Nitekim Guneş tutulması denince hepimizin aklına bazı sorular geliyor. Bunlardan biri de Ay ’ın Guneş ’in onunu nasıl kapattığı. Bugunku yazımızda Guneş tutulmasının nasıl gercekleştiğine ve Guneş ’in ışığının nasıl kısıldığına bakacağız.
Oncelikle Guneş tutulmasının ne olduğunu bir hatırlayalım.
Guneş ve Ay tutulmalarının farklı şeyler olduğunu hepimiz biliyoruz. Ancak her ikisinin ortak noktası Ay ’ın Dunya ’nın cevresindeki donuşu. Guneş tutulması sırasında Ay, Dunya ve Guneş ’in arasında konum alırken; Ay tutulmasında ise Dunya ’nın arka tarafında konumlanır.
Peki Ay surekli etrafımızda donerken neden her zaman Guneş tutulmasına sebep olmuyor? Ay ’ın Dunya etrafında attığı bir tam tur yaklaşık 1 ay suruyor. Ancak buna rağmen her ay bir tutulma yaşamıyoruz. Bunun başlıca sebebi, Ay ’ın Dunya etrafındaki donuş şekli.
Yaklaşık 5 derecelik bir acıyla donen Ay, tam bir cember şeklinde donmez. Dolayısıyla da Guneş ve Dunya arasına her zaman girmez. Coğunlukla Dunya ’nın Guneş ’e donuk kısmının bir miktar altından veya ustunden hareket eder. Bu nedenle de her ay bir tutulma yaşamamış oluruz. Nitekim gunumuzde her yıl 2 ila 4 tutulma yaşanabiliyor.
Ancak bu tutulmalar her zaman ve her yerde 'tam' gozlemlenmiyor.
Guneş tutulması tam, halkalı veya parcalı olarak uce ayrılır. Tam Guneş tutulması, Ay ’ın karanlık yuzunu tamamen Guneş ’e donmesi sonucu oluşur. Ay, tam olarak Guneş ’in onune gectiğinde ise yalnızca ışık sacan bir cember goruruz. Gorduğumuz bu cember ‘Guneş tacı ’ olarak da bilinen Guneş ’in havayuvarının alevli kısmıdır.
Bu yine Ay ’ın ekliptik donuş yorungesi sebebiyle her zaman yaşanmaz ve tum dunyada aynı şekilde gozlemlenmez. Orneğin bizim tam olarak gorduğumuz tutulma, Dunya ’nın farklı bolgelerinde parcalı tutulma şeklinde gozlemlenebilir.
Guneş ’ten yaklaşık 400 kat daha kucuk olan Ay, nasıl oluyor da ışığımızı neredeyse tamamen kesebiliyor? Bunun icin aslında ufak bir perspektif bilgisi yeterli olacaktır. Resim yapanlar veya bir miktar ilgisi olanlar bilir ki perspektifte bir kural vardır: yakındakiler daha buyuk, uzaktakiler daha kucuk gorunur. Şimdi konumuza donecek olursak; Ay, Guneş ’ten yaklaşık 400 kat daha kucuk.
Yani Ay ve Guneş'in eşit uzaklıkta oldukları bir senaryoda tam Guneş tutulmasını gormemiz mumkun olmayacaktır. İşte tam da bu noktada, Guneş tutulmasını her zaman tam gormememizin sebeplerimizden biri daha ortaya cıkıyor. Zira Ay, her zaman Guneş ’in onunden donmediği gibi, her zaman aynı uzaklıkla da donmuyor. Bu noktada da parcalı veya halkalı Guneş tutulmalarını yaşıyoruz.
Parcalı veya halkalı tutulmalara da bir bakalım. Parcalı tutulma, isminden de anlayacağınız uzere Ay ’ın Guneş ’in onunu tam anlamıyla kapatmadığı, bir kısmını orttuğu tutulma ceşidi. Eğer Ay, tutulma pozisyonunda Guneş'ten daha uzaktaysa bu sefer de halkalı tutulma meydana gelecektir ve Guneş tam anlamıyla kapanmayacaktır.
Guneş'in tam olarak kapanmadığı bu tutulmalarda Ay, daha Dunya'ya daha yakın, Guneş'ten daha aşağıda veya yukarıda olabilir. Yani tam tutulmanın oluşması icin hem Ay'ın hem de Dunya'nın doğru bir pozisyonda olması ve bizim gezegenimizde doğru acıdan tutulmayı izliyor olmamız gerekir.
Ay ’ın yorungesi genişlemeye devam ederse tutulmaların sonu gelebilir. Bunu aslında hepimiz biliyoruz. Zira Yeni Ay, Dolunay, İlk Dordun, Son Dordun ve Hilal olarak adlandırdığımız gorunuşleri Ay ’ın yorungedeki konumundan kaynaklanır. Bir sonraki Guneş tutulmasının ise 8 Nisan 2024 tarihinde gercekleşmesi bekleniyor. Ancak Ay, gittikce yorungesini daha da genişletiyor.
Araştırmalara gore Ay ’ın yorungesi her yıl yaklaşık 3.8 cm daha buyuyor. Bu rakamlar şu an icin kucuk gibi gorunse de zaman icinde gezegenimizden baktığımızda Ay, giderek daha kucuk gorunecektir. Yani Guneş ’in onunu tam anlamıyla kapatması zorlaşacak ve en sonunda Guneş tutulması tamamen tarih olacaktır. Ancak tahminlere gore bunun icin onumuzde 600 milyon yıl daha var.
Ay'ın Yeni Ay evresinde gorduğumuz Guneş tutulmaları neredeyse her yıl yaşanıyor olsa da buyuk bircoğu Dunya'nın yalnızca kucuk bir kısmından gorulebiliyor. Bu sebeple eğer bir Guneş tutulmasını gorebiliyorsanız, nadir bir ana şahitlik ediyorsunuz demektir.
Kaynaklar: NASA 1, NASA 2, NASA 3, SpacePlace, Exploratorium,