İlac etkisinin ortaya cıkması icin iki-uc hafta kadar beklemek gerekir. İlacın etkili olup olmadığına karar vermek icin en az 4 hafta sure gecmelidir. Tedavi suresi,ortalama 6-12aydır.



PSİKOTERAPİ ETKİLİ Mİ?

Sosyal fobide en sık uygulanan terapi şekli KOGNİTİF (BILIŞSEL) DAVRANIŞCI TERAPI’ dir. Ayrıca aile ve grup terapisi de uygulanabilir.

DAVRANIŞCI TERAPIDE; model olma, yakınmaların ustune gitme, belirtileri daha net algılayabilmesi icin rol oynama, gevşeme eğitimi, sosyal beceri eğitimi gibi her hastada farklı uygulanabilecek yontemler vardır.

BILIŞSEL TERAPIDE; kaygı duyguları ve bu kaygıya karşı oluşan bedensel tepkileri tanıma, kaygı doğuran durumlardaki duşuncelerin ne olduğunu anlama, bunlara karşı başa cıkma stratejileri geliştirme gibi aşamalar vardır.

İnsanlar belirli bir durumda ne olabileceğine ilişkin, neyi yapıp, neyi yapamayacaklarına ilişkin ve başkalarının onlar hakkında ne duşunduğune ilişkin doğru olmayan ongorulerde bulundukları zaman kaygılı duşuncelere kapılırlar.



SOSYAL FOBİDE EN YAYGIN DUŞUNME BİCİMLERİ

OLASILIĞI ABARTMA

·Panik duyacağım

·Toplumdaki herkes benim aptal olduğumu duşunecek

·Sunumum berbat olacak

·Hic bir zaman yakın bir ilişkiye giremeyeceğim

·Telefonu actığımda soyleyecek bir şey bulamayacağım

·Hata yaparsam işimi kaybederim

·Dışarı cıkacak olursam herkes bana bakar



DUŞUNCELERİ OKUMA

·İnsanlar beni sıkıcı buluyor

·Amirim benim ellerimin titrediğini gorse aptal olduğumu duşunur

·İnsanlar bana baktığında benim yadırganacak biri olduğumu duşunuyorlar

·Bir cok insan kaygıyı zayıflığın bir işatreti olarak gorur

·Duşuncelerimin akışında bir bozukluk olduğu zaman arkadaşlarım benim aptallaştığımı duşunur

·İnsanlar benim ne zaman kaygılı olduğumu hep bilirler



KİŞİSELLEŞTİRME

·Bir arkadaşımın doğum gununde yeni tanıştığım bir konukla konuşurken , birden artık konuşacak bir şeyin kalmadığını gordum. Ben sıkıcı olduğum icin konuşmayı surduremedik

·Amirimin yanlış yapmamdan dolayı bana kızmış olması benim yetersiz biri olduğumun kanıtıdır

·Asansorde karşılaştığım kadın bana bakıyordu. Olasılıkla benim yadırganacak biri olduğumu duşunuyordu



“-MELİ, -MALI “ YARGILARI

·Başkalarinin yanında hic bir zaman kaygılı olmamalıyım

·Hic bir zaman başkalarına zorluk cıkarmamalıyım

·Başkaları benim hakkımda hic bir zaman kotu duşunmemeli

·Her şeyi cok duzgun ve mukemmel yapmalıyım, hata yapmamalıyım

·Hic kimse benimle dalga gecmemeli ya da yaptığım bir şeyden dolayı bana gulmemeli



KORKUNCLAŞTIRMA

·Sunumum sırasında kaygılandığımı gostermem korkunc olur

·Kendimi aptal gorunmekten sakınmam olanaklı değil, bunun da ustesinden gelemem

·Konuşmam sırasında bir an icin bile ne soyleyeceğimi bilemeyecek olmamdan buyuk utanc duyarım

·Soruları yanıtlarken kızarmam, ellerimin ve sesimin tiremesi korkunc olur



“YA HEP YA HİC” BİCİMİNDE DUŞUNME

·Konuşmam sırasında bir kez bile ne soyleyeceğimi bilemeyecek olmam butun konuşmamı batırır

·Tek bir kişinin bile benim sinirli olduğumu duşunmesi bana zor gelir

·Amirimin beni tek bir konuda bile uyarmasına katlanamam



ALGIDA SECİCİLİK

·Amirinin olumlu geri bildirimini gormezden gelme

·Karnesindeki duşuk notlara odaklanma, yuksek notları onemsememe

·Karnesinde duşuk notlara odaklanma, yuksek notları onemsememe

·Biriyle yaptığı konuşmanın butunu cok guzel gecmişken , belirli bir bolumunde soyleyecek şey bulamaması uzerinde duşunup durma

·Okul yıllarında alay edildiği gunleri hic unutmama, ancak gecirdiği guzel gunleri hic hatırlamama



NE YAPMALIYIM?

Her şeyden once sosyal fobinin bir hastalık olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Cekingen kişilik bozukluğu ile birlikte sık gorulmesi, toplum tarafından bu ozelliklerin genellikle efendilik olarak kabul edilmesi kişileri tedavi arayışından alıkoymaktadır.
Oysa kaybettikleriniz neler? İyi bir iş, arkadaş, yakınlık kurmak, kendine guven ve bir cok şey , ozel , iş ve sosyal hayatınız... Bunun icin en yakın zamanda ve yakınınızda olan bir psikiyatristden yardım almaktan cekinmemelisiniz.

[h=2]Antalya Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]